نیم‌ قرن از اولین تلاش بشر برای استخراج مواد معدنی از اعماق اقیانوس می‌گذرد اما زخم‌هایی که آن اقدام بر بستر اقیانوس برجا گذاشت هنوز به‌خوبی ترمیم نشده است؛ با این حال دولت دونالد ترامپ در پی آن است که روند صدور مجوز برای این‌گونه پروژه‌ها را تسریع کند.

به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی «فلزات آنلاین» و به نقل از خبرگزاری «BBC»، فرود آمدن در پرتگاه فلات بلیک، رشته‌کوهی زیرآبی در سواحل کارولینای شمالی، بیشتر به سفر به سیاره‌ای بیگانه شباهت دارد. سامنتا جوی، میکروبیولوژیست در هیچ‌ یک از سفرهای اکتشافی خود چنین چشم‌اندازی ندیده است.

زیردریایی سه‌ نفره «آلوین» از تیتانیومی ساخته شده است که می‌تواند فشار خردکننده اعماق اقیانوس را تحمل کند و دو بازوی روباتیک آن نیز برای انجام فرایند نمونه‌برداری طراحی شده‌اند. این وسیله بیش از یک ساعت در تاریکی فرو می‌رود تا به عمق تقریبی دو هزار متری برسد.

در طول این فرود طولانی، آب مانند آسمانی پرستاره با نورهای زیست‌تاب می‌درخشد و انبوهی از جانداران پیرامون زیردریایی می‌چرخند؛ از ماهیان غول‌پیکر گرفته تا عروس‌های دریایی لطیف. میگوها، حلزون‌های بی‌صدف، اختاپوس‌ها و صدها ماهی مرکب به بدنه زیردریایی می‌خورند و کنجکاوانه سقوط ما را در قلمرو ناشناخته خود نظاره می‌کنند.

در میان این فراوانی حیات، بخشی از فلات بلیک همچنان بایر است؛ زخمی که یادگار نخستین پروژه معدنکاری در ژرف دریا‌ها در سال ۱۹۷۰ شناخته می‌شود. این پروژه آزمایشی صرفا برای اثبات اینکه چنین کاری شدنی است، صورت پذیرفته بود اما امروزه بسیاری از دولت‌ها استخراج تجاری از اعماق دریا را در فهرست اولویت‌های خود قرار داده‌اند. برای نمونه می‌توان به اقدام اخیر دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا اشاره کرد. وی در ماه آوریل با صدور یک فرمان اجرایی، روند صدور مجوز برای چنین پروژه‌هایی را تسریع کرد.

زخم‌های بر جای‌ مانده از آن پروژه، پس از ۵۰ سال همچنان آشکار است و دانشمندان بر این باورند این تنها نمونه‌ای کوچک از پیامدهایی به شمار می‌آید که استخراج گسترده از ژرف دریاها می‌تواند بر زیست‌بوم اقیانوس بگذارد.

پروژه مذکور در ماه جولای ۱۹۷۰ توسط شرکت آمریکایی «Deepsea Ventures» انجام شد. در این پروژه از ماشینی شبیه یک جاروبرقی غول‌آسا استفاده شد که کف دریا را شخم می‌زد و حدود ۶۰ هزار توده سنگی به اندازه توپ بیسبال را به درون خود می‌مکید. این توده‌های سنگی که در هر میلیون سال چند میلی‌متر رشد می‌کنند و مملو از منگنز، نیکل و کبالت هستند، قرار بود منبعی برای توسعه صنایع داخلی آمریکا باشند. امروزه نیز تقاضا برای آن‌ها بسیار بالاست؛ چراکه سرشار از مواد معدنی لازم برای ساخت باتری خودروهای برقی، گوشی‌های هوشمند و همچنین تجهیزات پزشکی و نظامی هستند.

طرح استخراج «Deepsea Ventures» شکست خورد و پس از آن در سواحل شرقی آمریکا دیگر استخراجی در اعماق دریا انجام نشد اما در ماموریتی علمی در سال ۲۰۲۲، یک ربات کنترل از راه دور به همان ناحیه اعزام شد و نشان داد که پروژه مذکور چه آسیبی به زیست‌بوم اقیانوس وارد کرده است. تصاویر ثبت‌ شده توسط ربات، شیارهای موازی لایروب را در بستر لجن‌زار به طول بیش از ۴۳ کیلومتر نشان داد؛ شیارهایی که مانند خطوط راه‌آهن در تاریکی اعماق اقیانوس پیش رفته بودند. این شیارها چنان تازه بودند که گویی همین چند روز پیش کشیده شده‌اند. براساس گزارش‌ها، در هر کجا که این شیارها دیده می‌شوند، حیات به کلی رخت بربسته است.

اگرچه تصویری از وضعیت این بخش از فلات بلیک پیش از پروژه معدنکاری سال ۱۹۷۰ در دست نیست اما قیاس میان این جاده‌های گلی متروک و سایر نواحی زنده فلات، تفاوتی فاحش و نگران‌کننده را عیان می‌کند. به گفته سامنتا جوی، این منطقه تصویری کوچک اما گویا از آینده‌ای بوده که ممکن است در دیگر بسترهای اقیانوسی نیز رقم بخورد.

داده‌های قبل و بعد از شبیه‌سازی معدنکاری در ناحیه‌ای مشابه در اقیانوس آرام (منطقه کلاریون – کلیپرتون در جنوب‌شرقی هاوایی که قرار است به کانون این‌گونه پروژه‌های استخراجی تبدیل شود)، نشان می‌دهد که این زیست‌بوم‌ها برای بازگشت به حالت طبیعی به صدها سال زمان نیاز دارند. بخشی از این منطقه که در سال ۱۹۸۹ شخم آزمایشی خورده بود، ۲۶ سال بعد همچنان با کاهش چشمگیر تنوع جانوران بزرگ، به‌ ویژه پالیده‌خواران روبه‌رو بوده و تنها تا حدود نیمی از جمعیت میکروبی خود را بازیافته بود.

نتایج یک آزمایش انجام‌ شده در ماه مارس ۲۰۲۵ نیز این یافته‌ها را تایید کرد و افزود که آثار مخرب چنین پروژه‌هایی چند دهه دوام خواهد داشت.

جوی یادآور شد: اگر قرار باشد موجودی زودتر از همه احیا شود، میکروب‌ها هستند. با این حال، حتی در چنین پروژه‌ای که قرار بود کمترین آسیب را به محیط‌ زیست بزند، چنین نشد.

شرکت‌های «Metals Company» و «Impossible Metals» که در خط مقدم استخراج از ژرف دریاها فعالیت می‌کنند، مدعی هستند تجهیزات امروزی آن‌ها بسیار هوشمندتر، پایدارتر و کم‌خطرتر از ماشین‌آلات دهه ۷۰ میلادی است. براساس اعلام «Impossible Metals»، این شرکت قصد دارد توده‌های سنگی را دانه‌دانه و با ظرافت جمع‌آوری کند؛ بدون آنکه کف دریا را خراش دهد. این شرکت هم‌اکنون نیز برای دریافت مجوز اکتشاف و استخراج در سواحل ساموآی آمریکا درخواست داده است.

الیور گوناسکرا، مدیرعامل شرکت «Impossible Metals» اظهار داشت: معدنکاری همواره با پیامدهای زیست‌محیطی همراه بوده است. ما فناوری جدیدی ابداع کرده‌ایم تا این پیامدها را به حداقل برسانیم.

وی با تاکید بر اینکه امروزه فرایند استخراج در برخی از غنی‌ترین زیستگاه‌های جهان از جمله جنگل‌های بارانی اندونزی جریان دارد، تاکید کرد: شرط صدور هرگونه مجوز استخراج، ارزیابی اثرات زیست‌محیطی است.

ناگفته نماند که تا امروز بیش از ۲۰ داروی گوناگون به واسطه موجودات کشف‌ شده در اعماق دریا ساخته شده و ممکن است ترکیبات درمانی ناشناخته فراوانی پیش از آنکه اصلا شناسایی شوند، بر اثر معدنکاری در اعماق اقیانوس از بین بروند.

ماشین‌های استخراج هنگام پیشروی در آب، ابرهایی از رسوب را از کف اقیانوس جدا می‌کنند و کشتی‌های پشتیبان نیز پساب آلوده را به آب‌ها پس می‌دهند. این ذرات معلق همچون پرده‌ای غبارآلود در طول آب پراکنده می‌شوند و کیلومترها دورتر می‌روند. بررسی‌ها نشان می‌دهد این ابردودها می‌توانند رفتار، تولیدمثل و تغذیه جاندارانی را که در این مناطق زندگی می‌کنند، برهم بزنند؛ تولید لایه مخاطی در عروس‌های دریایی را دچار اختلال و ارتباط زیست‌تاب جانداران را دشوار کنند؛ مجاری تنفسی ماهی‌ها را ببندند و در نهایت وارد زنجیره غذایی آن‌ها شوند.

در ماه آوریل ۲۰۲۵، دونالد ترامپ فرمان اجرایی رهاسازی معادن و منابع حیاتی فراساحلی آمریکا را امضا کرد تا روند صدور مجوز برای استخراج از اقیانوس‌ها تسریع شود. تنها چند روز بعد، شرکت کانادایی «Metals Company» تقاضایی رسمی برای کاوش و استخراج ارائه داد که بخشی از آن محدوده‌هایی را در بر می‌گیرد که خارج از قلمرو حقوقی آمریکا قرار دارند.

لتیشیا ریس ده کاروالیو، دبیرکل سازمان بین‌المللی بستر دریاها (ISA) در همین راستا اظهار داشت: اگر آمریکا چنین مجوزی صادر کند، ممکن است با چارچوب حقوقی حاکم بر آب‌های فرامرزی یعنی کنوانسیون حقوق دریاها (UNCLOS) در تعارض قرار گیرد؛ هرچند خود آمریکا هرگز این کنوانسیون را تصویب نکرده است.

فرمان ترامپ، اداره ملی اقیانوسی و جوی آمریکا (NOAA) را موظف می‌کند مجوز پروژه‌های مربوطه را سریع‌تر بررسی کند. اداره مذکور تصریح کرده است که درخواست‌ها را طبق قانون منابع معدنی سخت بستر دریا و مقررات مربوط به پروانه‌های اکتشاف بررسی خواهد کرد. این فرایند شامل بازبینی جامع اثرات زیست‌محیطی، مشورت میان‌سازمانی و فراهم کردن فرصت اظهارنظر عمومی است.

اداره «NOAA» طی بیانیه‌ای اعلام کرد که مصمم است درخواست‌ها برای دریافت جواز اکتشاف و پروانه‌های بهره‌برداری تجاری را طبق قوانین معدنکاری فراسرزمینی آمریکا به‌ سرعت و دقت بررسی کند و با حذف شروط قدیمی، افزایش هماهنگی میان نهادها و همکاری با شرکای داخلی و خارجی، فرایند صدور مجوز را بهینه سازد تا نظامی شفاف برای اعطای مجوزها شکل گیرد.

در نشست کنگره آمریکا پیرامون فرمان اجرایی ترامپ، توماس پیکاک، استاد مهندسی مکانیک دانشگاه «MIT» خاطرنشان کرد: برخی پیامدهای استخراج توده‌های سنگی از کف اقیانوس‌ها ممکن است آن‌گونه که تصور می‌شود، وخیم نباشد.

پژوهش وی در سال ۲۰۲۲ که بخشی از آن به سفارش «Metals Company» انجام شد، نشان می‌دهد تنها ۲ تا ۸ درصد ابرهای گل‌آلود تا ارتفاع دو متری از بستر اقیانوس بالا می‌آیند.

با این حال، پیکاک یادآور شد: برای پیش‌بینی دقیق آثار بهره‌برداری انبوه باید حسگرها و مدل‌های رایانه‌ای پیشرفته‌تری توسعه یابد و در عین حال، مناطق حفاظت‌ شده گسترده‌ای به منظور صیانت از حیات دریایی تعیین شود.

انتهای پیام//