صنعت فولاد کشور طی سال‌های اخیر در جایگاه خوبی قرار گرفته و توانسته در رتبه دهم تولیدکنندگان فولاد دنیا قرار گیرد؛ اما این رتبه در تولید شمش بوده که تا تبدیل آن به محصولات نهایی و دارای ارزش افزوده راه طولانی  را باید طی کند. با این حال، ایران در منطقه خاورمیانه پس از ترکیه رتبه دوم تولید فولاد را از آن خود کرده است اما با توجه به اینکه ترکیه از قراضه برای تولید فولاد استفاده می‌کند، بنابراین محصولات فولادی ترکیه عموما ساختمانی و به صورت میلگرد است.

در حالی که در ایران هم محصولات تخت یعنی ورق و هم محصولات طویل تقریبا با نسبتی برابر تولید می‌شوند. ضمن اینکه بزرگ‌ترین فولادساز خاورمیانه در ایران بوده و کشور ما زنجیره کامل تولید فولاد را در اختیار دارد. بنابراین حتی با وجود برتری نسبی ترکیه در تولید فولاد اما محصولات ایرانی قدرت رقابت بسیاری در بازارهای بین‌المللی دارند و با وجود وضع عوارض، هزینه‌های حمل و ریسک‌های تحریم، قیمت محصولات فولادی ایران در بازارهای کشورهای همسایه ارزان‌تر، باکیفیت‌تر و رقابتی‌تر از همه کشورهای جهان است.

باید به این موضوع نیز توجه شود که تنها تولید محصول کیفی و عرضه آن در بازارهای جهانی باعث به دست آوردن بازار نمی‌شود؛ بلکه زمان‌سنجی صحیح و شناخت از بازار نیز باید مورد توجه قرار گیرد.

از بهار تا پاییز سال گذشته، بازار فولاد کشور به ویژه در حوزه ورق و محصولات وضعیت با ثباتی را پشت سر می‌گذاشت و حتی در مواقعی به دلیل افزایش عرضه، شاهد کاهش قیمت این محصول نیز بودیم اما هنگامی که ارز، آهنگ افزایش در کشور کرد و به تبع آن، قیمت فلزاتی همچون فولاد با افزایش مواجه شد، به یک باره وزارت صنعت، معدن و تجارت تمام دستورالعمل‌های سال‌های گذشته را ملغی و ضمن تغییر شیوه عرضه ورق فولادی در بازار، صادرات محصولات فولادی یعنی قوطی، لوله و پروفیل را منوط به کسب مجوز موردی از معاونت معدنی این وزارتخانه کرد. این دستور در شرایطی صادر شد که بسیاری از تولیدکنندگان محصولات لوله و پروفیلی در حال انجام صادرات بودند.

باید توجه داشت که میزان تولید و عرضه ورق فولادی در کشور متناسب با ظرفیت نیست. به گونه‌ای که تولید ورق گرم در کشور به هفت تا هشت‌میلیون تن در سال و ظرفیت تولید لوله و پروفیل ۱۸ تا ۲۰ میلیون تن است. این یعنی میزان تولید ورق گرم تنها ۴۰ درصد از ظرفیت صنایع پایین‌دست را پوشش می‌دهد. ضمن اینکه میزان تولید با کمتر از ۴۰ درصد از ظرفیت نیز مازاد بر مصرف کشور است و در صورتی که محصول تولیدی صادر نشود، به ناچار تولیدکننده باید یا تولید خود را کاهش دهد یا فعالیت خود را متوقف کند. بنابراین ادامه حیات تولیدی صنایع لوله و پروفیل به صادرات وابسته بوده و لازم است که این امر تداوم داشته باشد.

تجربیات و آمارهای یکی دو سال گذشته حاکی از آن است که هرگاه صنایع پایین‌دستی صنعت فولاد وارد عرصه صادرات شده، موفق عمل کرده و نمونه آن را می‌توان در صادرات میلگرد، قوطی، پروفیل و لوله مشاهده کرد؛ چراکه ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده ورق فولادی و محصولاتی نظیر لوله و پروفیل است؛ بنابراین رقبای منطقه‌ای قوی در این زمینه ندارد. هرچند که صادرات چین قبلا می‌توانست تا حدودی تهدید تلقی شود اما با افزایش نرخ ارز در کشور و نیز کاهش ادامه‌دار صادرات چین به بازارهای جهانی می‌توان دریافت ایران، برترین جایگاه را از نظر صادرات فولاد در منطقه خاورمیانه دارد اما صرف این برتر بودن کافی نیست و باید تمهیداتی در این زمینه اندیشیده شود.

استراتژی نخست باید تسهیل تامین مواد اولیه برای واحدهای تولید باشد. این یعنی مکانیزمی اندیشیده شود که زنجیره صنعت فولاد کشور از سنگ‌آهن تا محصولات نهایی به صورت یکپارچه، یکنواخت و متوازن رشد کند تا شاهد عدم توازن و کمبود مواد اولیه در این صنعت نباشیم.

استراتژی دیگر، باید تعریف ساز و کارهایی برای واگذاری ماده اولیه به صنایع پایین‌دستی باشد؛ به‌گونه‌ای که صنایع پایین‌دستی همواره نسبت به دارا بودن ماده اولیه اطمینان خاطر داشته باشند. در این خصوص چندین مقاله در پایگاه خبری «فلزات آنلاین» به ویژه در مورد مکانیزم‌های جاری در بورس کالا منتشر شده است.

در نهایت، اینکه به دلیل کمبود تقاضای موثر در صنایع مصرف‌کننده عمده به ویژه ساختمان و خودرو، باید تسهیل در صادرات با نظر به تامین اولیه بازار داخلی در اولویت قرار گیرد. چراکه با توجه به شیوع کرونا و کاهش تجارت جهانی فولاد، فرصت طلایی برای صادرات فولاد به کشورهای همسایه به وجود آمده که نباید این فرصت را از دست داد تا با تداوم صادرات، جایگاه کشور ما در بازارهای منطقه‌ای تثبیت شود.