علی‌رغم اختلالات ایجاد شده در بازار لیتیوم و کاهش قیمت این ماده معدنی، حجم تقاضای آن در حال افزایش بوده است و به نظر می‌رسد طی سال‌های آینده، این روند رشد حجم تقاضا سرعت بیشتری به خود بگیرد. از این فلز حیاتی در تولید باتری گوشی‌های هوشمند، وسایل نقلیه الکتریکی، سیستم‌های ذخیره انرژی باتری در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر و سایر صنایع وابسته استفاده می‌شود.
به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی «فلزات‌آنلاین» و به نقل از پایگاه خبری «EU Reporter»، در متن گزارشی که آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) برای سال ۲۰۲۳ منتشر کرد، حجم فروش خودروهای الکتریکی حدود ۱۴ میلیون دستگاه خودرو اعلام شده بود که ۳۵ درصد بیشتر از آمار ارائه شده در سال ۲۰۱۸ بوده است. طبق گزارش مذکور، تقاضای لیتیوم در سال ۲۰۲۳ حدود ۳۰ درصد افزایش یافت؛ این در حالی است که حجم تقاضای نیکل، کبالت و گرافیت حدود ۸ تا ۱۰ درصد رشد را در مدت زمان مذکور به ثبت رساند. با توجه به روند افزایشی تنش‌های ژئوپلیتیکی در جهان و تمرکز جغرافیایی بیش از حد تولید حجم زیادی از مواد معدنی حیاتی در برخی از مناطق جهان به ویژه چین، قزاقستان می‌تواند به شریکی قابل اعتماد برای کشورهای غربی در تامین این مواد استراتژیک تبدیل شود.
اتحادیه اروپا چندین سال گذشته هشدار داد که بازار جهانی مواد معدنی به تسلط چین درآمده و نیاز است که اقداماتی در این رابطه به منظور جلوگیری از افزایش سهم این کشور در بازار جهانی صورت بگیرد. در گزارشی دیگر که توسط آژانس بین‌المللی انرژی در سال ۲۰۲۴ در خصوص اهمیت تامین مواد اولیه حیاتی در گذار به انرژی‌های تجدیدپذیر منتشر شده بود، مواردی مطرح شد. همچنین بر موضوع تسلط چین بر بازار این مواد معدنی و لزوم مقابله با آن و حتی موضوع افزایش سهم برخی مناطق جهان در تولید نیکل و کبالت تاکید شده بود.
به عنوان مثال، در بازه زمانی سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۳، سهم اندونزی در تولید سنگ معدن نیکل از ۳۴ درصد به ۵۲ درصد و سهم این کشور در تولید نیکل فرآوری شده از ۲۳ درصد به ۳۷ درصد در بازه زمانی مذکور افزایش یافت. در همین رابطه، باید یادآور شد که مالکیت ۴۰ درصد از معادن نیکل اندونزی در اختیار شرکت‌های چینی قرار دارد. همچنین، شرکت‌های اروپایی فعال در بخش نیکل اندونزی، حدود ۲۰ درصد عرضه نیکل را به خود اختصاص داده که عمدتا ناشی از فعالیت شرکت معدنی و متالورژی فرانسوی «Eramet» است.
در خصوص بخش کبالت نیز می‌توان مطرح کرد که بیشتر معادن این فلز معدنی در کنگو واقع شده است و شرکت‌های چینی مانند شرکت «CMOC» و برخی شرکت‌های اروپایی، به ویژه شرکت «Glencore»، هر یک به تنهایی حدود یک سوم از سهم معادن کبالت کنگو را در اختیار دارند. براساس ارزیابی‌های صورت گرفته از سوی آژانس بین‌المللی انرژی از اقدامات کشورهای مختلف در زمینه اکتشافات معدنی و همچنین میزان سرمایه‌گذاری آن‌ها در بخش مذکور، پیش‌بینی شده است که چین طی سال‌های آتی، همچنان جایگاه نخست خود در بخش فرآوری مواد معدنی حیاتی را حفظ خواهد کرد.
آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی کرده است که روند عرضه گرافیت، کبالت، عناصر نادر خاکی و نیکل ممکن است تحت تاثیر روند افزایش تنش‌های ژئوپلیتیکی قرار گیرد. به عنوان مثال، به نظر می‌رسد تنها حدود ۱۰ درصد از نیازهای مصرف‌کنندگان گرافیت در جهان تا سال ۲۰۳۰ از طریق کشورهایی تامین شود که سهم بالایی در تولید و استخراج این ماده معدنی ندارند.
بر همین اساس کشورهای غربی به ویژه آمریکا و اتحادیه اروپا، به دنبال تامین امنیت زنجیره تامین جهانی مواد معدنی و فلزات حیاتی هستند و در این رابطه روند متنوع‌سازی منابع تامین این مواد را در دستور کار قرار داده‌اند. در همین راستا، انجمن «Minerals Security Partnership» در سال ۲۰۲۲ با هدف تضمین و تامین پایدار مواد اولیه حیاتی به منظور توسعه اقتصادی کشورهای عضو تشکیل شد و قرار است تعداد اعضای آن افزایش یابد.
عناصر نادر خاکی، دسته دیگری از مواد اولیه معدنی حیاتی محسوب شده که در صنایعی مانند نیمه‌هادی‌ها، دفاعی، هوافضا، شیمیایی و انرژی هسته‌ای به کار گرفته می‌شوند و به طور کلی امکان دستیابی به اقتصاد کم‌کربن بدون استفاده از این عناصر امکان‌پذیر نخواهد بود.
قزاقستان، یکی از کشورهایی محسوب می‌شود که حجم زیادی از ذخایر عناصر نادر خاکی را در خود جای داده است. از آنجایی که حجم تقاضای جهانی برای مواد اولیه حیاتی به ویژه تا سال ۲۰۴۰ حدود چهار برابر افزایش را تجربه خواهد کرد، قزاقستان می‌تواند نقشی تعیین‌کننده در تامین عناصر نادر خاکی مورد نیاز در صنایع فرانسه و به طور کل کشورهای عضو اتحادیه اروپا داشته باشد. همچنین، حدود ۱۹ ماده معدنی از میان ۳۴ ماده معدنی مورد نیاز برای اقتصاد اتحادیه اروپا از جمله تیتانیوم، مس، منیزیم و اسکاندیوم در ذخایر معدنی این کشور وجود دارد.
معادن این کشور از حجم قابل‌توجهی از ذخایر برخی عناصر نادر خاکی مانند لیتیوم، بریلیوم و تانتالیوم برخوردار هستند. کشور نامبرده، یکی از سه کشور جهان بوده که چرخه کامل تولید، از فاز فرآوری کنسانتره سنگ معدن گرفته تا تولید انبوه محصولات اولیه بریلیوم و سایر مواد اولیه مورد نیاز برای ساخت آن را در اختیار دارد. در حال حاضر تعداد زیادی از متخصصان در فرایند استخراج عناصر نادری خاکی مانند تانتالیوم و اوسمیوم در معادن قزاقستان در حال فعالیت هستند. همچنین، شرکت‌های معدنی در قزاقستان کار بر روی توسعه پروژه‌های استخراج هافنیوم، لیتیوم، کبالت و نیکل در معادن این کشور را آغاز کرده‌اند.
گفتنی است که در تولید بدنه و موتور جت، از تیتانیوم و رنیوم استفاده می‌شود و از هر پنج هواپیمای مسافربری ساخته شده در جهان، تیتانیوم و رنیوم استخراج شده در قراقستان به کار گرفته شده است. قابل ذکر است که از بریلیوم به طور گسترده در تولید ماهواره‌ها و سلول‌های سوختی مورد نیاز برای نیروگاه‌های هسته‌ای استفاده می‌شود. در حال حاضر تعداد ۴۰ شرکت چندملیتی در بخش معدن و متالورژی قزاقستان فعالیت می‌کنند که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به شرکت‌های «Glencore»، «RioTinto»، «Trafigura»، «Polymetal» اشاره کرد. سهم بخش معدن قزاقستان از تولید ناخالص داخلی این کشور «GPD»، حدود ۷٫۳ درصد اعلام شده است.
طبق ارزیابی‌های انجام شده در سال ۲۰۲۳، قزاقستان یکی از تامین‌کنندگان اصلی فسفر و تیتانیوم اتحادیه اروپا به شمار می‌رفته که سهم صادرات ماده معدنی اول، حدود ۷۱ درصد و سهم ماده معدنی دوم، حدود ۳۶ درصد ذکر شده است. از آنجایی که قزاقستان از توانایی تامین بسیاری از مواد معدنی حیاتی مورد نیاز آمریکا و اتحادیه اروپا برخوردار است، بنابراین امکان جذب سرمایه‌گذاران از کشورهای مختلف در بخش استخراج این مواد معدنی حیاتی در کشور نامبرده فراهم شده است.
در همین رابطه، شرکت آلمانی «HMS Bergbau AG» قصد دارد در فرایند اکتشافات معدنی قزاقستان سرمایه‌گذاری کند و در نظر دارد در آینده یک مجموعه تولیدی به منظور استخراج و فرآوری لیتیوم در شرق کشور مذکور بسازد. اخیرا نیز یک تفاهم‌نامه استراتژیک میان فرانسه و قزاقستان در خصوص مشارکت در زمینه تامین مواد معدن حیاتی به امضا رسیده است. علاوه‌براین، سرمایه‌گذارانی از کره‌جنوبی در قالب تفاهمنامهای قراردادی به منظور سرمایه‌گذاری در بخش اکتشاف، توسعه، فرآوری و فرایند تجاری‌سازی مواد معنی حیاتی از طریق وزارتخانه‌های صنایع معدنی دو کشور را به امضا رساندند.
براساس گزارش‌های ارائه شده، تولید سولفات منگنز با خلوص بالا به عنوان یک ماده اولیه حیاتی در کاتد باتری‌های لیتیوم‌یون در قراقستان از سال ۲۰۲۳ آغاز شد که امکان تامین ۵ درصد از تقاضای جهانی برای این ماده معدنی را فراهم خواهد کرد. در میان‌مدت، انتظار می‌رود عرضه سولفات منگنز شرکت «HMS Bergbau AG» حدود ۵۰ درصد افزایش را تجربه کند. علاوه‌براین، پیش‌بینی شده است فرایند تولید سایر مواد اولیه مورد نیاز در تولید کاتد باتری، مانند سولفات نیکل و سولفات کبالت و همچنین مواد واسطه با استفاده از مواد اولیه استخراج شده در قزاقستان در آینده نزدیک در مجموعه تولیدی شرکت مذکور آغاز شود. در مجموع، در حال حاضر امکان استخراج حدود ۱۳۰ ماده معدنی حیاتی و عناصر نادر خاکی در قزاقستان وجود دارد.
در پایان می‌توان اعلام کرد که قزاقستان همه شرایط لازم را برای استخراج و فرآوری عناصر نادر خاکی، از زیرساخت‌های تولیدی توسعه یافته گرفته تا نیروی کار انسانی و مهم‌تر از همه، یک شبکه ترانزیتی که آسیای مرکزی و اروپا را به هم متصل می‌کند، در اختیار دارد. بر همین اساس، قزاقستان در حال تبدیل شدن به یک منبع مهم در زنجیره تامین جهانی عناصر نادر خاکی است که می‌تواند نقش مهم‌تری در توسعه صنایع جهانی مبتنی بر استفاده از این عناصر در آینده ایفا کند.
انتهای پیام//
