حمایت اتحادیه اروپا از توسعه ذخایر معدنی لیتیوم مورد نیاز برای تامین انرژی خودروهای الکتریکی در قاره سبز، موجب ایجاد اختلافاتی میان کشورهای عضو این اتحادیه شده است.

به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی «فلزات‌آنلاین» و به نقل از نشریه «Politico»، اتحادیه اروپا اعلام کرده است از توسعه ذخایر راهبردی لیتیوم صربستان حمایت خواهد کرد زیرا این حمایت در راستای رسیدن به هدف‌گذاری‌های تدوین شده از سوی اتحادیه مذکور برای بخش خودروهای الکتریکی نقشی اساسی خواهد داشت. در همین راستا، ممکن است دولت صربستان در ازای در اختیار گذاشتن مواد معدنی حیاتی تولید شده در این کشور به کشورهای عضو اتحادیه اروپا، درخواست پذیرش رسمی خود را به اتحادیه مذکور ارائه دهد. در همین رابطه، باید عنوان کرد صربستان در سال ۲۰۰۹ درخواست عضویت خود در این اتحادیه را ارائه داد و در ماه مارس ۲۰۱۲، موفق شد عنوان نامزدی در اتحادیه اروپا را دریافت کند. با این حال، کشور مذکور هنوز نتوانسته است به طور رسمی عضو این اتحادیه شود.

طبق ارزیابی‌های انجام شده، حجم ذخایر لیتیوم معدن «Jadar» صربستان به منظور تامین لیتیوم مورد نیاز برای تولید یک میلیون خودروی الکتریکی و حتی برآورده کردن ۲۵ درصد از حجم تقاضای لیتیوم اروپا کافی به نظر می‌رسد. معدن «Jadar» به عنوان بزرگ‌ترین ذخایر لیتیوم قاره سبز به شمار می‌رود و به نظر می‌رسد اتحادیه اروپا در تلاش است برای کاهش وابستگی خود به واردات مواد معدنی حیاتی از چین و گذار به انرژی‌های تجدیدپذیر از توسعه این معدن در صربستان حمایت کند.

اگرچه اتحادیه اروپا به دنبال کاهش وابستگی خود به تامین مواد اولیه حیاتی از چین است اما نگرانی صربستان نسبت به تاثیرات منفی توسعه معدن «Jadar» ممکن است موجب شود دولت این کشور پیشنهاد اتحادیه اروپا در راستای توسعه معدن «Jadar» را رد کند.

الکساندر ماتکوویچ، استاد و محقق که مدیریت یک گروه مخالف توسعه پروژه‌های معدنی را بر عهده دارد، بیان کرد: اگر اتحادیه اروپا تصمیم به حمایت از توسعه معدن «Jadar» بگیرد، این اقدام نشان می‌دهد که اتحادیه مذکور منافع اقتصادی خود را بر ارزش‌های اساسی دیگر ترجیح داده که پیامدهای منفی گسترده‌ای هم برای صربستان و هم برای قاره سبز به دنبال خواهد داشت.

در روز ۲۵ مارس ۲۰۲۵، استفان سژورنی، نایب رئیس کمیسیون اروپا به ۴۷ پروژه مواد معدنی استراتژیک که تحت حمایت قانون مواد اولیه حیاتی اتحادیه اروپا «CRMA» قرار دارند، اشاره کرد. نکته قابل ‌توجه در همین خصوص اینکه این حمایت تنها شامل پروژه‌های معدنی مستقر در اتحادیه اروپا شده و مشمول پروژه‌های معدنی کشورهای اروپایی غیرعضو اتحادیه مذکور نمی‌شود.

فقدان توجه به ذخایر مواد حیاتی کشورهای اروپایی غیرعضو اتحادیه فوق منجر به این شد تا عده‌ای تصور کنند چنین تصمیمی به دلیل جنجال‌های ایجاد شده پیرامون معدن لیتیوم «Jadar» که مدیریت آن بر عهده شرکت «Rio Tinto» قرار داشته است، اتخاذ شود.

کمیسیون اروپا اگرچه از اظهار نظر در مورد تاثیر نگرانی‌های زیست‌محیطی به واسطه فعالیت معدن «Jadar» که ممکن است در روند آغاز به کار آن تاخیر ایجاد کند خودداری کرده باشد اما این اتحادیه بر جاه‌طلبی‌های گسترده در مورد مشارکت اتحادیه اروپا با صربستان در رابطه با مواد اولیه حیاتی تاکید کرده است. یکی از سخنگویان اتحادیه اروپا، اظهار داشت: این مشارکت به هیچ وجه بر رویکرد اتحادیه اروپا نسبت به رعایت اصول فرایند الحاق کشورهای قاره سبز به این اتحادیه تغییری ایجاد نخواهد کرد.

به گفته وی، این مشارکت موجب جذب سرمایه به منظور توسعه مواد اولیه حیاتی، رشد بخش باتری و خودروهای الکترونیکی شده که توسعه اقتصادی و گذاری آسان‌تر به انرژی‌های سبز در اتحادیه اروپا و صربستان را به همراه خواهد داشت.

اندکی پس از اینکه استفان سژورنی از فهرست ۴۷ پروژه مواد معدنی استراتژیک که تحت حمایت قانون مواد اولیه حیاتی اتحادیه اروپا «CRMA» قرار دارند، پرده برداشت، الکساندر ووچیچ، رئیس جمهور صربستان با اورزولا گرترود فن درلاین، رئیس کمیسیون اروپا و آنتونیو کاستا، رئیس شورای اروپا با یکدیگر دیدار کردند. به نظر می‌رسد در این دیدار موضوع قرار دادن نام معدن «Jadar» در فهرست حمایت قانون مواد اولیه حیاتی اتحادیه اروپا «CRMA» مورد بحث و گفت‌گو قرار گرفته است.

در همین رابطه، استفان سژورنی خاطرنشان کرد: به زودی نام پروژه‌های معدنی که در فهرست تحت حمایت قانون مواد اولیه حیاتی اتحادیه اروپا «CRMA» قرار خواهند گرفت، اعلام خواهد شد.

وی با اشاره به اینکه آن‌دسته از پروژه‌های معدنی که نام آن‌ها به فهرست مذکور اضافه نشده باشد، ممکن است در آینده به این فهرست افزوده شوند، تصریح کرد: اگر معدن «Jadar» حمایت اتحادیه اروپا را دریافت کند، دسترسی بهتری به فرصت‌های تامین مالی پیدا خواهد کرد. با این حال، پروژه مذکور از مزایای پروژه‌های مستقر در کشورهای عضو اتحادیه اروپا مانند دریافت مجوزهای سریع راه‌اندازی و حمایت مالی مستقیم بهره‌مند نمی‌شود.

هیلدگارد بنتله، عضو پارلمان اروپا معتقد است که معدن «Jadar» برای صربستان، اتحادیه اروپا و کل بخش خودرو در قاره سبز معدنی حیاتی به شمار می‌رود.

برای بسیاری از مردم در صربستان، تقلای اتحادیه اروپا با همکاری شرکت معدنی «Rio Tinto» با هدف تداوم فعالیت در پروژه معدنی «Jadar» به جهت تداوم رشد صنعت خودروسازی آلمان و کاهش شکاف ایجاد شده در بخش خودروهای الکتریکی اروپا با چین انجام شده است. بسیاری از مردم صربستان بر این باورند که تداوم فعالیت در معدن مذکور نه به نفع مردم بلکه تنها به سود دولت این کشور تمام خواهد شد.

اهمیت فعالیت در معدن «Jadar» صربستان

در سال ۲۰۰۴، زمین‌شناسان فعال در شرکت «Rio Tinto» که در دره «Jadar» در حال انجام اکتشافات معدنی بودند، کانساری با عیار بالا از ترکیب بور و لیتیوم یافتند و نام آن را «جاداریت» گذاشتند. شرکت مذکور در سال ۲۰۲۲ اعلام کرد که فرایند آغاز به کار مجدد پروژه را به زودی با تزریق بیش از دو میلیارد یورو آغاز خواهد کرد.

اعلامیه شرکت مذکور موجب شد اعتراضات گسترده‌ای در صربستان آغاز شود و به همین دلیل دولت این کشور مجبور شد فعالیت در معدن «Jadar» در سال ۲۰۲۲ را به حالت تعلیق درآورد. در ماه جولای ۲۰۲۴، دادگاه عالی صربستان طبق قانون اساسی این کشور مجوز ازسرگیری فعالیت در این پروژه را صادر کرد. یک هفته بعد از این اتفاق، اولاف شولتس در مقام صدراعظم سابق آلمان و ماروش شفچوویچ، معاون سابق کمیسیون اروپا، برای امضای یک مشارکت استراتژیک بین صربستان و اتحادیه اروپا در مورد مواد اولیه حیاتی پایدار به صربستان سفر کردند.

شفچوویچ که در حال حاضر کمیسر تجارت اتحادیه اروپا است، بر اهمیت این پروژه در گذار به انرژی‌های تجدیدپذیر تاکید کرد. شولتز نیز توسعه معدن «Jadar» را به منظور توسعه صنعت داخلی باتری قاره سبز پراهمیت توصیف کرد.

چرا فعالیت در معدن «Jadar» صربستان متوقف شد؟

علی‌رغم تلاش‌های شرکت «Rio Tinto» برای ایجاد شفافیت در مورد پروژه «Jadar» در راستای کاهش نگرانی‌های زیست‌‌محیطی، مخالفت‌ها در برابر ادامه فعالیت در آن همچنان ادامه دارد.

بویانا نواکوویچ، مدیر سازمان غیردولتی حامی محیط زیست به نام «Marš sa Drine» در رابطه با پروژه «Jadar»، عنوان کرد: این معدن با توجه به دره‌های پرآب، منابع آب زیرزمینی و زمین‌های حاصل‌خیز که از چندین نسل گذشته تاکنون کشاورزی در آن جریان دارد، مطلقا مکان مناسبی برای انجام فعالیت‌های معدنی نیست. وی معتقد است اگر فرایند استخراج لیتیوم به درستی مدیریت نشود، این اقدام می‌تواند ذخایر آب زیرزمینی و زمین‌های کشاورزی را در منطقه «Jadar» آلوده کند.

نبوشا پتکوویچ از انجمن «Ne Damo Jadar» که از مخالفان سرسخت فعالیت در معدن «Jadar» است، بیان کرد: اتحادیه اروپا تمایلی به پذیرش عضویت صربستان در این اتحادیه را ندارد.

از سوی دیگر، شرکت «Rio Tinto» مصرانه اعلام می‌کند که فعالیت در این معدن خطرات زیست‌محیطی مشابه دیگر معادن فعال لیتیوم را به همراه نخواهد داشت؛ چراکه برای نگهداری باطله‌های معدنی از روش باطله‌های خشک استفاده می‌شود.

پسماندهای معدنی که با عنوان باطله‌های معدنی شناخته می‌شوند، به ذرات سنگ‌ریزه‌ها، آب و گاهی اوقات مواد شیمیایی اشاره دارد که درون سدهای باطله قرار دارند و نشت احتمالی این سدها از جمله‌ مهم‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی در بخش معدن محسوب می‌شود.

چاد بلوویت، مدیر پروژه جادار معدنی «Jadar»، وضعیت سدهای باطله در این پروژه را بسیار مناسب ارزیابی کرد و گفت: سدهای باطله پروژه مذکور به قدری مستحکم ساخته شده‌اند که امکان نشت آلودگی از آن وجود ندارد.

دیگو مارین از دفتر محیط زیست اروپا (EEB) هشدار داد به دلیل اینکه دره «Jadar» مستعد وقوع سیل است، باطله‌های خشک در صورت تماس با آب باعث نشت شدید آلودگی خواهند شد.

وی در همین رابطه به وقوع سیل و طغیان آب رودخانه در دره «Jadar» در سال ۲۰۱۴ اشاره کرد که به موجب آن ۵۷ نفر کشته شدند و حتی وقوع سیل منجر به انتشار فلزات سنگین از سایت‌های معدنی واقع در این منطقه پس از شکسته شدن سد باطله شد.

مارین یادآور شد: اگرچه باطله‌های خشک گزینه مناسب‌تری برای نگهداری پسماندهای معدنی به شمار می‌رود، با این وجود نباید از نگرانی‌های زیست‌محیطی این باطله‌ها مانند انتشار گرد و غبار و نشت آلودگی بالقوه فلزات سنگین غافل ماند.

گزارش منتشر شده از سوی سازمان «Renewables and Environmental Regulatory Institute» نشان می‌دهد درخواست فعلی ارزیابی اثرات زیست‌محیطی از سوی شرکت «Rio Tinto»، دفع باطله‌های معدنی در روش استخراج معادن روباز را شامل نمی‌شود و تنها به روش استخراج زیرزمینی اختصاص دارد.

میرکو پوپوویچ، مدیر برنامه سازمان مذکور تاکید کرد: روند ارزیابی تاثیر منفی این باطله‌های معدنی به طور کامل انجام نشده و هنوز اقدامات لازم برای پیشگیری، دفع یا کاهش هر گونه تاثیر نامطلوب و قابل توجه باطله‌های معدنی بر محیط زیست صورت نگرفته است. یکی از پیشنهادهاتی که وی مطرح می‌کند، بازدید بازرسان خارجی از معدن و سد باطله «Jadar» است. وی اضافه کرد: شرکت «Rio Tinto» از حضور بازرسان خارجی و تهیه گزارش جدید در خصوص ارزیابی میزان آلودگی معدن ابراز رضایت کرده است اما مدیر سازمان «Renewables and Environmental Regulatory Institute» بر این باور است که صدور حکم در مورد معدنی که در حال حاضر فعالیتی در آن جریان ندارد، دشوار خواهد بود.

پوپوویچ اظهار داشت: رابطه بین شرکت «Rio Tinto» و ساکنان محلی ممکن است از قبل به یک نقطه بی بازگشتی رسیده باشد.

چاد بلوویت، مدیر پروژه جادار معدنی «Jadar» در همین رابطه مطرح کرد: شرکت «Rio Tinto» قویا اتهامات بی‌اساس مبنی بر تاثیر منفی پروژه مذکور بر فعالیت‌های کشاورزی و کیفیت آب زیر زمینی منطقه «Jadar» را رد می‌کند.

به گفته وی، چنین اتهامات بی‌اساسی ارزیابی‌های انجام شده از سوی این شرکت در خصوص بررسی اثرات منفی زیست‌محیطی در معدن مذکور را که در اختیار همگان قرار گرفته است، بی‌اهمیت جلوه خواهد داد.

آلمان بیش از همه به دنبال مواد معدنی پروژه «Jadar» صربستان است

در مرکز تلاش اتحادیه اروپا برای رقابت با چین در بخش خودروهای الکتریکی، کشور آلمان قرار گرفته که در حال حاضر بر تنظیم اولویت سیاست‌گذاری‌های اتحادیه اروپا تاثیرگذاری بالایی دارد. صنعت خودروهای الکتریکی آلمان یکی از دلایلی بوده که آلمان را وادار به استفاده از نفوذ خود در اتحادیه اروپا برای حمایت از پروژه «Jadar» کرده است.

یکی از اصلی‌ترین چالش‌های صنعت خودروهای الکتریکی در سطح جهانی، به ویژه در قاره سبز اینکه در حال حاضر بازار مواد اولیه حیاتی و صنعت باتری در سلطه چین قرار دارد.

شرکت سوئدی تولیدکنننده باتری «Northvolt» که زمانی تصور می‌شد به نقطه عطف صنعت باتری قاره سبز تبدیل شود، در حال حاضر اعلام ورشکستی کرده است و صنعت خودروسازی آلمان در بخش خودروهای الکتریکی فعلا چاره‌ای به جز تامین مواد اولیه حیاتی خود از تامین‌کنندگان چینی ندارد.

نکته قابل توجه اینکه خودروسازان آلمانی برای ورود به بازار چین طی دهه ۱۹۸۰ میلادی، مجبور به سرمایه‌گذاری مشترک با شرکت‌های داخلی چینی و به اشتراک‌‌گذاری فناوری خود با این شرکت‌ها شده بودند.

انجمن خودروسازان اروپا «ACEA» طی بیانیه‌ای در خصوص فهرست منتشر شده در رابطه با تحت حمایت قرار گرفتن معادن قاره سبز، اعلام کرد: فقدان دسترسی اروپا به ذخایر مواد اولیه حیاتی داخلی باعث می‌شود صنعت داخلی خودورهای الکتریکی برای تامین مواد اولیه مورد نیاز خود به سایر کشورهای خارجی متکی باشد؛ بنابراین ضروری است که اتحادیه اروپا از توسعه زنجیره ارزش باتری در اروپا حمایت کند.

این انجمن در ادامه بیانیه خود اعلام کرد که تامین مواد اولیه حیانی از بازار داخلی اروپا تنها گوشه‌ای از این پازل محسوب می‌شود.

خودروسازان اروپایی و به طور ویژه خودروسازان الکتریکی در آلمان از لحاظ فناوری و سهم بازار به نسبت خودروسازان الکتریکی چینی بسیار عملکرد ضعیف‌تری از خود نشان داده‌اند؛ این موضوع سبب شده است بسیاری از تولیدکنندگان خودورهای الکتریکی در قاره سبز مجبور به تعدیل نیروهای کار خود شوند.

در همین راستا، در ماه مارس ۲۰۲۵ شرکت آئودی اعلام کرد که تا سال ۲۰۲۹ قصد دارد هفت هزار و ۵۰۰ نفر تعدیل نیرو داشته باشد. شرکت فولکس واگن نیز طی بیانیه‌ای ‌اعلام کرد که به منظور کاهش هزینه‌کردها و گذار به تولید خودروهای الکتریکی، تعدیل بخشی از نیروهای کار خود را در دستور کار قرار داده است.

در همین راستا، می‌توان اعلام کرد اگرچه پروژه «Jadar» به نتهایی کلید موفقیت خودروسازان اتحادیه اروپا محسوب نمی‌شود اما می‌تواند سنگ محکی برای کاهش وابستگی اتحادیه اروپا به چین در زمینه تامین مواد اولیه حیاتی در نظر گرفته شود.

سخنگوی انجمن صنعت خودرو آلمان که نماینده شرکت‌های تولیدکننده‌ای مانند «BMW» و مرسدس بنز است، عنوان کرد: توافق میان اتحادیه اروپا با صربستان که در حال حاضر کاندیدای عضویت در اتحادیه است، فرصت مناسبی در راستای مذاکره برای عضویت دائمی این کشور به اتحادیه اروپا را فراهم خواهد کرد.

نقش توسعه پروژه «Jadar» بر آینده صربستان

تلاش بر سر آغاز مجدد فعالیت در پروژه «Jadar» تنها بر سر تامین لیتیوم مورد نیاز اروپا نیست بلکه آنچه نسبت به این مسئله از اهمیت بالاتری برخوردار است، اینکه کدام کشور می‌تواند بر آینده صربستان تاثیر بیشتری داشته باشد. برای بسیاری از صربستانی‌ها، تلاش اتحادیه اروپا با همکاری شرکت «Rio Tinto» بیش از شهروندان صربستانی به نفع این دو تمام خواهد شد و در واقع نگرانی‌های زیست‌محیطی اهمیت کمتری برای این اتحادیه داشته و منافع ژئوپلیتیکی ارزشمندتر است.

در حال حاضر صربستان برای پیوستن به اتحادیه اروپا، تحت فشار تامین مواد اولیه این اتحادیه از طریق پروژه «Jadar» قرار دارد و به نظر می‌رسد اقتصاد صربستان نیز چندان در وضعیت مناسبی قرار ندارد. از همین جهت احتمال توافق میان این کشور با اتحادیه اروپا در خصوص آغاز مجدد فعالیت در پروژه «Jadar» بالا ارزیابی شده است اما اینکه آیا صربستان موفق خواهد شد از پروژه مذکور به عنوان یک اهرم فشار برای پیوستن به اتحادیه اروپا استفاده کند یا خیر، به عوامل زیاد بستگی خواهد داشت که در اینجا امکان تشریح آن نیست.

از سوی دیگر، انتظار می‌رود دولت جدید صربستان به رهبری جورو ماکوت به زودی بر مسند قدرت در این کشور تکیه کند. در صورتی که قانون‌گذاران ریاست جمهوری جورو ماکوت را تایید نکنند، ووچیچ به عنوان رئیس جمهور سابق این کشور می‌تواند درخواست برگزاری انتخابات زودهنگام که احتمالا در اوایل ماه ژوئن ۲۰۲۵ برگزار خواهد شد را ارائه دهد. نتیجه رای‌گیری هرچه که باشد، ممکن است بر آینده پروژه «Jadar» و احتمال پیوستن  صربستان به اتحادیه اروپا تاثیر بگذارد.

انتهای پیام//