روی، چهارمین فلز پرکاربرد کشور پس از آهن، آلومینیوم و مس است که ۹۰ درصد منشاء تولید آن از کنسانتره و ۱۰ درصد آن از طریق بازیافت انجام می‌شود. بزرگ‌ترین ذخایر روی دنیا به ترتیب در کشورهای استرالیا، چین، مکزیک و پرو قرار دارد و ایران با داشتن بیش از ۱۱ میلیون تن ذخیره روی، سهم کمتر از ۵ درصدی از کل ذخایر روی دنیا را دارا است. استفاده از فلز روی در کشورهای مختلف، یکی از نشانه‌های توسعه‌یافتگی به شمار می‌آید و خوشبختانه کشور ما در این مسیر توانسته است با حضور حداکثری بخش خصوصی و بهره‌برداری از معادن پرعیار موجود، گام‌های مثبتی را طی سالیان اخیر بردارد. با این وجود، شرایط حاکم بر اقتصاد کشور باعث شده است فعالان این صنعت با چالش‌های بسیاری در زمینه تولید مانند تامین و نوسان قیمت مواد اولیه مواجه شوند که این مسئله با نگرانی‌هایی از آینده صنعت روی کشور همراه بوده است.

بر اساس دستور اکید وزارت صنعت، معدن و تجارت در اوایل فروردین ماه سال جاری، تمام واحدهای تولیدکننده مواد اولیه ملزم به عرضه محصول خود در بورس کالای ایران شده‌اند. در واقع هدف از اجرای این تصمیم، حل معضل تامین مواد اولیه مورد نیاز تولیدکنندگان و همچنین شفاف‌سازی در تمامی مراحل عرضه، تقاضا و موجودی مواد اولیه بوده است. بررسی آمار منتشر شده در بورس کالای ایران نشان می‌دهد طی سال ۱۴۰۰، حدود سه میلیون تن خاک روی در بورس عرضه شده است که سهم خاک اکسیدی، یک میلیون و ۶۶ هزار تن با عیار ۱۴ درصد، خاک سولفیدی، ۳۴۸ هزار تن با عیار ۲۶ درصد و خاک مخلوط، یک میلیون و ۶۴۶ هزار تن با عیار ۲۸ درصد بوده است. حجم معاملات ثبت شده در بورس در این سال، در مجموع ۵۸۳ هزار تن بوده که ۳۹۶ هزار و ۵۰۰ تن برای خاک اکسیدی، ۲۶ هزار تن خاک سولفیدی و ۱۶۰ هزار و ۵۰۰ تن خاک مخلوط است.

از آنجایی که تولیدکنندگان شمش روی در کشور از خاک اکسیدی در فرایند تولید استفاده می‌کنند، مشخص است که این خاک بیشترین حجم معامله را در بورس به خود اختصاص دهد اما نکته مهم و قابل توجه این است که میزان ذخایر اکسیدی معادن کشور مانند انگوران رو به پایان بوده و به دنبال همین مسئله، تولیدکنندگان روی در آینده نزدیک در تامین ماده اولیه مورد نیاز خود دچار مشکل خواهند شد. از یک سو، متوسط قیمت تمام شده خاک اکسیدی عرضه شده در بورس کالا، ۴۱۸ هزار و ۴۶۴ ریال است و بر همین اساس، بسیاری از فعالان صنعت روی اقدام به واردات خاک اکسیدی از کشورهای همسایه مانند ترکیه و آذربایجان می‌کنند. چراکه عیار خاک اکسیدی وارداتی بیشتر از ۱۴ درصد و متوسط قیمت آن در حدود ۲۲۷ هزار و ۵۸۵ ریال بوده که از قیمت تمام شده داخلی کمتر است و واردات خاک اکسیدی منطقی و مقرون‌به‌صرفه به نظر می‌رسد. از آنجایی که تولیدکنندگان روی کشور نیازمند خاک اکسیدی برای ادامه فعالیت خود هستند، بنابراین دولت می‌تواند با تسهیل شرایط واردات این محصول، کمک شایانی به فعالان این صنعت کند.

برای مثال، میزان ذخایر کنسانتره مس در چین به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان مواد معدنی و فلزی جهان بسیار ناچیز است اما دولت این کشور با برنامه‌ریزی در درازمدت، اقدام به واردات گسترده این ماده معدنی کرده و در حال حاضر بیش از ۵۰ درصد تولید مس جهان در اختیار چین است. در واقع، دولت این کشور بر آن شده است تا با تشکیل یک کنسرسیوم تخصصی متشکل از تولیدکنندگان محصولات مسی و آلیاژی، اقدام به خریداری و واردات کنسانتره مورد نیاز شرکت‌های فعال در حوزه صنعت مس این کشور کند تا تولیدکنندگان این کشور دغدغه‌ای در تامین ماده اولیه مورد نیاز خود نداشته باشند. مشابه همین اتفاق می‌تواند در صنعت روی ایران رخ دهد و تشکیل یک کنسرسیوم معدنی که دولت نیز نباید هیچ نقشی در آن داشته باشد، می‌تواند کمک فراوانی به تامین خاک اکسیدی مورد نیاز تولیدکنندگان روی کشور از طریق واردات کند. از آنجایی که صنعت روی کاملا در اختیار بخش خصوصی است و کشور در شرایط دشوار تحریمی به سر می‌برد، بنابراین کوچک‌ترین دخالت دولت می‌تواند اثر سوء در این خصوص داشته باشد.

از سوی دیگر، امکان دسترسی به دانش فرآوری خاک سولفیدی در کشور وجود ندارد و علی‌رغم اینکه عیار این خاک نسبت به خاک اکسیدی بیشتر است اما به دلیل حجم معامله بسیار پایین در بورس کالا، این خاک نهایتا در انبار کارخانه‌ها در قالب باطله معدنی دپو می‌شود و همچنین به دلیل وجود بعضی ناخالصی‌ها مانند کادمیم، نیکل و کبالت، امکان صادرات آن نیز وجود ندارد. بنابراین لازم است اقدامات لازم در راستای به‌کارگیری از تکنولوژی فرآوری خاک سولفیدی توسط فعالان معدنی انجام شود تا در صورت راه‌اندازی معدن سرب و روی مهدی‌آباد طی ماه‌های آینده، بتوانیم بیشترین بهره را از خاک سولفیدی این معدن بزرگ داشته باشیم.

یادداشت: کارشناس فلزات‌آنلاین