شرکت فولاد مبارکه اصفهان را می‌توان نمادی از تحقق توسعه و اعتلای صنعت فولاد در کشور تلقی کرد که با عملکرد بی‌نظیر خود، نقش بسزایی در رشد اقتصادی و توسعه صنعتی ایفا می‌کند. این فولادساز بزرگ کشور که بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد در خاورمیانه و شمال آفریقا به شمار می‌آید، با تمرکز بر ساخت محصولات ویژه و متنوع‌سازی سبد محصول، نقش تعیین‌کننده‌ای را در تامین نیاز کشور به محصولات فولادی استراتژیک ایفا می‌کند و به سبب کیفیت و تنوع بالای محصول در بازارهای بین‌المللی نیز حضور موفقی دارد. با این وجود، شدت گرفتن چالش‌های انرژی، سازوکارهای عرضه در بورس کالا و مقررات صادراتی عدم‌النفع فراوانی را برای صنعت فولاد کشور به همراه داشته و منجر به خسارت مالی و فنی شرکت فولاد مبارکه نیز شده است. به نظر می‌رسد عبور از شرایط فعلی علاوه بر برنامه‌های درون‌سازمانی این شرکت که به صورت جدی و مستمر دنبال می‌شود، به توجه عمیق‌تر و موشکافانه‌تر نهادهای سیاست‌گذار نیاز دارد.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری و تحلیلی «فلزات‌آنلاین»، صنعت فولاد یکی از محورهای رشد تولیدات صنعتی، رونق اقتصادی و اشتغال‌زایی در هر کشور به شمار می‌آید و زمینه توسعه صنایعی از جمله ساختمان، ماشین‌آلات صنعتی، خودروسازی، حمل‌ونقل و … را ایجاد می‌کند. بنابراین توسعه این صنعت به سبب گستردگی حلقه‌های بالادستی و پایین‌دستی، نقش کلیدی در تحقق اهداف کلان و چشم‌اندازهای اقتصادی کشور دارد. در دهههای اخیر به واسطه توسعه صنعت فولاد، ایران از کشور واردکننده فولاد به یکی از بزرگ‌ترین نقش‌آفرینان این صنعت تبدیل شد؛ به طوری که ایران در سال ۲۰۲۳ در جایگاه دهم تولیدکنندگان برتر فولاد جهان جای گرفت.
شرکت فولاد مبارکه اصفهان به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد در ایران، خاورمیانه و شمال آفریقا و چهل و دومین فولادساز بزرگ جهان، نقش بسزایی در کسب این جایگاه ایفا کرده است. این فولادساز بزرگ کشور افزایش ظرفیت تولید فولاد و محصولات فولادی استراتژیک و با ارزش افزوده بالا را با هدف تامین نیاز بازار داخلی رسالت اصلی خود می‌داند و با تمرکز بر این مسئله، موجب خودکفایی کشور در تامین محصولات فولادی صنایع مصرف‌کننده شده است. در شرایطی که تحولات بازار مصرف منجر به افزایش تقاضا برای فولادهای خاص و ویژه در بازار می‌شود، شرکت فولاد مبارکه اصفهان با تکیه بر توانمندی‌های داخلی، سبد متنوعی از محصولات را تولید می‌کند که این مسئله علاوه بر تامین نیاز بازار داخلی به فولادهای خاص، پتانسیل ویژه‌ای برای توسعه صادرات به شمار می‌آید. با این حال، در سال‌های اخیر بروز برخی چالش‌ها و مشکلات در حوزه‌های مختلف از جمله قیمت‌گذاری، محدودیت‌های مصرف انرژی و سیاست‌گذاری نامناسب در خصوص فعالیت صنایع فولادی موانعی را برای صنعت فولاد و پرچمدار آن شرکت فولاد مبارکه ایجاد کرده است که تداوم هر یک از این چالش‌ها می‌تواند بر پیکره صنعت فولاد کشور آسیب‌های شدیدی را وارد کند.
تحکیم جایگاه با متنوع‌سازی سبد محصول
امروزه نقش محوری شرکت فولاد مبارکه در تامین نیاز صنایع پایین‌دستی و وابسته بر کسی پوشیده نیست و این موضوع موجب شده تا این شرکت رویکردهای خود را به سمت تولید محصولات ویژه متناسب با نیاز صنایع مختلف هدایت کند؛ موضوعی که سبب تولید انواع گریدهای مختلف ورق فولادی شده است که پیش‌تر امکان تولید آن‌ها در کشور وجود نداشت. در واقع شرکت فولاد مبارکه از ابتدای فعالیت خود، علاوه بر رشد کمی تولید و توسعه ظرفیت‌ها و خطوط تولید، با توجه به راهبرد و استراتژی بلندمدت این شرکت، تولید محصولات کیفی با در نظر داشتن تحولات بازار را نیز در دستور کار قرار داده است. در حال حاضر انواع محصولات فولادی تختال، ورق نورد گرم و سرد و محصولات پوشش‌دار در گریدهای مختلف سبد محصولات شرکت فولاد مبارکه را تشکیل می‌دهند و تولید فولادهای کیفی و آلیاژی علاوه بر اینکه به سبد محصولات تنوع بخشیده‌اند، جایگاه این شرکت را به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد در غرب و جنوب غرب آسیا ارتقا داده است. باید در نظر داشت که امکان ساخت و تولید انواع گریدهای فولادی خاص ویژه در شرکت فولاد مبارکه، نقش این شرکت را در خودکفایی صنایع کشور به محصولات ویژه بیش از پیش پررنگ‌تر می‌کند.
گرید فولادی «X52MS» تحت استاندارد «API» که در برابر خوردگی در محیط‌های اسیدی و گازهای ترش مقاوم است و غالبا در صنایع پتروشیمی کاربرد دارد، از جدیدترین محصولات در سبد محصول این شرکت به شمار می‌آید. علاوه‌براین، گرید فولادی «۳۴۰YC» با استانداردهای شرکت پوسکو کره‌جنوبی برای تولید خودرو در کشور، منحصرا در شرکت فولاد مبارکه طراحی و تولید می‌شود. از دیگر گریدهای فولادی سبد محصول این شرکت می‌توان به «APIX56» پرکاربرد در لوله‌های انتقال آب، «M450-50K» با استحکام قابل کنترل و انعطاف‌پذیری مناسب در ساخت موتورهای الکتریکی و ژنراتورها، ورق آجدار «S235JR» مناسب برای تولید پلتفرم‌های صنعتی، پل، راه‌پله‌ها و … و ورق سیلیکونی مناسب برای ساخت ورق‌های الکتریکی اشاره کرد. علاوه‌براین، گرید «S250GD» نیز به صورت فول‌هارد در شرکت فولاد مبارکه تولید می‌شود و ادامه مراحل گالوانیزه کردن آن در شرکت ورق خودرو انجام می‌شود. به علاوه، ورق کورتن استیل «CORTEN A» که در صنایع نیروگاهی کاربرد دارد و پیش از این از محل واردات تامین می‌شد، برای نخستین بار در این شرکت طراحی و تولید شد. در شرکت فولاد مبارکه امکان ساخت ورق «CK45» نیز وجود دارد؛ گرید فولادی از نوع حرارتی که به سبب خواص مکانیکی منحصربه‌فرد آن در ساخت برخی قطعات خاص صنایع خودروسازی و نظامی کاربرد دارد.
گفتنی است واحد فولادسازی و ریخته‌گری مداوم شرکت فولاد مبارکه برای تولید فولادهای ساختمانی و کم‌کربن طراحی شده بود اما با توجه به اهمیت تولید فولاد زنگ‌نزن و کاربردهای فراوان آن در صنایع مختلف، ایجاد ظرفیت تولید آن در این شرکت دنبال شد و به این ترتیب شرکت فولاد مبارکه با پیوستن به جمع تولیدکنندگان فولاد زنگ‌نزن جهان، به تنها تولیدکننده این محصول در غرب آسیا تبدیل شده است. چنین دستاورد ارزشمندی در شرکت فولاد مبارکه از پایبندی این شرکت به استراتژی توسعه بر مبنای تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر و متنوع‌سازی حداکثری سبد محصول حکایت دارد. با توجه به تنوع بالای گریدهای فولادی و امکان تامین نیاز صنایع مختلف، شرکت فولاد مبارکه پروژه نورد گرم ۲ را نیز در دستور کار دارد. این طرح یکی از حیاتی‌ترین و مهم‌ترین پروژه‌های فولاد مبارکه به شمار می‌آید که با توجه به ظرفیت بالای تولید انواع ورق فولادی، خودکفایی هرچه بیشتری را در تولید ورق‌های فولادی برای کشور به ارمغان می‌آورد و زمینه تامین ۹۵ درصد از گریدهای فولادی مورد نیاز در کشور را ایجاد می‌کند. در حال حاضر برنامه‌ریزی‌های لازم برای نصب تجهیزات در بخش‌های مختلف و تامین مالی و لجستیکی در حال انجام است و پیش‌بینی می‌شود که این طرح در زمان تعیین‌شده به بهره‌برداری برسد.
استراتژی‌ها و راهبردهای شرکت فولاد مبارکه حول محور تامین بازار داخلی و تامین خوراک صنایع پایین‌دستی و وابسته با هدف ایجاد توسعه‌ای فراگیر تعریف می‌شوند که این مسئله موجب شده است تا بخش عمده درآمدهای عملیاتی این شرکت حاصل از فروش محصولات در بازار داخلی باشد. مجموع درآمدهای عملیاتی این شرکت در چهار ماهه نخست سال ۱۴۰۳، به بیش از ۹۷۲ هزار و ۴۴۵ میلیارد ریال رسید که رشد ۱۶ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل داشت و حدود ۹۶ درصد آن حاصل از فروش داخلی بود. از مجموع دو میلیون و ۹۹۲ هزار تن محصول به فروش رفته، دو میلیون و ۸۱۶ هزار تن محصول در بازار داخلی بوده است. بررسی آمار فروش محصولات این شرکت در بازه زمانی سال‌های گذشته نیز نشان می‌دهد که بازار داخل، محل اصلی درآمدزایی این شرکت بوده است. از منظری دیگر این امر نشان می‌دهد که شرکت فولاد مبارکه اولویت خود را تامین نیاز صنایع داخلی قرار داده است تا به این ترتیب از طریق عرضه داخلی محصولات ویژه و ارزش‌افزا زمینه رونق صنعتی و پیشرفت ایران را فراهم کند.
از آنجایی که تولید و مصرف فولاد به عنوان شاخصی برای سطح توسعه‌یافتگی یک کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد، نقش شرکت فولاد مبارکه در بهبود این شاخص پررنگ‌تر خواهد بود. با این حال، این فولادساز بزرگ با توجه به ظرفیت بالای تولید محصولات رقابت‌پذیر و با ارزش افزوده بالا از نقش‌آفرینی در بازارهای بین‌المللی غافل نبوده است؛ به طوری که از این طریق بتواند جایگاه ویژه و برند منحصربه‌فرد خود را در بازارهای جهانی حفظ کند. دیدگاه شرکت فولاد مبارکه به تحقق اهداف و برنامهها علاوه بر تامین نیاز صنایع داخلی، نقش بسزایی در جلوگیری از خروج ارز از کشور ایفا می‌کند و جایگاه این شرکت را در نگاه مشتریان ارتقا می‌دهد.
چالش مبهم صنعت فولاد
توسعه صادرات غیرنفتی و عبور از اقتصاد تک بعدی، مستلزم تولید محصولات جدید و با ارزش افزوده بالا، باکیفیت، مطابق با استانداردهای جهانی و قیمت رقابتی است و شرکت فولاد مبارکه یکی از بازیگران اصلی و کلیدی در تحقق اهداف کلان اقتصادی و توسعه صادرات غیرنفتی برشمرده می‌شود. اثرات مثبت عملکرد این شرکت در سهم ۱٫۵ درصدی از تولید ناخالص داخلی و ۶ درصدی از ارزش افزوده بخش صنعت پدیدار می‌شود؛ دستاوردی که از جایگاه ویژه و کم‌نظیر فولاد مبارکه در اقتصاد ایران حکایت دارد.
با این حال و به رغم اهمیت صنعت فولاد در اقتصاد و حرکت چرخ بخش صنعت کشور، در چند سال اخیر این صنعت با چالش‌ها و عدم قطعیت‌های مهم و پردامنه‌ای مواجه شده است که این مسئله مانع از تحقق برنامه‌های تولید و عدم‌النفع قابل‌توجهی برای این صنعت می‌شود. تامین پایدار برق و گاز در فصل گرم و سرد سال از مهم‌ترین دغدغه‌های صنعت فولاد کشور به شمار می‌آید. در واقع قطعی این دو حامل انرژی موجب می‌شود که سالانه بخش قابل‌توجهی از ظرفیت‌های تولید از دست برود. در گروه فولاد مبارکه (شامل شرکت فولاد مبارکه، فولاد هرمزگان و مجتمع فولاد سبا) در حال حاضر ۱۲ کوره ذوب وجود دارد که به سبب محدودیت‌های اعمال شده، عملا دو تا سه کوره مشغول به فعالیت هستند و برق تخصیص یافته به این شرکت در مرداد ماه تنها حدود ۴۰ درصد از انرژی مورد نیاز فعالیت کورهها را پوشش می‌دهد؛ البته شرکت فولاد مبارکه با علم به محدودیت‌های احتمالی و قطعی برق، در ماه‌های ابتدایی سال بر رشد تولید و ارتقای سطح بهره‌وری توانست تا پیش از محدودیت‌ها، تاثیرات سوء و عدم‌النفع ناشی از آن‌ها را به حداقل برساند.
با این حال، مسئله مهم اینجاست که ناترازی‌های تولید و مصرف برق در کشور با تحمیل محدودیت‌های شدید به مصرف انرژی صنایع، علاوه بر آسیب‌های فنی و اقتصادی به تجهیزات و ماشین‌آلات خطوط تولید، موجب از دست رفتن بخش قابل‌توجهی از تولید می‌شود و زیان چند میلیارد دلاری را به این صنعت استراتژیک وارد می‌کند. به عنوان مثال، تنها در فصل تابستان سال ۱۴۰۲ تولید حدود ۷۰۰ هزار تن تختال در شرکت فولاد مبارکه از دست رفت و خسارت ۱۷۰ هزار میلیارد ریالی به جای گذاشت. باید در نظر داشت که قطعی‌های مکرر برق و گرم و سرد شدن زیاد کوره و پاتیل باعث افزایش مصرف مواد به ازای هر تن تختال می‌شود؛ این در حالی است که قطعی گاز در فصل زمستان نیز با ایجاد محدودیت در فعالیت واحدهای تولیدی، دیگر عامل آسیب‌زا در این صنعت تلقی می‌شود.
با توجه به شرایط پرریسک تامین برق صنایع، شرکت فولاد مبارکه احداث نیروگاه سیکل ترکیبی با ظرفیت ۹۱۴ مگاوات و سرمایه‌گذاری ۴۰۰ میلیون یورو را در دستور کار قرار داد. فاز اول این نیروگاه در سال ۱۴۰۲ با ظرفیت تولید ۳۰۷ مگاوات به بهره‌برداری رسید و به واسطه راه‌اندازی آن، تا به امروز حدود ۴۰۰ مگاوات به شبکه برق کشور تزریق شده است. طبق دستورالعمل‌های نهادهای دولتی و وزارت نیرو بنگاه‌های اقتصادی بزرگ که بتوانند در تامین برق کشور نقش داشته باشند، مشمول مدیریت مصرف برق در تابستان نمی‌شوند. با این حال، کماکان مشاهده می‌شود که علی‌رغم راه‌اندازی نیروگاه خودتامین و تزریق برق به شبکه توسط شرکت فولاد مبارکه، همچنان محدودیت‌های شدیدی برای تامین برق این شرکت اعمال شده و به دلیل نامنظم بودن قطعی و وصلی برق، امکان برنامه‌ریزی دقیق برای تولید وجود ندارد. از طرفی نیز تداوم قطعی‌های برق و گاز و به دنبال آن از دست رفتن بخشی از تولید برنامه‌ریزی شده، منجر به ناتوانی بنگاه‌های صنعتی به عمل به تعهدات در زمان مناسب می‌شود. در حالت کلی و در شرایط توقف تولید، صنایع فولادی به ناچار نیاز مشتریان را از موجودی انبار تامین می‌کنند و به مرور و با کاهش موجودی انبار و محدودیت عرضه در بازار، شاهد افزایش قیمت محصولات فولادی در بازار خواهیم بود.
راهکاری کارآمد یا ناکارآمد؟
علاوه بر موضوع انرژی، صنعت فولاد ایران در سال‌های اخیر با شرایط نامناسبی برای عرضه و فروش محصولات خود در بازارهای داخلی و بین‌المللی مواجه بوده است. در حوزه صادرات، اگرچه از موضوع توسعه صادرات غیرنفتی و محصولات با ارزش افزوده بالا به عنوان راهبرد اساسی یاد می‌شود اما در عمل می‌توان مشاهده کرد که مواردی مانند اعمال تعرفه‌های صادرات فولاد و یا اجبار صادرات‌کنندگان به عرضه ارز خود به قیمت نیمایی که اختلاف قابل‌توجهی با قیمت واقعی ارز دارد، عملا ریسک و جذابیت صادرات را برای صنعتی در مقیاس فولاد که هم از مزیت‌های رقابتی ارزشمندی برای حضور در بازارهای بین‌المللی برخوردار است و هم ظرفیت مازاد بر مصرف داخلی در آن شکل گرفته است، به شدت کاهش می‌دهد. از طرفی نیز مقررات، شرکت فولاد مبارکه را ملزم به عرضه محصولات خود در بورس کالا می‌کند که این مسئله نیز خود با توجه به اختلاف قیمت میان بازار آزاد و بورس کالا، عملا بخشی از سودآوری شرکت فولاد مبارکه را از بین می‌برد و همچنین موجب ایجاد فضای رانتی می‌شود که سود قابل‌توجهی را نصیب واسطه‌گران و دلالان می‌کند. در واقع اگرچه عرضه محصولات در بورس کالا با هدف مدیریت شفاف و بهتر بازار صورت پذیرفت اما امروز خود عدم توازنی را در بازار داخلی ایجاد می‌کند که آسیب‌های بزرگی را بر عملکرد شرکت فولاد مبارکه در مسیر تامین نیاز داخلی و صیانت از حقوق سهام‌داران ایجاد می‌کند.
نمودار یک. آمار وزنی فروش شرکت فولاد مبارکه در سال‌های اخیر
انتهای پیام//
