نقش بخش خصوصی در صنعت فولاد روز به روز پررنگ‌تر می‌شود و سهم این بخش در تولید سالانه فولاد کشور، رو به افزایش است. به طوری که در سال گذشته بیش از ۵۰ درصد از محصولات فولادی کشور توسط بخش خصوصی تولید شد.
با این حال، برخی معتقد هستند که بخش خصوصی صنعت فولاد کشور باید با بخش خصولتی رقابت کند و به مقابله با چالش‌هایی نظیر عدم دسترسی پایدار به مواد اولیه آهن‌دار بپردازد. برای بررسی نقش بخش خصوصی در صنعت فولاد کشور و چالش‌های آن، خبرنگار پایگاه خبری و تحلیلی «فلزات‌آنلاین» با کریم رحیمی، مدیرعامل شرکت فولاد ناب تبریز به گپ‌وگفت نشسته است که متن کامل آن را در ادامه می‌خوانید:
وضعیت صنعت فولاد کشور و جایگاه بخش خصوصی را در آن چگونه ارزیابی می کنید؟
ایران با تولید ۲۷ میلیون تن فولاد در سال ۲۰۱۹ در رده دهم جهان و بالاتر از کشورهایی مانند ایتالیا، فرانسه، اسپانیا و کانادا قرار گرفت. پیش‌بینی می‌شود پس از تحقق برنامه چشم‌انداز ۱۴۰۴ تولید فولاد خام کشور به ۵۵میلیون تن افزایش یافته و به رده هفتم جهانی و اول منطقه ارتقا یابد. بر اساس گزارشات انجمن بین‌المللی آهن و فولاد تولید سالیانه فولاد خام کشور در طی چهار سال گذشته یعنی از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۹ با رشدی ۵۱درصدی از ۱۷٫۹ به ۲۷میلیون تن افزایش یافته است. نرخ رشد تولید صنعت فولاد ایران در طی این سال‌ها همواره بیشتر از نرخ رشد جهانی بوده است. نکته قابل توجه اینکه در سال گذشته علی‌رغم تحریم‌های همه جانبه به ویژه روی صنایع فلزی، صنعت فولاد ایران موفق شد نرخ رشد ۵٫۳ درصدی را از خود بر جای بگذارد که تقریبا دو برابر نرخ رشد جهانی (۲٫۷درصد) است.
در سال ۱۳۹۸ تقریبا ۱۰ میلیون تن مقاطع طویل فولادی شامل میلگرد، تیرآهن، نبشی و ناودانی درکشور تولید شده که بیش از نیمی از آن توسط واحدهای بخش خصوصی تولید شده است. در بخش صادرات محصولات فولادی هم بخش خصوصی سهم قابل توجهی دارد. بخش خصوصی صنعت فولاد بسیار نوپا به حساب می‌آید و کمتر از ۲۰ سال سن دارد و کسب این سهم از تولید قابل توجه است. مجموعه این آمار و اطلاعات نشان می‌دهد که بخش خصوصی نقشی مهم در صنعت فولاد کشور ایفا می‌کند.
چرا با وجود پتانسیل‌های فراوان، بخش خصوصی هنوز به جایگاه واقعی خود دست نیافته است؟
صنعت فولاد ایران را باید به دو بخش مجزا و قابل تفکیک تقسیم کرد: بخش بالادستی و بخش پایین‌دستی. در بخش بالادستی فولاد‌سازی‌های بزرگ حضور داشته که به منابع معدنی و انرژی و سرمایه در گردش هنگفت دسترسی دارند و فارغ از تحولات جهانی به تولید خود ادامه می‌دهند؛ اما در بخش پایین‌دستی و عمدتا بخش خصوصی، صنایع نورد قرار دارند که ماده اولیـــه آن‌هــا بیلــت و بلــوم اســت. نوسانـــات قیمت‌های جهانی و داخلی فولاد این بخش را بیشتر تحت تاثیر قرار می‌دهد.
چالش‌های متعدد و گسترده‌ای پیش روی تولیدکنندگان غیردولتی فولاد وجود دارد که شاید پرداختــن به همــه آن‌ها در این فرصــت اندک امکان‌پذیــر نباشــد. یکی از مهم‌تریـــن چالش‌ها کنار گذاشته شدن بخش خصوصی از زنجیره تامین فولاد است. با وجود اینکه بخش خصوصی ۳۰ درصد از تولید فولاد خام و ۷۰ درصد تولید مقاطع فولادی کشور را در اختیـــار دارد ولی این بخش سهم ناچیزی در بخش معــدن و صنایع معدنی و فرآوری مواد اولیــه به ویژه سنگ آهــن دارد. به همیــن دلیل این بخش نمی‌توانــد زنجیــره تامیــن خــود را تکمــیل کند و برای تامین شمش و مواد آهن‌دار مــورد نیـــاز خــود به تامیـــن‌کننــدگان بیرونی وابستــه خواهــد بود. وابستگی یعنــی هزینـــه سربار و افزایـش قیمت تمام شده و حــذف از بازار رقابت. چالش دوم، قیمت تمام شده بالا اســت که ناشــی از قدیمــی بودن تجهیــزات و تکنـولــوژی به کار رفتـــه و هزینه‌هــای سربار ماننــد نیروی انسانی و حمل‌ونقــل و نرخ بالای تسهیلات بانکی و… است.
وضعیت شرکت فولاد ناب تبریز به عنوان تولیدکننده غیردولتی در سال گذشته از نظر میزان تولید محصولات مختلف و جایگاه آن به ویژه در شمال غرب کشور چگونه بوده است؟
شرکت فولاد ناب تبریز با ظرفیت تولید اسمی ۴۴۵ هزار تن در سال یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان مقاطع فولاد ساختمانی شامــل انــواع نبشــی، ناودانـــی و تیـــرآهن در کشــور محســوب می‌شود کــه به تولید انواع مقاطع فولاد ساختمانی بر اســاس استانداردهای ملی و بین‌المللی می‌پردازد. تولیدات این شرکت در صنایــع ساختمــان، برق و ماشین‌سازی کاربرد دارد.
همچنیـــن بــه دلیــل کیفیــت متمــایز محصولات آن در مقایسه با نمونه‌های مشابه داخلی و خارجی دارای جایگاه ویژه‌ای در بازار آهن و فولاد کشور است. این شرکت با تولید بیش از ۵۵ سایــز مختلــف از مقــاطع نبشــی، ناودانی و تیرآهن، بیشترین تنوع محصول را در بین تولیدکنندگان مقاطع فولاد ساختمانی در ایران دارد و این یکی از نقاط قوت شرکت ما محسوب می‌شود. هم‌اکنون شرکت فولاد ناب تبریز بیش از ۳۰ درصد نبشی و ناودانی کشور را تولید می‌کند و برند شناخته شده‌ای در بازار آهن و فولاد کشور است. این شرکت برنامه پنج‌ساله‌ای برای افزایش میزان صادرات خود در پیش گرفته است و در حال حاضــر ۴۰ درصــد از محصــولات این شرکت به چنــد کشور صادر می‌شــود ولی بر اساس برنامه باید تا دو سال آینده، این میزان ۱۰ درصد افزایش یابد.
مهم‌ترین چالش‌های صنعت فولاد کشور در سال‌های اخیر چه مواردی بوده است؟ این چالش‌ها چگونه برطرف می‌شوند؟
صنعــت فــولاد مشکلاتی شبیــه بــه سایــر صنایــع دارد کــه در مــورد آن‌ها بسیــار گفته و نوشتـــه شــده است. منشــا مشکلات صنعــت فولاد را باید به دو دسته داخلی و خارجی تقسیـــم کـــرد. عوامـــل داخلی مشکل‌ساز بــرای صنعتــ فولاد شامـــل نبــود زیرساخت، مشکلات مالی، عدم رونق اقتصادی و عدم به‌روزرسانی تکنولوژی می‌شود.
در حال حاضر کامل نبودن زیر‌ساخت‌های لازم برای صنعت فولاد از قبیل زیر‌ساخت‌های حمل‌ونقل جاده‌ای و ریلی و همچنین فرسوده بودن ناوگان حمل‌ونقل مواد اولیه و محصول، یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها به شمار می‌روند. بیش از ۸۰ درصد از تولیدات کارخانه‌های فولاد توســط ناوگــان حمــل‌ونقل جــاده‌ای جابه‌جــا می‌شود و بــه دلیــل کمبود زیر‌ساخت‌هــا در بخش حمل‌ونقل ریلی امکان استفاده از ظرفیت راه‌آهن در جابه‌جایی محصولات وجود ندارد. به عنوان نمونه، شهرک صنعتی شهید سلیمی تبریز به عنوان بزرگ‌ترین شهرک صنعتی شمال غرب کشــور، فاقــد ایستگــاه فرعی تخلیه و بارگیری کالا است؛ در حالی که خط راه‌آهن تبریز به مراغه از کنار آن عبور می‌کند. احداث ایستگاه‌های فرعی در کنار شهرک‌های صنعتی، کمک بسیار زیادی به تسهیل و تسریع حمل کالا به اقصی نقاط کشور خواهد کرد. علاوه‌براین اتصال شبکه خطوط ریلی به شبکه راه‌آهن عراق و سوریه در افزایش صادرات به این دو کشور تحول بسیار بزرگی پدید خواهد آورد.
چالش دیگر، افزایش هزینه‌های مالی و به عبارت دیگر نرخ پول برای تولیدکنندگان فولاد بوده که از سایر کشورهای تولیدکننده فولاد بالاتر است. شاید گفته شود که ایران در تولید فولاد مزیت‌هایی از قبیل انرژی ارزان نسبت به رقبای خود دارد ولی باید توجه داشت که نرخ بالای پول این مزیت را از بین می‌برد. صنعت فولاد به سرمایه در گردش بالایی نیاز دارد.
نامتناسب بودن بهره بانکی با حاشیه سود تولید باعث شده که صنعت فولاد نتواند سرمایه در گردش مورد نیاز خود را از منابع بانکی تامین کند و توجیه‌پذیر بودن فعالیت‌های سرمایه‌گذاری دراین صنعت را تحت‌الشعاع قرار داده است. به همین خاطر بخش زیادی از ظرفیت‌های نصب شده بلاستفاده مانده است. امیدوار هستیم با حمایت دولت و سیستم بانکی در جهت کاهش نرخ سود تسهیلات بخش تولید و تامین نقدینگی با هزینه پایین این مشکل برطرف شود.
بخش زیــادی از مشکلات پیـش روی صنعــت فـولاد کشــور ناشــی از عدم رونق اقتصادی در مقیاس کلان است. رکـود یا رونـق صنعــت فولاد بــه عنـوان یکی از صنــایع تاثیــرگذار در تولیــد ناخالص داخلی، ارتباط مستقیمی با شرایط کلان اقتصادی کشور دارد. براساس محاسبات اقتصـادی بــه ازای یک درصــد افزایـش مصـرف فولاد، تولید ناخالص داخلی ۰٫۳ درصد افزایش پیدا می‌کنــد و برعکس. نتیجــه نهــایی ایـن اسـت کــه بــرای رونــق تولیــد صنعــت فــولاد بایــد شاخص‌های اقتصــاد کلان کشــور مثبــت باشنــد.
در ایران بیش از ۵۰ درصد از فولاد تولید شده در بخش ساخت و ساز مسکن مصرف می‌شود. در نتیجه، کاهش ساخت و سـاز مسکن در سال‌های اخیـر باعـث افـت چشمگیــر مصــرف فولاد در بازارهای داخلی و افزایش موجودی انبارهای تولیدکننــدگان فـــولاد و خــواب سرمــایه شــده است. تخمین زده می‌شود که بیش از ۷۰ درصد صنعـــت کشــور بــه طور مستقیــم با صنعــت ساختمــان مرتبــط است و رکـود ساختمان‌سازی موجــب رکـود در سایــر بخش‌هــای اقتصــادی و صنعتی کشور می‌شود.
به‌روز نبودن تکنولـوژی و تولید محصــولات با ارزش افزوده پایین، از مشکلات دیگر صنعت فولاد کشــور به ویژه در بخــش تولید محصولات نهایی است. تولیدکننــدگان برای اینکه بتوانند در بازارهــای رقابتــی سهــم خود را حفظ کنند، باید به آخرین تکنولوژی‌های تولید مجهز شوند تا بتوانند محصولاتی با کیفیت بالاتر و ارزش افــزوده بیشتـــر تولیـــد کننــد. این امر مستلزم سرمایه‌گذاری داخلــی یــا خارجی اســت کــه با توجــه بـــه افزایش قیمــت تمام شده و کاهش حاشیه سود، شرایط مناسبی برای سرمایه‌گذاران فراهم نیست.
در همیــن حـــال، تحریــم مهم‌تریــن عامــل خارجی ایجادکننده مشکلات صنعت فولاد تلقی می‌شود. در شرایط کنونی مهم‌ترین عامل در رشد صادرات فولاد کشور، پیمان‌های دو جانبه بین ایران و کشورهای همسایه (تجارت آزاد) و مبادله با پول‌های ملی است که در این مورد بخش دیپلماسی کشور نقش بسیار مهمی را باید ایفا کند.
برنامه‌های این شرکت با توجه به ظرفیت و پتانسیل‌های موجود در سال جاری چیست؟
کیفیــت، زمان تحویــل و قیمــت ســه راس مثلث برند را تشکیل می‌دهنــد. اگر بخواهیــم برند را به زبانی ساده تعریف کنیم، جمله‌ای که به ذهن متبـادر می‌شود این است که برند یعنی توانایی در تولید محصولی با بالاترین کیفیت و تنـــوع بــا رقابتــی‌تریــن قیمــت و تحویـــل در کوتاه‌ترین زمان ممکن. علاوه‌برایــن برنــد یعنی اعتمــاد مشتـــری بــه تولیــدکننــده و مهــم‌ترین دارایی نامشهود و هویت یک سازمان است. برندسازی فرآیندی بسیار دشوار و طولانی است اما دشوارتر از آن حفظ برند است.
شرکت فولاد ناب تبریز در کمتر از دو دهه توانسته است جایگاه ویژه‌ای در صنعت فولاد کشور برای خود پیدا کند. هم‌اکنون محصولات شرکت فولاد ناب در بازار به عنوان معیاری برای کیفیت شناخته می‌شود که حفظ این جایگاه تلاشی مضاعف را می‌طلبد و تصمیم داریم که رتبه برتر خود را همچنان در این بازار به شدت رقابتی حفظ کنیم.
