بر همگان روشن است که صنایع پایین‌دستی در اقتصاد کشورها نقش بسیار پررنگی ایفا می‌کنند؛ از ایجاد اشتغال گرفته تا ارزش افزوده و ثروت‌آفرینی اغلب در صنایع پایین‌دستی رقم می‌خورد. بنابراین باید از صنایع پایین‌دستی که اغلب کوچک هم هستند، به صورت همه‌جانبه حمایت کرد. این حمایت‌ها می‌توانند در قالب اعطای تسهیلات، فراهم کردن زیرساخت‌ها، تامین مواد اولیه و… انجام شود. نکته مهم در خصوص احداث واحدهای پایین‌دستی و کوچک در صنایع مختلف این است که نباید بدون برنامه و حساب و کتاب تنها مجوز احداث برای آن‌ها صادر شود.

متاسفانه در سال‌های گذشته به دلیل صدور مجوزهای فراوان و احداث بیش از حد واحدهای تولیدی در حوزه‌های پایین‌دستی صنایع فلزی مختلف، شاهد تورم بیش از حد این صنایع بوده‌ایم و نتیجه این امر نیز کمبود مواد اولیه برای آن‌ها بوده است. از یک سو، محدودیت در تامین مواد اولیه و از سوی دیگر، نیاز چند برابری صنایع پایین‌دست به مواد اولیه، به نوعی دولت را مجاب کرد که برای رعایت حال همه صنایع، مواد اولیه را سهمیه‌بندی کند. این سهمیه‌بندی ملاک‌های معینی داشت؛ ظرفیت مندرج در پروانه بهره‌برداری، تعداد اشتغال و میزان تولید صنایع پایین‌دستی مهم‌ترین ملاک‌های مسئولان تامین مواد اولیه بودند. این در حالی است که ملاک‌های اقتصادی همچون سودآوری، ایجاد ارزش افزوده، تولید محصول رقابت‌پذیر و قابلیت صادراتی مورد توجه قرار نگرفتند. همین امر موجب شد تا همواره به جای رقابت برای تولید محصول کیفی و رقابت‌پذیر قابل عرضه در بازارهای جهانی، همواره شاهد رقابت و حتی یک جنگ تمام‌عیار از سوی صنایع پایین‌دستی برای تامین مواد اولیه باشیم. در همین حال، صنایع پایین‌دستی که از تامین مواد اولیه خود به نوعی مطمئن بودند، به جای آنکه به فکر تولید محصولات کیفی جدید و ارتقای محصول باشند، به تولید تنها از دید روزمرگی نگاه کنند و در بزنگاه‌های اقتصادی به ویژه نوسانات نرخ ارز و تحریم، با مشکلات بسیاری مواجه شوند.

از سوی دیگر، با وجود اعمال سهمیه‌بندی و حتی سختگیری‌های نظارتی در این زمینه، شاهد بروز تخلفات و ایجاد بازار سیاه و غیر قانونی برای فروش سهمیه بودیم؛ چراکه مواد اولیه با نرخ دولتی میان مصرف‌کنندگان توزیع می‌شد و همین امر عده‌ای را بر آن داشت که از این وضعیت سوءاستفاده کنند. به این صورت که مواد اولیه سهمیه‌ای را به نرخ دولتی از تولیدکنندگان می‌خریدند و آن را به نرخ بازار آزاد و قیمت‌های جهانی به مصرف‌کنندگان می‌فروختند. حتی برخی از تولیدکنندگان نیز در این موضوع شریک بودند؛ به این صورت که فروش و ظرفیت خود را به صورت غیر واقعی اعلام می‌کردند و با دریافت مواد اولیه بیش از نیاز خود، آن را در بازار سیاه به نرخ آزاد به فروش می‌رساندند. نتیجه سهمیه‌بندی مواد اولیه برای صنایع پایین‌دستی این بود که تعداد زیادی واحد تولیدی گرسنه مواد اولیه هیچ‌گاه به اندازه نیاز واقعی خود، مواد اولیه دریافت نمی‌کردند و آن صنعتی هم که به این شکل مواد اولیه را دریافت می‌کرد، بدون بهره‌وری و تولید محصول رقابت‌پذیر با قابلیت عرضه در بازارهای جهانی، هرگز رنگ شکوفایی، پیشرفت و توسعه را به خود نمی‌دید. ضمن اینکه بازارهای موازی و سیاهی نیز پدید می‌آمد که تنها باعث ایجاد قانون‌گریزی و مالیات‌گریزی و بعضا پول‌شویی می‌شد. به این ترتیب، در هنگامه تکانه‌های اقتصادی به ویژه افزایش نرخ ارز و تحریم‌ها، بسیاری از واحدهای تولیدی به دلیل عدم بهره‌وری و ظرفیت پایین تولید نسبت به ظرفیت اقتصادی، از بازار حذف می‌شوند و تنها واحدهایی باقی خواهند ماند که اولا ظرفیت اقتصادی داشته باشند و در ثانی، بتوانند محصولاتی کیفی با قابلیت عرضه در بازارهای بین‌المللی تولید کنند.

دولت اخیرا اعلام کرده که درصدد حذف سهمیه‌بندی و سقف خرید برخی کالاها همچون مس و آلومینیوم از بورس کالا است و در ادامه به دنبال تعمیم این رویکرد به همه مواد اولیه خواهد بود. قطعا در صورتی که فضای رقابتی سالم میان واحدهای تولیدی چه دولتی و چه خصوصی پدید بیاید، حذف سهمیه‌بندی نتیجه بسیار پرباری به همراه خواهد داشت زیرا در این شرایط تولیدکنندگان واقعی و دارای مزیت رقابتی، در بازار باقی خواهند ماند و تولیدکنندگان ضعیف و بدون مزیت حذف خواهند شد. حذف واحدهای تولیدی کوچک و ضعیف به ایجاد چندین واحد بزرگ و قوی منجر می‌شود که می‌توانند علاوه بر اینکه محصولات متناسب با نیاز بازارهای داخلی و بین‌المللی تولید کنند، قادر به توسعه روزافزون کمی و کیفی نیز باشند و کارایی صنعت را بالا ببرند. البته دولت باید نظارت خود را بر توزیع مواد اولیه بدون سهمیه‌بندی حفظ کند تا مشابه آنچه که در بازار امروز شاهد آن هستیم، باز هم بازار سیاه و موازی برای مواد اولیه پدید نیاید و تولیدکنندگان واقعی مواد اولیه را تنها برای مصرف و تولید محصول به کار گیرند.

یادداشت: کارشناس فلزات‌آنلاین

انتهای پیام//