کشور ما طی چند دهه گذشته درگیر بحران آب شده و این بحران در یک دهه گذشته به اوج خود رسیده است. مصرف بی‌رویه آب از یک سو و عدم مدیریت صحیح منابع آبی به ویژه انتقال آب بین حوزه‌ای و سدسازی‌های بی‌رویه از سوی دیگر، ایران را به یک ابرچالش بزرگ در زمینه آب وارد کرده است. در حالی که مصرف آب تجدیدپذیر زیرزمینی و سطحی در دنیا به طور متوسط حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد است، اما این میزان در کشور ما به بیش از ۷۰ درصد رسیده و با برداشت بی‌رویه آب از منابع زیرزمینی، ضمن اینکه بارندگی‌های سال‌های اخیر هرگز نتوانسته جای برداشت‌های بی‌رویه را پر کند، معضلات دیگر همچون خشک شدن چشمه‌ها و قنات‌ها، فرونشست دشت‌ها و عمیق‌تر و شورتر شدن چاه‌ها و در نهایت کاهش جمعیت در مناطق خشک و نارضایتی‌های اجتماعی را در پی داشته است.

براساس آخرین آمار در سال ۱۳۹۶، کل میزان مصرف آب کشور ۹۶ میلیارد مترمکعب بوده که از این میزان ۸۶ میلیارد مترمکعب آن معادل ۸۹ درصد در بخش کشاورزی، هشت میلیارد مترمکعب معادل ۸ درصد در بخش شرب و خانگی و ۲٫۸ میلیارد مترمکعب معادل ۲٫۷ درصد در بخش صنعت مصرف می‌شود. ایران با وجود اینکه در مناطق بسیار خشک جهان قرار گرفته (به طور متوسط کمتر از ۲۵۰ میلی‌متر بارندگی دارد) اما در زمره ۱۰ کشور نخست مصرف‌کننده آب است. نکته قابل توجه این است که کشورهای همسایه و مشابه ایران در زمینه بارندگی همچون افغانستان، عراق، سوریه، یمن، ترکمنستان و… همگی مصرف آب آن‌ها در بخش کشاورزی حدود ۹۰درصد است. نکته مهم دیگر در خصوص مصرف آب کشاورزی آن است که به اذعان مسئولان این حوزه، به دلیل ساختار سنتی و عدم استفاده از روش‌های بهینه و پیشرفته آبیاری، حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد آب در بخش کشاورزی به هدر می‌رود.

کارشناسان حوزه آب به وضعیت کنونی «ورشکستگی آبی» لقب داده‌اند. ورشکستگی آبی زمانی اتفاق می‌افتد که طی چند سال ورودی آب به منابع زیرزمینی کمتر از خروجی آن باشد. بسیاری مناطق در کشور ما، خروجی آب به بیش از چهار برابر ورودی آن رسیده است و با فرض ثابت بودن چنین برداشت‌هایی و حتی بارندگی به میزان نرمال، به زودی منابع آبی آن مناطق به اتمام رسیده و تنها افقی که پیش روی کشور ما می‌ماند، ورشکستگی آبی است.

در حالی که بیشترین میزان مصرف آب کشور در بخش کشاورزی رقم می‌خورد، صنعت آماج بیشترین حملات است. به طور مثال سهم مصرف آب کشاورزی در کشورهای پیشرفته عمدتا کمتر از ۴۰ درصد است. در این کشورها سهم بخش کشاورزی ۳۰ درصد، شرب و بهداشت ۱۱ درصد و سهم بخش صنعت و معدن ۵۹ درصد است. بنابراین در کشور ما عکس این موضوع اتفاق می‌افتد.

یکی از صنایعی که در کشور ما از رونق نسبی برخوردار است، صنایع معدنی ازجمله فولاد، مس، سرب و روی و سیمان است. لازم به ذکر بوده میزان تولید فولاد در کشور طی سال ۱۳۹۹ به حدود ۳۰ میلیون تن، کاتد مس ۲۹۰ هزار تن، سرب ۲۰۰ هزار تن، روی ۲۵۰ هزار تن و سیمان ۷۰ میلیون تن رسید. مطابق با آمار تولید فولاد نیاز به ۶ مترمکعب به ازای هر تن، تولید کاتد مس ۱۱۰ مترمکعب به ازای هر تن، تولید سرب و روی ۱۵ متر مکعب به ازای هر تن و تولید سیمان دو متر مکعب آب به ازای هر تن نیاز دارد. بنابراین تولید فولاد ۲۰۰ میلیون مترمکعب، کاتد مس ۳۲ میلیون مترمکعب، سرب و روی هفت میلیون مترمکعب و تولید سیمان حدود ۱۴۰ میلیون مترمکعب آب مصرف می‌کنند. جمع مصرف صنایع یاد شده حدود ۳۰۰ میلیون مترمکعب معادل ۱۱ درصد مصرف آب صنایع و ۰٫۳۱ درصد از کل مصرف آب در سال خواهد بود.

قطعا جانمایی برخی از واحدهای حوزه صنایع معدنی و فلزی در زمان احداث بر اساس آمایش آب نبوده و با توجه به افزایش جمعیت و مصرف آب، این صنایع به تدریج در مناطق ممنوعه قرار گرفتند. از این رو بیشترین فشارها برای کاهش مصرف آب و انتقال به سواحل جنوبی بر دوش صنایع معدنی و فلزی به ویژه فولاد خواهد بود. رویکردی که اگر از ابتدا در پیش گرفته می‌شد، قطعا علاوه بر اینکه مصرف آب صنعت کاهش می‌یافت، شاهد توسعه و افزایش بیشتر تولید نسبت به وضع کنونی بودیم. رویکرد انتقال صنایع پرمصرف به کنار سواحل دریا در کشورهای پیشرفته به ویژه چین شروع شده می‌تواند به عنوان الگویی در کشور ما قرار گیرد؛ همچنان که این رویکرد کم و بیش در سال‌های اخیر اتخاذ شده اما سرعت آن نسبتا کم است و باید سرعت بیشتر شود. ضمن اینکه انتقال آب دریا به صنایع معدنی مرکز کشور رویکرد دیگری است که باعث شده شرکت‌های گل‌گهر، ملی مس در کرمان و چادرملو تقریبا تمام آب مورد نیاز خود را از طریق شیرین کردن آب دریا تامین می‌کنند. اکنون مسئله انتقال آب دریا به صنایع به صورت جدی مطرح شده است و اگر تداوم یابد، به نظر می‌رسد باز هم شاهد کاهش مصرف آب‌های زیرزمینی از سوی صنایع باشیم.

یادداشت: کارشناس فلزات‌آنلاین

انتهای پیام//