صنعت زغال‌سنگ کشور برخلاف پتانسیل‌ها و ذخایر خوبی که در کشور وجود دارد نتوانسته است آن‌گونه که باید و شاید رشد کند. مشکلات قیمت‌گذاری زغال‌سنگ، عدم واردات ماشین‌آلات مناسب، عدم ورود سرمایه‌گذاری‌ها به حوزه معدنکاری و واگذاری معادن زغال‌سنگ در سال‌های گذشته موجب شده این صنعت همواره روند نسبتا ثابتی داشته باشد و شاهد ورود سرمایه‌گذاری‌های جدید به این صنعت نباشیم. نکته مهم این است که با وجود مشکلات این صنعت، تولیدکنندگان بزرگ این حوزه همواره افزایش تولید را سرلوحه کار خود قرار داده‌اند و تسلیم شرایط و مشکلات موجود نشده‌اند. در این رابطه، خبرنگار پایگاه خبری و تحلیلی «فلزات آنلاین» با حجتالله دربانی، مدیرعامل شرکت ذغالسنگ نگین طبس گفت‌وگویی را انجام داده است که متن کامل آن را در ادامه خواهید خواند:
وضعیت صنعت زغال‌سنگ کشور را در حال حاضر چگونه ارزیابی می‌کنید؟ این صنعت در حال حاضر با چه چالش‌هایی دست و پنجه نرم می‌کند؟
متاسفانه از منظر سرمایه‌گذاری در معادن، شاهد یک فاصله بسیار زیاد میان پتانسیل‌ها و تقاضا هستیم. مشکل صنعت زغال‌سنگ که باعث واردات می‌شود این است که سرمایه‌گذاری در معادن طی سال‌های گذشته انجام نشده است. علاوه بر این واگذاری‌های زیادی در دهه گذشته برای معادن صورت گرفت اما بررسی‌ها نشان می‌دهد این واگذاری‌ها مطلوب نبوده و بازدهی مورد انتظار را نداشته‌اند. در این واگذاری‌ها منافع کلان ملی لحاظ نشده و بیشتر منافع سازمانی دیده شده است. به همین دلیل طی یک دهه گذشته حتی با واگذاری‌های انجام شده میزان تولید زغال‌سنگ کشور روی سه میلیون تن باقی مانده است و رشد نداشت. حتی گاهی اوقات شاهد کاهش تولید هم بوده‌ایم.
موضوع دیگر امکان سرمایه‌گذاری در معادن زغال‌سنگ است که متاسفانه وجود ندارد. باید توجه داشت که صنعت زغال‌سنگ به تنهایی یک صنعت سودآور نیست صرفا برخی فولادسازان به دلیل اینکه معدن داشته باشند روی آن سرمایه‌گذاری کرده‌اند. این یعنی خود زغال‌سنگ به تنهایی جذابیت ندارد. حتی سرمایه‌گذاری‌هایی که در واگذاری‌ها انجام شده، با توجه به اینکه در زنجیره زغال‌سنگ جذابیت نیست، جدی نبوده و تاکنون به نتیجه نرسیده است. در میان‌مدت نیز چشم‌اندازی برای ایجاد تغییر یا تحول در حوزه زغال‌سنگ مشاهده نمی‌شود.
متاسفانه شرایط تولید روز به روز سخت‌تر می‌شود. این یعنی عرصه بر تولیدکننده در ایران هر روز تنگ‌تر شده است. نکته بسیار مهم دیگر در خصوص معدنکاری زغال‌سنگ این است که تمام تجهیزات آن وارداتی است. ضمن اینکه باید از تجهیزات بسیار خاص استفاده کرد. حتی نمی‌توان تجهیزات چینی را برای معدنکاری زغال‌سنگ به کار برد. این یعنی تجهیزات مورد استفاده نیاز به استانداردهای بالا دارند. چرا که حساسیت‌های معدنکاری زغال‌سنگ با توجه به شرایط خاص آن و لزوم رعایت مسائل ایمنی بسیار بالا است. تا سال گذشته تولیدکننده از پرداخت حقوق گمرکی ماشین‌آلات معادن زغال‌سنگ معافیت‌هایی داشت اما از ابتدای سال جاری این معافیت‌ها قطع شده‌اند و تولیدکننده شامل معافیت‌های واردات ماشین‌آلات نمی‌شود. در همین حال رشد صنعت زغال‌سنگ نیاز به سرمایه‌گذاری دارد و این سرمایه‌گذاری عمدتا با توجه به نیاز به واردات ماشین‌آلات خاص، به نرخ ارز وابسته خواهد بود. قطعا معدنکاری زغال‌سنگ از افزایش نرخ ارز و برداشتن معافیت گمرکی صدمه خواهد دید.
مشکل اساسی صنعت زغال‌سنگ کشور که مادر همه موانع بوده، قیمت‌گذاری نامناسب زغال‌سنگ در ایران است. در حال حاضر قیمت زغال‌سنگ در کشور ما حدود ۳۵ تا ۴۰ درصد قیمت جهانی این ماده معدنی با کیفیت مشابه رقم می‌خورد. این موضوع مهم‌ترین عامل عدم سودآوری در صنعت زغال‌سنگ بوده و چشم‌انداز را علی‌رغم بازار مناسبی که برای آن وجود دارد جذاب نمی‌کند. به همین دلیل شاهد ورود سرمایه جدید به معادن زغال‌سنگ نیستیم.
جنگ روسیه و اوکراین چه شرایطی را برای صنعت زغال‌سنگ کشور به وجود آورده است؟
در ابتدای جنگ روسیه و اوکراین انتظار می‌رفت شرایط اقتصادی کشور ما بهبود یابد. این یعنی فولاد کشور ما و نفت در بازارهای جهانی ارزشمندتر شود. ضمن اینکه بازارهای زغال‌سنگ روسیه و اوکراین حذف می‌شد اما روسیه بازارهای صادراتی فولاد را به دست گرفت. این کشور اکنون محصولات فولادی خود را با ۳۰ درصد تخفیف به مشتریان در بازارهای جهانی عرضه می‌کند. در همین حال قیمت فولاد کشور ما نیز با افت سنگین مواجه شد که شرایط را برای تولیدکنندگان ایرانی نامساعد کرده است. چشم‌انداز نیز برای ادامه این شرایط مثبت نیست.
نکته دیگر این است که زغال‌سنگ پس از سنگ‌آهن مهم‌ترین کامودیتی دنیا است. چین که بزرگ‌ترین تولید کننده زغال‌سنگ بوده، خود بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آن است. این یعنی عمده تولید مصرف می‌شود اما در کشور ما این اتفاق نمی‌افتد. این یعنی عمده زغال‌سنگ و حتی فولادی که تولید می‌شود صرف مصرف داخلی نمی‌شود زیرا در کشور هیچ زیرساخت جدیدی به وجود نمی‌آید. در کشور ما بودجه زیربنایی تقریبا صفر است. همین موضوع باعث می‌شود که چشم ما همواره به بازارهای جهانی باشد که متاسفانه اتفاقات یاد شده در بازارهای جهانی رخ داده است. این مسئله در بلندمدت نگرانی بزرگی ایجاد می‌کند. صادرات فولاد میانی و زغال‌سنگ نوعی خام‌فروشی است. فولاد که باید صرف ساخت و عمران کشور برای ساختمان پل جاده و… شود، مصرف نشده و صادرات می‌شود. با این مواد اولیه می‌توانستیم پروژه‌های عمرانی متعددی اجرا کنیم. متاسفانه نگاه همیشگی ما به بازارهای جهانی است و با توجه به مازاد تولید فولاد در کشور، این موضوع باعث می شود که کنشگر نباشیم و همواره در بازارهای بینالمللی واکنشی عمل کنیم. امروز هم به شرایط کنونی برخورد کرده‌ایم.
محدودیت برق صنایع چه اثری بر عملکرد شرکت ذغالسنگ نگین طبس گذاشته است؟
شرکت ذغالسنگ نگین از برق سراسری استفاده می‌کند اما به آن وابستگی کامل ندارد. البته سال گذشته محدودیت‌های برای تامین برق داشتیم که با مدیریت توانستیم این مشکل را پشت سر بگذاریم. باید توجه داشت که در معادن زغال‌سنگ نباید برق قطع شود. قطع برق در این معادن به فاجعه بزرگ منجر می‌شود. از این جهت برق برای زغال‌سنگ بسیار حساس است. سال گذشته کاهش مقدار دیماند داشتیم. امسال نیز پیش‌بینی می‌شود همان وضعیت را داشته باشیم.
وضعیت شرکت ذغالسنگ نگین طبس در دو سال گذشته چگونه بوده است؟
سال گذشته توانستیم ۲۶۰ هزار تن زغال‌سنگ تولید کنیم و ۲۵۰ هزار تن را به فروش رساندیم که رشد حدود ۸ درصدی را در این زمینه‌ها نسبت به سال قبل از آن شاهد بودیم. برای سال ۱۴۰۱ پیش‌بینی رشد ۴ تا ۵ درصدی نسبت به سال قبل داریم. در این رابطه برنامه‌ریزی‌ها صورت گرفته که مهم‌ترین آن توسعه تکنولوژی در معادن است. البته مشکلاتی در رابطه با واردات ماشین‌آلات و تامین ارز داریم اما ما اهداف خود را قربانی مشکلات نمی‌کنیم و تلاش خواهیم کرد جهت توسعه تکنولوژی و کاهش بهای تمام شده گام برداریم تا رشد مناسبی را هر سال تجربه کنیم.
اخیرا چندین بخشنامه در خصوص واردات ماشین‌آلات معدنی صادر شد؛ با توجه به اینکه صنعت زغال‌سنگ به واردات ماشین‌آلات وابسته است، این موضوع چه اثری بر این صنعت خواهد داشت؟
تولیدات صنعتی وابسته به تیراژ بوده و تیراژ تولید تجهیزات معادن زغال‌سنگ در دنیا بسیار محدود است. به ویژه آنکه اروپا که مهد تولید این ماده معدنی محسوب می‌شود، با معاهده پاریس برای کاهش آلایندگی‌ها صنایع زغال‌سنگ را تحت فشار قرار داده است. به همین دلیل تولیدات زغال‌سنگ اروپا و ماشین‌آلات مرتبط با آن کم شده است و بیشتر چین در این زمینه فعالیت می‌کند. وقتی تیراژ تولید پایین است، دیگر برای تولیدکننده صرفه اقتصادی ندارد که تجهیز با تیراژ پایین را تولید کند.
آیا تامین ماشین‌آلات از تولیدکنندگان داخلی امکان‌پذیر است؟ نظر شما در این خصوص چیست؟
تولیدکننده داخلی تکنولوژی تولید ماشین‌آلات معدنی زغال‌سنگ را ندارد. این یعنی تولیدکننده نمی‌تواند استانداردها و گواهینامه‌های مربوط به تجهیزات زغال‌سنگ را رعایت کند؛ چرا که برخی تجهیزات باید در محیط‌های بسیار حساس همچون محیط‌های انفجاری فعالیت کنند. از این رو در صنعت زغال‌سنگ معنا ندارد که واردات ماشین‌آلات انجام ندهد یا از تولیدکننده داخلی خرید کند. البته در مورد برخی ماشین‌آلات همچون تراک‌های معدنی ممکن است این موضوع صدق کند. درست است که تکنولوژی تولید همین کامیون‌های معدنی در داخل گل بسیار قدیمی قیمت آن‌ها نسبت به مشابه خارجی گران‌تر است اما در مورد تجهیزات خاص چنین چیزی امکان‌پذیر نیست و تولیدکننده داخلی برای آن‌ها وجود ندارد. به طور مثال قصد داشتیم دو دستگاه لوکوموتیو را از تولیدکنندگان داخلی خریداری کنیم. در نگاه اول ممکن است لوکوموتیوساز در ایران زیاد باشد اما کالای مورد نیاز ما آن لوکوموتیوی است که در محیط انفجاری معادن زغال‌سنگ بدون خطر کار کند. در ایران چنین لوکوموتیوهایی تولید نمی‌شود. بنابراین واردات ماشین‌آلات به شرط خرید از داخل در مورد صنعت زغال‌سنگ صدق نمی‌کند.
با توجه به وضعیت صنعت فولاد کشور، چه چشم‌اندازی برای صنعت زغال‌سنگ متصور هستید؟
برای صنعت زغال‌سنگ کک‌شو ایران از محل توسعه‌های صنایع پایین‌دست یعنی صنعت فولاد در میان‌مدت و حتی بلندمدت شاهد رونق آن خواهیم بود. این یعنی تقاضای کافی برای محصول نهایی صنعت زغال‌سنگ کک‌شو در بلندمدت ایجاد شده است. به طوری که هم در کوره‌های بلند فولادسازی‌ها، هم در کک‌سازی‌ها و هم در کارخانه‌های زغال‌شویی ظرفیت مازاد وجود دارد. در حال حاضر در کارخانه‌هایی همچون ذوب آهن اصفهان ظرفیت خالی برای تولید کک وجود دارد. همچنین کوره‌های میدکو به ظرفیت کامل نرسیده‌اند. ضمن اینکه کارخانه‌های زغال‌شویی مازاد ایجاد شده‌اند. می‌توان گفت از منظر تقاضا در بلندمدت چشم‌انداز مناسبی برای زغال‌سنگ ایران وجود دارد. نکته قابل توجه اینکه کشور ما یکی از واردکنندگان زغال‌سنگ کک‌شو است. در این رابطه سال گذشته حدود سه میلیون و ۵۰۰ هزار تن از این محصول به کشور وارد شد. در حالی که میزان تولید زغال‌سنگ کک‌شو در کشور به سه میلیون تن رسید. این یعنی معادل تولید کشور واردات انجام شد و همین موضوع نشان می‌دهد می‌توان تا حداقل پنج میلیون تن دیگر تولید زغال‌سنگ خام را افزایش داد.
شرکت ذغالسنگ نگین طبس چه استراتژی‌هایی را در بلندمدت برای خود ترسیم کرده است؟
استراتژی شرکت ذغالسنگ نگین طبس در بلندمدت تغییر تکنولوژی و مدیریت بهای تمام شده است زیرا بقای ما در این دو مقوله خواهد بود. در کوتاه‌مدت نیز همه ما به بقا و تداوم تولید در این شرایط فکر می‌کنیم که مدیریت نقدینگی لازمه آن است تا بتوانیم این شرایط را پشت سر بگذاریم. امیدوار هستیم که اتفاق مثبتی در کشور بیفتد تا شاهد رونق ایجاد زیرساخت‌ها و عمران باشیم و بتوانیم خوراک کارخانه‌های فولادسازی را برای عمران و آبادانی کشور و نه دیگر کشورها فراهم کنیم.
