مدیریت مواد، یکی از کارکردها و وظایف اصلی مدیریت زنجیره تامین به شمار می‌آید. مدیریت مواد در حقیقت شامل برنامه‌ریزی و اجرای زنجیره تامین برای برآوردن نیازهای مواد یک شرکت یا سازمان است.
مدیریت مواد، یکی از کارکردها و وظایف اصلی مدیریت زنجیره تامین به شمار می‌آید. مدیریت مواد در حقیقت شامل برنامه‌ریزی و اجرای زنجیره تامین برای برآوردن نیازهای مواد یک شرکت یا سازمان است. این نیازها در برگیرنده مواردی همچون کنترل و تنظیم جریان مواد و در عین حال ارزیابی هم‌زمان متغیرهایی مانند تقاضا، قیمت، در دسترس بودن، کیفیت و زمان‌بندی تحویل محصول میشود.
در واقع این مدیران مواد هستند که علاوه بر تعیین مقدار مواد مورد نیاز و نگهداری شده در انبار، برای جایگزینی مجدد موجودی انبار برنامه‌ریزی کرده و از میزان موجودی هر نوع کالا اعم از مواد خام، مواد مورد استفاده در جریان تولید و کالاهای نهایی، لیست تهیه می‌کنند و اطلاعات و نیازها را به عوامل تدارکات و زنجیره تامین گسترده ارائه می‌دهند؛ همچنین در راستای برنامه تولید محصول، مدیران مواد وظیفه دارند که از طریق ارزیابی کیفیت مواد با صرف کمترین هزینه، از برآورده شدن خواسته‌های مشتری اطمینان حاصل کنند.
سیستم‌های مدیریت مواد، در واقع تمامی فعالیت‌های مرتبط با مواد را در بر می‌گیرند و به عنوان یک فعالیت تجاری اساسی به محصول نهایی ارزش می‌افزایند. علاوه‌براین، سیستم مدیریت مواد میتواند شامل تهیه ماشین‌آلات، قطعات یدکی و سایر تجهیزات مورد نیاز برای فرایندهای تولید باشد.
نقش‌ها و وظایف معمول در حوزه مدیریت مواد شامل تحلیلگران موجودی، مدیران کنترل موجودی، مدیران مواد، برنامه‌ریزان مواد، افراد جهت تسریع امور و برنامه‌ها و همچنین وظایف ترکیبی مانند خریدار – برنامه‌ریز است. صرف نظر از وظیفه هر شخص، هدف اصلی مدیریت مواد، تضمین تامین مواد با میزان موجودی بهینه و حداقل انحراف بین نتایج برنامه‌ریزی شده و واقعی است.
اهداف مدیریت مواد گاهی اوقات به عنوان «پنج Rs مدیریت مواد» نامیده می شود:
- مواد درست «The right material»
- در زمان درست «At the right time»
- به مقدار درست و بهینه (In the right amount)
- با قیمت مناسب تامین شود (At the right price)
- از منبع درست تامین شده باشد (From the right resources)
انواع مدیریت مواد:
وظایفی که کارشناسان مدیریت مواد انجام می‌دهند را می‌توان به پنج نوع مختلف به شرح زیر تقسیم کرد:
-برنامه‌ریزی برای مواد مورد نیاز؛
این مرحله مهم در مدیریت مواد، مستقیما بر سود حاصل تاثیر بسزایی می‌گذارد زیرا هرچقدر مقدار مواد مصرفی کمتر باشد، هزینه تولید کاهش یافته و سود بیشتری حاصل میشود. کاهش هزینه مازاد مواد باعث شده است تا برخی از صنایع، به‌کارگیری استراتژی‌های «درست به موقع» را مورد توجه قرار دهند که به مقدار کمی از موجودی انبار نیاز دارند. با این حال، این مسئله برای اینکه بدون تحت تاثیر قرار دادن برنامه‌های تولید ادامه پیدا کند، هنوز نیازمند برنامه‌ریزی دقیق است.
-خرید کردن؛
برای اینکه منابع مواد همواره برقرار باشد و با کاهش هزینه‌ها سود نهایی افزایش یابد، خرید کردن باید به صورت اقتصادی و به موقع انجام شود.
-کنترل موجودی انبار؛
یک لیست موجودی میتواند شامل طیف وسیعی از کالاهای نگهداری شده از جمله اقلام نیمه‌کاره، کالاهای آماده فروش و مواد و ابزار استفاده شده در فرایند تولید باشد. بسیاری از صنایع سعی می‌کنند زمان خرید را به گونه‌ای تنظیم کنند که مواد مورد نیاز درست قبل از شروع تولید، وارد فروشگاه‌ها شوند. هرچند لازم است تا توان تامین‌کنندگان نیز برآورد شود تا بتوان اقلام را قبل از اینکه نایاب شوند، ذخیره کرد. در همین راستا، لیست موجودی‌ها برای کنترل جریان مواد اولیه، کالاهای خریداری شده و قطعات و اجزای نهایی مورد نیاز است.
-مدیریت تامین مواد؛
از آنجایی که سایت‌ها و مراکز تولید مختلف نیاز به تامین مواد مداوم دارند، مدیریت زنجیره تامین میتواند برای توزیع مواد در سایت‌ها یا مراکز تولید مختلف لازم و ضروری باشد. کمبود موجودی، منجر به تامین مواد جایگزین برای تولید یا توقف برنامه‌های تولید خواهد شد که می‌توانند زیان‌های مالی جبران‌ناپذیری را به همراه بیاورند.
ذخیره‌سازی ضعیف همچنین میتواند با ایجاد کالای آسیب دیده یا نابه‌جا، منجر به اختلال در عرضه مواد شود. گروه‌های مدیریت مواد باید بتوانند از طریق سیستم‌های تامین جایگزین، این شرایط بحرانی را بهبود دهند.
-کنترل کیفیت؛
مواد با کیفیت لازم، منجر به تولید محصولات با کیفیت میشود و بر همین اساس، یکی دیگر از موارد مهم کنترل کیفیت مواد است. عواملی مانند دوام، دقت ابعادی، قابل اطمینان بودن، عملکرد و زیبایی، بسته به کاربرد محصول می‌توانند فاکتورهای کیفی مهمی برای مدیریت مواد باشند. برای برخورداری از مدیریت مواد موفق، هر پنج شکل یاد شده از مدیریت، مرحله خرید و تامین مواد گرفته تا مرحله استفاده از محصول نهایی، باید در کنار یکدیگر به کار گرفته شوند.
مدیران مواد چه کاری انجام می‌دهند؟
هدف اصلی مدیران مواد، حفظ جریان ثابت مواد برای تولید است. این کار به ظاهر ساده، با طیف وسیعی از مشکلات بالقوه همراه است که باید بر آن‌ها غلبه شود. از جمله این موارد می‌توان به صورت‌حساب‌های نادرست مواد، انبارسازی نادرست، اشتباهات حمل‌ونقل و دریافت، ضایعات گزارش نشده و مشکلات گزارش تولید اشاره کرد.
برنامه‌ریزی، سازمان‌دهی و کنترل جریان مواد به این معنی است که می‌توان خرید و حمل‌ونقل را هم‌زمان با فرایند تولید و تحویل نهایی محصولات مدیریت کرد. با وجود اینکه مدیران مواد بر نیازهای مدیریت موجودی یک شرکت نظارت می‌کنند اما تهیه مواد ممکن است توسط یک تیم خرید جداگانه انجام شود.
وظیفه مدیران مواد، تنها مدیریت جریان مواد برای اطمینان از تحویل به موقع نیست بلکه آن‌ها تلاش می‌کنند تا هزینه‌ها و کیفیت را نیز از طریق زنجیره تامین مدیریت کنند. پیگیری در دسترس بودن مواد خام و همچنین محصولات میتواند باعث صرفه‌جویی در هزینه و تضمین حداکثر بازگشت سرمایه در گردش شود.
مواد مورد استفاده در صنایع معمولا به دو دسته مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می‌شوند. مواد مستقیم، آن‌هایی هستند که برای محصول نهایی مورد نیاز بوده و این در حالی است که مواد غیرمستقیم، به طور مستقیم محصول نهایی را تولید نمیکنند. در هر صورت، مدیریت موجودی یک جنبه حیاتی از مدیریت مواد است که سه فاکتور مهم را در بر میگیرد:
-حداکثر موجودی؛
یعنی حداکثر مقدار موادی که در هر زمان معین در انبار نگهداری میشود.
-حداقل موجودی مطمئن؛
از آنجایی که سطوح موجودی حین فرایند تولید در نوسان بوده، بنابراین لازم است تا حداقل سطح موجودی با در نظر گرفتن زمان تحویل تامین‌کننده، هزینه سفارشات و نیازهای تولید تعیین شود.
-نقطه سفارش مجدد؛
در نقطه سفارش مجدد، باید سفارشات لازم ارائه شود تا منابع موجود در انبار با زمان تحویل تامین‌کننده و برنامه‌های تولید هماهنگ باشد.
چرا مدیریت مواد اهمیت دارد؟
مدیریت مواد به علت اطمینان حاصل کردن از وجود زنجیره ناگسستنی مواد اولیه برای تولید و برآورده کردن نیازهای مشتری، امری حیاتی به شمار می‌آید. مدیریت مواد نه تنها از اجرای برنامه‌های تولید اطمینان حاصل می‌کند بلکه میتواند ضمن صرفه‌جویی در هزینه‌های تمام شده برای تولید محصول نهایی، در عین حال کیفیت کالای تولید شده را از طریق مواد خریداری و استفاده شده حفظ کند. مدیریت مواد از مرز بین خرید، تدارکات و مدیریت موجودی عبور می‌کند؛ به طوری که برای فرایندهای وابسته به مواد خام، ماشین‌آلات و نگهداری مواد لازم و ضروری است.
نتیجه‌گیری:
_مدیریت مواد با استفاده از موجودی‌ها و الزامات تولید برای برنامه‌ریزی و کنترل، از در دسترس بودن مواد مورد نیاز بر اساس برنامه‌های تولید اطمینان حاصل می‌کند.
_برنامه‌ریزی مواد شامل مدیریت تدارکات، سطوح موجودی، کیفیت مواد و هزینه است. برنامه‌ریزی برای مواد، نیاز به بررسی گام به گام فرایندها و نیازها دارد.
_مدیریت مواد از زمان انقلاب صنعتی (اگر قبل از این دوران نباشد)، بخش مهمی از فرایندهای صنعتی بوده است. شرکت‌های مدرن همچنان در طیف وسیعی از صنایع برای جلوگیری از هرگونه توقف در تولید، از مدیریت مواد استفاده می‌کنند.
_مدیران مواد از طریق ارتباط با سایر حوزه‌های تجاری مانند خرید و انبارداری، باید با زنجیره تامین تعامل داشته باشند تا مطمئن شوند که مواد در زمان مناسب در جایی که مورد نیاز است، تحویل داده می‌شوند.
یادداشت: وحید آقازاده – مدیرعامل شرکت مواد گستر ایتوک
انتهای پیام//
