صنایع بزرگ و زیربنایی کشور عمده نیازهای خود به فولاد آلیاژی را در گذشته از طریق واردات تامین می‌کردند اما تحریم‌ها و افزایش نرخ ارز، باعث کندی و بعضا قطع واردات برخی از قطعات بزرگ، اساسی و استراتژیک شرکت‌های مهم شد. با اینکه تولیدکنندگان فولاد و قطعات آلیاژی در کشور، از توان و دانش فنی بالایی برخوردار هستند اما ظرفیت نسبتا محدودی دارند. بنابراین ضروری است که حجم تولید فولاد آلیاژی افزایش یابد و نیازهای صنایع بزرگ و زیربنایی کشور به محصولات آلیاژی تامین شود. در رابطه، خبرنگار پایگاه خبری و تحلیلی «فلزات آنلاین» با علی ملک، مدیرعامل مجتمع صنعتی اسفراین گفت‌وگو کرده است که مشروح آن را در ادامه خواهید خواند:
توضیحاتی راجع به فعالیت مجتمع صنعتی اسفراین، محصولات و جایگاه آن در صنعت فولاد کشور بفرمایید.
مجتمع صنعتی اسفراین به عنوان بزرگ‌ترین مجتمع تولیدکننده محصولات فولاد آلیاژی در خاورمیانه فعالیت می‌کند. باید توجه داشت که پایه و اساس صنعت در دنیا بر فولاد آلیاژی است؛ این یعنی کشورهایی که صنعتی شده‌اند، باید از فولاد آلیاژی در صنایع خود بهره گیرند زیرا محصولات فولاد آلیاژی در همه صنایع پیشرفته کاربرد دارند. به این ترتیب، تولیدکنندگان فولاد آلیاژی در دنیا نیز نقش بسیار مهمی در صنعتی شدن کشورها ایفا می‌کنند. نکته قابل توجه این است که تولید فولاد آلیاژی در دنیا نسبتا محدود بوده و بسیاری از کشورها نمی‌توانند این صنعت را داشته باشند زیرا صنعت فولاد آلیاژی بسیار پیشرفته، های‌تک و نسبتا پرهزینه بوده اما داشتن آن بسیار ضروری است. بدون دارا بودن فولاد آلیاژی، هیچ تصوری نمیتوان از صنعتی شدن داشت.
مجتمع صنعتی فولاد اسفراین یک شرکت بسیار استراتژیک در کشور محسوب می‌شود که نیازهای زیربنایی صنایع کشور را به محصولات آلیاژی تامین می‌کند. در این مجتمع، فولادهای آلیاژی با بیش از ۱۲۰ گرید مختلف به صورت تجاری تولید می‌شوند. مجتمع صنعتی اسفراین پس از انقلاب اسلامی و در راستای استقلال کشور از واردات قطعات فولادی (به ویژه فولادهای آلیاژی) مورد نیاز، شکل گرفته و از این رو بسیار منحصر به فرد است. شروع پروژه و تشکیل مجتمع به سال ۱۳۷۰ باز می‌گردد. در ادامه واحدهای آهنگری و عملیات حرارتی مجتمع در سال ۱۳۷۷ راه‌اندازی شدند. به دنبال آن در سال ۱۳۸۳ واحدهای آهنگری قالب باز (پرس ۶ هزار و ۳۰۰ تن) و در سال ۱۳۸۴ واحد فولادسازی مجتمع به بهره‌برداری رسیدند. در سال‌های اخیر نیز واحدهای ذوب قطره‌ای (ESR)، ماشین‌کاری و تابگیری با به‌روزترین تکنولوژی روز دنیا راه‌اندازی شده‌اند.
این مجتمع مجموعه‌ای پویا و متمایل به رشد است که پشتوانه دانش فنی شرکت‌های تولیدی نظیر GFM، بوهلر آلمان، دانیلی ایتالیا، اینتکو اتریش و اشکودا از جمهوری چک را با خود دارد. در حال حاضر، مجتمع صنعتی اسفراین یکی از عمده‌ترین تامین‌کنندگان فولادهای آلیاژی، قطعات و مقاطع آهنگری و قطعات ریختگی در ایران و منطقه خاورمیانه محسوب می‌شود.
رویکرد و خط مشی اصلی این شرکت تولید محصولات با ارزش افزوده و خاص است که بتوان با تولید آن‌ها صنایع مختلف و استراتژیک کشور را از واردات محصولات خاص بی‌نیاز کرد. تولید انواع فولادهای ابزاری سردکار و گرمکار و همچنین انواع فولادهای زنگ‌نزن آستنیتی، فریتی، دوفازی و رسوب سخت شونده که با حداکثر کیفیت، تولید و روانه بازار مصرف شده‌اند، در راستای همین رویکرد بوده است. با توجه به اینکه مجتمع صنعتی اسفراین بر اساس سفارش مشتریان اقدام به تولید محصولات فولادی می‌کند، از این رو، تولیدات این مجتمع نیز محدود به خواسته مشتریان است. هر چند که در بسیاری از موارد با ارائه دانش فنی در زمینه فولادهای خاص این مجتمع توانسته است علاوه بر تولید محصولات فولادی، خدمات ویژه فنی قبل و پس از فروش نیز به مشتریان ارائه کند.
وضعیت تولید مجتمع را در سال جاری چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در سال ۱۳۹۹، هم وضع تولید و هم وضع بازار مصرف مجتمع صنعتی اسفراین بسیار خوب بوده است. البته هیچ یک از فعالان صنعتی خواهان تحریم و ادامه این وضعیت برای کشور نیستند و به شدت کشور را محدود می‌کند اما واقعیت امر آن است که از دل تحریم یک فرصت برای صنایع کشور به ویژه صنایع سازنده به وجود آمده است. در شرایط کنونی، تحریم برای مجتمع صنعتی اسفراین یک نعمت محسوب می‌شود و به این ترتیب، این مجتمع توانسته است از تنگناهای مالی خارج شود و در سال جاری با توجه به تحریم، تولید و فروش خوبی داشته باشد. به طوری که تا پایان بهمن ماه مجتمع صنعتی اسفراین توانسته است ۷۰ هزار تن محصول تولید کند.
از آنجایی که مجتمع صنعتی اسفراین به سمت تولید قطعات سنگین، های‌تک و اساسی مورد نیاز صنایع کشور پیش رفته است، طبعا این امر نیازمند اعمال تکنولوژی‌های خاص و پیچیده خواهد بود و در نتیجه آن، راندمان کلی مجتمع و حجم تولیدات آن کاهش می‌یابد. اگر شرکت ما تنها به تولید فولاد آلیاژی و محصولات معمول و غیر خاص صنعتی بپردازد، قطعا می‌تواند حجم تولیدات خود را افزایش دهد. تا پایان سال این مجتمع میزان تولید خود را به ۷۵ هزار تن خواهد رساند.
عمده‌ترین مشتریان مجتمع صنعتی اسفراین چه صنایعی هستند و چه رویکردهایی در این خصوص دارید؟
از محصولات فولاد اسفراین در صنایع سنگین و زیربنایی کشور، به ویژه اکنون که تحریم‌ها شدیدتر از گذشته و سنگین‌تر شده است، بیش از گذشته استفاده می‌شود. مهم‌ترین مصرف‌کنندگان محصولات فولاد آلیاژی اسفراین شامل صنایع معدنی، نفت، گاز و پتروشیمی، خودروسازی، ماشین‌سازی، کشتی‌سازی، نیروگاه‌ها و… می‌شوند. خوشبختانه وجود قدرتمندترین پرس هیدرولیک خاورمیانه با ظرفیت ۶ هزار و ۳۰۰ تن در مجتمع صنعتی اسفراین باعث شده است که این مجتمع بتواند انواع شفت‌ها و غلتک‌های فوق سنگین تا وزن ۸۰ تن را تولید کند. در این رابطه، شرکت ما موفق شد با توجه به شرایط موجود به کمک شرکت‌های بزرگ بیاید و محصولات و قطعاتی که برای صنایع مصرف‌کننده فولاد آلیاژی در کشور بسیار مهم و استراتژیک است را تولید کند.
ازجمله شرکت‌هایی که توانسته در این شرایط محصولات مجتمع صنعتی اسفراین به کار ببرد، شرکت مپنا است. مجتمع اسفراین می‌تواند با تولید قطعات استراتژیک، نیاز صنعت برق را بدون اتکا به واردات تامین کند. دیگر مشتری محصولات ما شرکت فولاد مبارکه است که بزرگ‌ترین تولیدکننده محصولات فولادی در خاورمیانه محسوب می‌شود؛ برای این شرکت نیز مجتمع صنعتی اسفراین می‌تواند قطعات اصلی مرتبط با فولاد آلیاژی را تولید کند. یکی دیگر از مشتریان مهم ما، صنایع معدنی هستند. در این رابطه توانسته‌ایم برای نخستین بار در کشور فولاد آلیاژی و قطعه تایر HPGR را تولید کنیم که این محصول در تولید سنگ‌شکن‌های معدنی بسیار بزرگ کاربرد دارد. پیش‌تر، این سنگ‌شکن‌ها به ویژه قطعه HPGR از کشورهایی مانند کانادا و آلمان به کشور وارد می‌شدند و در این حوزه چند کشور محدود فعالیت می‌کنند. مجتمع صنعتی اسفراین توانست برای نخستین بار در کشور به این حوزه وارد شود و قطعات سنگین و بسیار حساس سنگ‌شکن‌ها را برای بخش معدن تولید کنند.
مجتمع صنعتی اسفراین در سال جاری با چه چالش‌هایی روبهرو بوده است؟
مجتمع صنعتی اسفراین طی چند ماه اخیر با دو چالش اساسی مواجه بوده است که یکی از این مشکلات اساسی تامین برق بود. باید توجه داشت که مجتمع صنعتی اسفراین برای تولید فولاد آلیاژی سرمایه‌گذاری‌های عظیمی صورت داده است و با توجه به دارا بودن کوره ذوب فولاد، به برق نیاز اساسی دارد. بنابراین قطعی برق می‌تواند ضربات جبران‌ناپذیر و خسارات زیادی را به روند تولید این شرکت وارد کند. ضمن اینکه مجتمع صنعتی اسفراین قطعات مهم و استراتژیکی را برای صنایع کشور تولید می‌کند و قطعی برق می‌تواند تعهد و زمان‌بندی تحویل قطعات را به مشتریان دچار اخلال می‌کند و کمبود این قطعات در شرکت‌های مصرف‌کننده نیز می‌تواند بخشی از فرایند آن‌ها را با مشکل مواجه سازد. به جرات می‌توان گفت که قطعی برق طی یکی دو ماه اخیر، ۶۰ تا ۷۰ درصد از تولید شرکت را کاهش داد.
چالش دیگر مجتمع صنعتی اسفراین در مدت یاد شده، کمبود آهن اسفنجی بود. این کالا عمده مواد اولیه شرکت ما را تشکیل می‌دهد. متاسفانه طی دو ماه اخیر که با کاهش نرخ ارز مواجه بودیم، به جای آنکه آهن اسفنجی ارزان شود، به شدت گران و کمیاب شد. قیمت این محصول از ابتدای سال جاری بیش از سه برابر افزایش یافته است که از هیچ یک از منطق‌های اقتصادی در کشور پیروی نمی‌کند. نکته قابل توجه این است که آهن اسفنجی از تولیدکنندگان داخلی تامین می‌شود و نیازی به واردات آن نیست. تامین آهن اسفنجی برای شرکت ما به دلیل مصرف بسیار بالا، نقدینگی بالایی را می‌طلبد. در همین حال، اخیرا بسیاری از تامین‌کنندگان که قبلا به صورت اعتباری دو سه ماهه آهن اسفنجی را به فروش می‌رساندند، تمامی فروش خود را به نقدی تغییر داده‌اند. گران شدن و تامین نقدی آهن اسفنجی به عنوان یک ماده اولیه حیاتی، به تولید شرکت ما ضربه می‌زند.
چالش اساسی، افزایش قیمت‌ها و تورم افسارگسیخته در کشور است. هنگامی که در کشور هزینه‌ها افزایش می‌یابد، تورم زیاد بوده و درآمدها کفاف مخارج کارگران را نمی‌دهد. کارگران توقع دارند حقوق و دستمزد آن‌ها متناسب با تورم افزایش یابد تا بتوانند کاستی‌های خود را برطرف کنند. به عبارت بهتر، سبد مایحتاج خانواده‌ها به شدت گران شده است اما شرکت‌ها و تولیدکنندگان نمی‌توانند به آن اندازه حقوق و دستمزد آن‌ها را افزایش دهند. اگر تولیدکننده قصد افزایش حقوق و دستمزد را داشته باشد، طبعا مشکلات بعدی گریبان تولیدکننده را خواهد گرفت که حتی می‌تواند به زیان‌دهی شرکت بینجامد. این تناقض، فضای کسب و کار کشور و در پی آن تولید را هدف قرار داده است. این یعنی میزان تولید شرکت‌ها با افزایش تورم در جامعه و کوچک شدن سبد معیشتی کارگران به شدت آسیب‌پذیر شده است که این امر می‌تواند پایداری تولید را با تهدید مواجه کند. بنابراین ضروری است مسئولان کشور برای خاتمه دادن به مشکل یاد شده چاره‌ای فوری بیندیشند.
چه برنامه‌هایی را برای این مجتمع در دستور کار قرار داده‌اید؟
برنامه سال آتی مجتمع این است که به تولید ۱۰۰ هزار تن محصول برسد. با توجه به سرمایه‌گذاری‌هایی که طی سال‌های گذشته توسط سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو) صورت گرفته است، طرح توسعه ریخته‌گری پیوسته یا CCM در ماه‌های پایانی خود قرار دارد و به زودی به بهره‌برداری خواهد رسید و ظرفیت تولید شرکت به مراتب افزایش خواهد یافت. در این طرح، سرمایه‌گذاری قابل توجهی به میزان ۱۰۰ میلیون یورو صورت گرفته است که می‌تواند میزان ظرفیت مجتمع صنعتی اسفراین را ۳۰ درصد افزایش دهد. البته در این رابطه گلوگاه‌هایی وجود دارند که برای رفع آن‌ها نیاز به سرمایه‌گذاری است. اگر برای رفع این گلوگاه‌ها نیز سرمایه‌گذاری و برطرف شوند، قطعا ظرفیت شرکت ۱۰۰ درصد افزایش خواهد یافت.
برنامه شرکت این است که طرح ریخته‌گری پیوسته تا پایان امسال افتتاح شود. برای اجرای این پروژه قرار بود طرف‌های خارجی حضور داشته باشند اما با توجه به تحریم‌ها و کنار کشیدن آن‌ها از پروژه، کارشناسان مجتمع صنعتی اسفراین بدون کمک خارجی‌ها این پروژه را پیش بردند.
اگر شرایط تحریمی وجود داشته باشد، مجتمع صنعتی اسفراین باز هم به تامین نیازهای اساسی صنایع استراتژیک کشور ادامه خواهد داد و هنوز در ابتدای راه قرار دارد. قطعا در سال‌های آتی قصد داریم سبد محصولات شرکت را گسترش دهیم که این امر از نظر تیراژ تولید رخ خواهد داد و با طرح‌ریزی خطوط جدید رقم می‌خورد. ضمن اینکه در تولید قطعات و کاربرد محصولات تنوع ایجاد خواهیم کرد. همچنان که در تولید چرخ قطار و مونوبلوک به طور جدی وارد شده‌ایم که نیاز اساسی کشور هستند و می‌توانیم این نیاز را برطرف سازیم. برآورد اولیه نشان می‌دهد سالانه ۲۸ هزار تا ۴۰ هزار عدد چرخ قطار برای کشور نیاز است و برنامه‌ریزی کرده‌ایم این محصول را تولید کنیم.
به طور کلی، مجتمع صنعتی اسفراین هم پیگیری تیراژ محصول با احداث خط تولید و هم تنوع محصولات را در دستور کار قرار داده است. البته فراموش نشود که ظرفیت کنونی شرکت تنها حدود ۱۰۰ هزار تن در سال است. در همین حال، بخشی از ظرفیت شرکت ما به تامین مواد اولیه شرکت لوله‌گستر اسفراین تعلق دارد که به طور جدی تامین مواد اولیه این شرکت را به عهده داریم؛ چراکه شرکت لوله‌گستر اسفراین، تولیدکننده لوله و قطعات صنایع نفت، گاز و پتروشیمی است و به همین دلیل باید تامین مواد اولیه این شرکت را انجام دهیم تا تنگناهایی که در صنایع مصرف‌کننده با آن مواجه است، برطرف شوند. بنابراین ورود طرح ریخته‌گری پیوسته جدید و همچنین افزایش ظرفیت شرکت به سمت تامین مواد اولیه و قطعات مورد نیاز صنایع نفت، گاز و پتروشیمی پیش خواهد رفت.
