قزاقستان در کنار چین، هند، ایالات متحده آمریکا، روسیه، استرالیا و آفریقای‌جنوبی، یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان زغالسنگ در جهان محسوب می‌شود. طبق آمار، حجم زیادی از زغالسنگ استخراج شده در قزاقستان به کشورهای دیگر صادر می‌شود. به علاوه، قزاقستان برای تامین انرژی داخلی خود به استفاده از زغالسنگ متکی است و براساس گزارش‌های منتشر شده، نزدیک به ۷۰ درصد از برق مورد نیاز این کشور از طریق نیروگا‌های مبتنی بر سوخت زغالسنگ تامین می‌شود. علاوه‌براین، سهم برق از انرژی‌های تجدیدپذیر در ترکیب انرژی قزاقستان، حدود ۶٫۵ درصد گزارش شده است. به نظر می‌رسد سرعت گذار به انرژی‌های تجدیدپذیر در قزاقستان افزایش پیدا کرده است. بنابراین این سوال مطرح می‌شود که با تسریع در روند گذار به انرژی‌های پاک، چه سرنوشتی در انتظار ذخایر عظیم زغالسنگ در این کشور خواهد بود؟
به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی «فلزات‌آنلاین» و خبرگزاری «The Astana Times»، مطابق با ارزیابی‌های سازمان‌های دولتی قزاقستان با در نظر گرفتن نرخ مصرف فعلی زغالسنگ در این کشور، پیش‌بینی می‌شود که حجم ذخایر این سوخت فسیلی در کشور مذکور طی ۲۵۰ تا ۳۰۰ سال بعد به اتمام برسد. برخی از کارشناسان معتقدند که به احتمال فراوان، ذخایر زغالسنگ قزاقستان تا ۶۵۰ سال دیگر تمام خواهد شد. طبق تعهدات قزاقستان به عنوان بخشی از توافق‌نامه پاریس و در راستای اجرای هدف‌گذاری‌های مبتنی بر برایند انتشار کربن صفر تا سال ۲۰۶۰، انتظار می‌رود میزان مصرف زغالسنگ در کشور نامبرده روندی کاهشی به خود بگیرد.
چالش‌هایی که با کاهش وابستگی قزاقستان به استفاده از زغالسنگ ایجاد خواهد شد
به گفته بولات یرماگامبت، مدیر بخش علمی موسسه شیمی و فناوری زغالسنگ در قزاقستان، حذف تدریجی این سوخت فسیلی در شرایط اقتصادی کنونی، چالش بزرگی را برای این کشور به همراه خواهد داشت. با توجه به تمایل مقامات قزاقستان به متنوع‌سازی درآمد اقتصادی خود، تمرکز بر فرایند فرآوری پیچیده هیدروکربن‌ها در بخش‌هایی مانند پتروشیمی، مواد شیمیایی گازی و زغالسنگ در این کشور افزایش یافته است؛ اگرچه نمی‌توان از همه نوع زغال‌سنگی در فرآوری مواد شیمیایی استفاده کرد، با این وجود به نظر می‌رسد استفاده از زغالسنگ موجود در ذخایر مناطق «Turgai» و «Maikuben» و معدن زغالسنگ «Shubarkol» واقع در قزاقستان به منظور فرآوری مواد شیمیایی گزینه مناسبی باشد. زغالسنگ معدن «Shubarkol» که به دلیل ارزش حرارتی بالا و حجم محتوای خاکستر کم شناخته شده است، به عنوان منبع انرژی نسبتا پاک‌تری نسبت به سایر انواع زغال‌‌سنگ‌ها در نظر گرفته می‌شود.
قزاقستان دارای بیش از ۴۰ ذخایر معدنی زغالسنگ است که بزرگ‌ترین و از نظر تجاری قابل‌دوام‌ترین ذخایر این سوخت فسیلی، در مناطق مرکزی و شمالی کشور مذکور قرار دارند. معدن زغالسنگ «Karagandy» که ذخایر زغالسنگ کک‌سازی قزاقستان را در خود جای داده است، یک مرکز کلیدی برای توسعه فرآوری مواد شیمیایی با استفاده از زغالسنگ به شمار می‌رود.
استفاده از زغالسنگ در فرایند تولید مواد شیمیایی در منطقه «Karagandy»، با سرعت بسیار بالایی در حال پیشرفت است. در همین راستا، شرکت «Qarmet» به عنوان بزرگ‌ترین شرکت معدنی و تولیدکننده فولاد قزاقستان که مالک کارخانه متالورژی «Karagandy» واقع در شهر تمیرتائو را برعهده دارد، حدود ۲۶۲ میلیون دلار برای توسعه پروژه‌ای به منظور فرآوری ۲۰۰ هزار تن قیر زغالسنگ در سال سرمایه‌گذاری کرده است که در آن، بیش از ۱۵ نوع محصول شیمیایی به کمک زغالسنگ تولید می‌شود.
از سوی دیگر، شرکت «China Energy» از تمایل خود برای سرمایه‌گذاری چهار میلیارد دلاری در بخش تولید محصولات شیمیایی به کمک زغالسنگ در قزاقستان خبر داده است. در واقع، این‌طور می‌توان بیان کرد که فرایند تولید در معدن «Shubarkol»، در حال حاضر فراتر از استخراج زغالسنگ بوده و شامل تولید کک زغالسنگ، کربن فعال، قیر زغالسنگ، نفت و کودهای مایع هیومیک اسید می‌شود. با استفاده از تکنولوژی‌های فرآوری پیشرفته، در حال حاضر می‌توان از زغالسنگ در تولید بیش از ۴۰۰ محصول با ارزش افزوده بالا از جمله نیترات آمونیوم و متانول خالص، اتیلن، گوگرد و آلیاژهای فلزی استفاده کرد. به نظر می‌رسد که موسسه شیمی و فناوری زغالسنگ در قزاقستان، در حال بررسی روش‌های استخراج اکسید سیلیسیوم و کنسانتره عناصر نادر خاکی از خاکستر زغالسنگ است.
این موسسه تعداد ۳۰ حق ثبت اختراع برای تولید کودهای شیمیای مبتنی بر زغالسنگ به ثبت رسانده که فرایند تولید آزمایشی آن‌ها در جنوب قزاقستان انجام شده است. استفاده از این کودهای شیمیایی، نقش بسیار مثبتی در رشد محصولات کشاورزی مانند گندم، جو، سیب‌زمینی و گوجه‌فرنگی داشته است.
کاربردهای زیست‌محیطی و صنعتی زغالسنگ قزاقستان
مواد شیمیایی جاذب مشتق شده از زغالسنگ که به دلیل توانایی خود در جذب سموم شناخته شده‌اند، در صنایع مختلف به طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرند. جاذب‌ها، نقش مهمی در حذف آلاینده‌ها، پاک‌سازی حوادث شیمیایی، نشت نفت در زیرساخت‌های صنایع متالورژی، پالایش نفت و گاز و همچنین تصفیه فاضلاب‌ها ایفا می‌کنند. علی‌رغم ذخایر فراوان زغالسنگ قزاقستان، این کشور در حال متکی به واردات چنین جاذب‌هایی است که هزینه آن بسته به کیفیت، بین یک هزار تا ۱۰ هزار دلار در هر تن برآورد شده است. در زمینه پزشکی، محققی به نام آیناگول مالگاژ دارووا در حال بررسی پتانسیل استفاده از جاذب‌های شیمیایی مبتنی بر زغالسنگ به منظور تصفیه اسید فولیک است که یک ویتامین حیاتی مورد نیاز برای تنظیم عملکرد سیستم ایمنی و سلامت گردش خون در انسان‌ها محسوب می‌شود.
طبق ارزیابی‌های انجام شده از طریق تحقیقات صورت گرفته توسط مجتمع سوخت و انرژی قزاقستان که اجرای آن تا سال ۲۰۲۹ ادامه خواهد داشت، قرار است از تکنولوژی‌های فرآوری زغالسنگ مورد استفاده در چین، ایالات متحده آمریکا و هند در تولید برخی مواد شیمیایی در قزاقستان استفاده شود که البته دولت این کشور نیز حمایت‌هایی در این زمینه انجام خواهد داد.
اولگ پاک، رئیس اتحادیه صنایع شیمیایی قزاقستان رویکرد چین در فرآوری زغالسنگ را که در آن هر شرکت استخراج‌کننده زغالسنگ موظف است حداقل ۱۰ درصد از حجم استخراج سالانه خود را فرآوری کند، مورد ستایش قرار داد. با توجه به اینکه چین سالانه حدود سه میلیارد تن زغالسنگ تولید می‌کند، اجرای چنین سیاست‌گذاری تضمین خواهد کرد که بیش از ۲۰۰ میلیون تن حجم زغالسنگ بیشتری فرآوری شده و ارزآوری قابل‌توجهی برای این کشور به همراه خواهد داشت. به علاوه، این مهم منجر به افزایش استفاده از نوآوری‌های صنعتی در صنعت زغالسنگ خواهد شد.
برخی کارشناسان از پتانسیل استفاده از زغالسنگ در تولید گاز سخن می‌گویند. در همین رابطه، برخی از محققان موسسه شیمیایی و فناوری زغالسنگ قزاقستان آزمایش‌هایی در خصوص تبدیل هیدروکربن‌های جامد یا مایع به سوخت گاز را در معدن زغالسنگ «Saryadyr» واقع در منطقه اکمولا انجام دادند. یافته‌های آن‌ها نشان داد که می‌توان میلیاردها مترمکعب گاز با استفاده از این روش استخراج کرد.
چالش‌های پیش‌روی سرمایه‌گذاران در بخش زغالسنگ قزاقستان
در حال حاضر در بخش استخراج و تولید زغالسنگ، حدود ۵۰ شرکت داخلی و خارجی در حال فعالیت هستند. با این حال، همه این شرکت‌ها مایل به سرمایه‌گذاری در زمینه تولید محصولات شیمیایی به کمک زغالسنگ نیستند. چالش بازگشت سرمایه که حدود ۶ سال به طول خواهد انجامید را می‌توان یکی از علل فقدان تمایل برخی از سرمایه‌گذاران در بخش مذکور عنوان کرد که این سرمایه‌گذاران را ملزم به اتخاذ یک چشم‌انداز میان‌مدت می‌کند.
شماری از تحلیلگران بر این باورند که انتظار می‌رود تعداد ۱۵ پروژه محصولات شیمیایی به کمک زغالسنگ در قزاقستان راه‌اندازی شود. با این حال، حمایت دولت در این راستا نیاز خواهد بود.
اولگ پاک به عنوان جمع‌بندی سخنان خود، خاطرنشان کرد: در صورت توسعه بخش تولید محصولات شیمیایی به کمک زغالسنگ در قزاقستان، ارزش افزوده فرآوری زغالسنگ در این کشور حدود ۱۰ تا ۳۰ برابر افزایش خواهد یافت.
انتهای پیام//
