صنعت ریخته‌گری ایران به خصوص در حوزه چدن، به دلیل افزایش قیمت ارز و کاهش ارزش پول ملی، قابلیت مناسبی را برای تولید و صادرات پیدا کرده است؛ در عین حال عده‌ای از تولیدکنندگان قطعات چدنی، معتقد هستند که اگرچه کاهش واردات قطعات، این فرصت را به تولیدکنندگان داده است تا سهمی از بازار داخلی را در اختیار بگیرند ولی به همان نسبت، افزایش قیمت مواد اولیه و ملزومات این صنعت و کمبود نقدینگی، قدرت تولید را به خصوص در مورد شرکت‌های کوچک و متوسط کاهش داده و آن‌ها را برای ادامه فعالیت دچار مشکل کرده است.
با توجه به اهمیت این موضوع و آگاهی از وضعیت صنعت ریخته‌گری در ایران و جهان، با عبدالرحمان ارشدی، مدیرعامل شرکت ریخته‌گری تراکتورسازی ایران که یکی از شرکت‌های با سابقه و موفق در حوزه تولید قطعات ریخته‌گری در کشور است، به گفتوگو نشسته‌ایم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید:
در یک نمای کلی وضعیت بازار ریخته‌گری در دنیا را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
طبق آمار منتشر شده جهانی در سال ۲۰۱۸ میلادی، در این سال حدود ۱۱۳ میلیون تن قطعه در دنیا تولید شده است که این میزان تولیــد، نسبــت بــه ســال پیـــش از آن، حـــدود ۶درصـــد رشـــد داشتـــه و از ایــن میزان تولید، حــدود ۴۷ تا ۵۰ میلیـــون تــن آن مربــوط به تولیدات کشور چین و بقیه آن، مربوط به سایر کشورهــا است. این آمارهــا همچنین نشـــان می‌دهـــد کـــه از میـــزان تولیــدات ریختـــه‌گری ۷۰درصد مربوط به چدن و ۳۰ درصــد مربوط به فولاد و سایر فلزات است.
ایران از این تولیدات چه سهمی دارد؟
در کشور ما ظرفیت منصوبه ریخته‌گری بر اساس واحدهای ثبت شده، چیزی در حدود یک میلیون تن است که البته تولید واقعی و ظرفیت عملی در این مورد، ۵۰ درصد این مقـــدار یعنــی حــدود ۵۰۰ هـــزار تـــن قطعــه ریختـــه‌گــری شــده اســت. میـــزان تولیدات ریخته‌گری در کشور ما وابستگی مستقیمی به فعالیت صنعت خودرو دارد و با توجه به اینکه این صنعت، تقاضامحور است، وقتی صنایع خودروسازی کشــور فعـــال‌تر هستنـــد، میـــزان تولید قطعات ریخته‌گری نیــز افزایــش پیدا می‌کنـــد و صنعـــت ریختــه‌گری به تبـع آن، شکوفاتر می‌شود.
این موضوع صحت دارد که بیشترین مصرف قطعات چدنی در صنایع خودروسازی این است؟
به طــور قطــع در کشــور مـــا مهــم‌تریـــن مصرف‌کننده قطعـــات ریختــه‌گری، صنـــایع خودروسازی هستند ولی وضعیت این صنعت در ایران در مقایسه با سایر کشورها تفاوت‌هایی نیز دارد. در واقع، در دنیا از میزان تولید قطعات ریخته‌گری، تنهــا حـــدود ۳۰ درصـــد جـــذب صنعت خودرو شده و ۷۰ درصد جـذب صنایع دیگر می‌شود ولی این میزان در کشور ما دقیقا برعکس است و ۷۰ درصد تولیدات این صنعت، به قطعات خودرو اختصـــاص دارد که دلیـــل اصلی این تفاوت، سطح تکنولوژی و گسترش صنایع دیگـــر در کشـــورهای مختلــف است. در دنیا علاوه بر صنعـــت خودروســـازی، صنــایع دیگری مثـــل صنایع نفــت و گاز دارای گستردگی فراوانی هستند و این قابلیت را دارند که موجب رونق صنایعی مثل ریخته‌گری شوند.
با توجه به رکود نسبی صنعت خودرو در کشور ما، میزان تولید قطعات ریخته‌گری چه تغییراتی داشته است؟
طبیعتا با توجه به اینکه صنعت خودرو در کشور ما از سال گذشته و سال قبل‌تر از آن وارد مرحله رکود شده و کاهش تولید داشته است، تقاضای بازار و نیاز آن نیز کاهش پیدا کرده است. تاثیر این کاهش به نحوی بوده است که مثلا در مورد قطعاتی که ما برای این صنعت با تیراژ ۱۲۰هزار تولید می‌کردیم، در حال حاضر میزان تولید به یک‌سوم کاهش پیدا کرده است. در بهترین سال‌ها که حدود دو میلیـــون دستگــاه خــودرو در کشور تولید می‌شـــد، سهـــم ایـــران از بـــازار ۱۰۰ میلیـــون دستگاهی خودروی دنیا، حدود ۲ درصد بود ولی این میزان در سال‌های اخیر با توجه به کاهش تولید خودرو در کشور، به زیر یک درصد کاهش یافته است.
کشور ما در صادرات قطعات ریخته‌گری چگونه عمل کرده است؟
حقیقـــت ایـــن اســـت کـــه در حــال حـــاضر شرکت‌های کمتری در این حوزه در کشور وجود دارند که قابلیت صادرات داشته باشند و به همین دلیل کل صادرات ما زیر ۲۰ هزار تن تخمین زده می‌شود که از این میزان، ۴۰ درصد کل صادرات قطعات خودرو مربوط به بنگاه ما است. شرکت ریخته‌گری تراکتورسازی ایران که به دلیل توفیق در امر صادرات، به تازگی به عنوان صادرکننده نمونه ملی نیز در این حوزه انتخاب شد، در حال حاضر مقادیری در حدود ۳۰ تا ۳۴ درصد درآمد حاصل از فروش خود را از طریق صادرات به دست می‌آورد.
بسیاری از شرکت‌های ریخته‌گری از قیمت و دسترسی به مواد اولیه گلایه‌مند هستند؛ شرکت شما در این زمینه مشکلی ندارد؟
شرایط افزایش قیمت و نیز کاهش دسترسی به مواد اولیه، مشکلی است که برای همه شرکت‌های ریخته‌گری وجود دارد. حقیقت این است که این صنعت از نظر تامین مواد اولیه به رونق صنایع دیگر وابسته است. وقتی صنایع خودروسازی در کشور فعال می‌شوند، در کنار تولیدات خود، ضایعات و قراضه‌ای نیز تولید می‌کنند که این ضایعات به عنوان مواد اولیه به مصرف صنایع ریخته‌گری می‌رسد.
بنابراین در حال حاضر کاهش تولیدات این صنایع، باعث کاهش میزان قراضه و افزایش قیمت مواد اولیه مورد نیاز ما شده است. از طرف دیگر وقتی صادرات فولاد دچار مشکل است و تولید کاهش می‌یابد، باعث افزایش قیمت قراضه و بروز مشکلاتی در تامین آن می‌شود. ما در حال حاضر، قراضه مورد نیاز خود را با چهار برابر قیمت سال ۱۳۹۶ خریداری می‌کنیم و این موضوع علاوه بر اینکه کاهش حاشیه سود تولیدکننده را به دنبال دارد، باعث افزایش قیمت تمام شده محصولات تولیدی ما نیز می‌شود.
چرا تاثیر این افزایش قیمت‌ها در صنایع ریخته‌گری تا این حد نمایان است؟
افزایش قیمت‌ها تاثیر خود را در همه صنایع می‌گذارد اما مهم‌ترین دلیلی که تاثیرات منفی این اتفاق در صنایع ریخته‌گری زودتر مشاهده می‌شود، این است که معمولا خرید مواد اولیه‌ای که توسط شرکت‌های ریخته‌گری انجام می‌شــود، به صورت نقــدی است و در مقابـــل، فروش آن‌هــا به صــورت شرایطی و اقساطی انجام می‌شود؛ بنابراین این واحدها جزو واحدهای آسیب دیده این رکود تورمی محسوب می‌شوند.
شاید این‌طور بتوان گفت که این متقاضیان بزرگ یعنی شرکت‌های خودروسازی هستند که واحدهای کوچک تولیدی قطعات را دچار مشکلات مالــی می‌کننـــد. ایــن شرکت‌هـــا با اینکــه محصــول تولیــدی خــود را پیش‌فروش می‌کنند اما در پرداخت هزینــه قطعـــاتی کــه خریــداری کرده‌اند ۱۲۰ تا ۲۰۰ روز و در برخــی مـــوارد حتـــی بیشتـــر رســوب مطــالبــات تامین‌کننــدگان دارنــد کــه ایــن موضوع باعث تضعیف قطعه‌سازان می‌شود.
از طرف دیگر چون اقلام مورد نیاز صنایع ریخته‌گـــری با افزایــش قیمـــت مواجــه بـــوده است، طبیعتا نقدینگی بیشتری نیز برای تامین دوباره مواد اولیه مورد نیاز است و این در شرایطی است که قیمت فروش قطعات نیز متناسب با این افزایش قیمت، افزایش یافته باشــد کــه البتــه معمـــولا ایــن طــور نیست و آهنگ رشد قیمــت مواد اولیه بیش از آهنگ رشد قیمــت فروش محصول بوده است. ما امیدوار هستیم سال آینده با توجه به تناسب نرخ تورم و افزایش رونق، بتوانیم بخشی از این رکود را جبران کنیم.
دولت و نهادهای ذی‌ربط چطور می‌توانند به رونق بازار ریخته‌گری کمک کنند؟
راه‌های مختلفی برای این کار وجود دارد ولی ساده‌ترین و نزدیک‌ترین گزینه برای رونق صنعت ریخته‌گری کشور این است که دولت با حمایت از متقاضیان بزرگ مثل خودروسازان، کمک کند تا پرداخت‌ها در این حوزه به موقع صورت گیرد تا نقدینگی تولیدکنندگان قطعات برای ادامه فعالیت مهیا شود؛ اما روش‌های حمایتی دیگری نیز در این زمینه وجود دارد که یکی از مهــم‌ترین آن‌هــا می‌توانـــد تشویق و تسهیل در حوزه صادرات باشد و شرکت‌هایی که زمینه صادرات دارند، بتوانند محصول خود را صادر کنند زیرا با توجه به نوسانات قیمت ارز، ورود به بحث صادرات برای این شرکت‌ها سودآور خواهد بود.
شرکت ریخته‌گری تراکتورسازی ایران نیز که امروز به عنوان یکی از صادرکنندگان بزرگ قطعات کشور شناخته می‌شود، در این سال‌ها به مدد حضور موفق در حوزه صادرات توانسته است به فعالیت خود ادامه بدهد وگرنه اگر قرار بود ما نیز به امید مشتریان داخلی بمانیم، با این تقاضاهای متغیر و عدم پرداخت‌ها، شرکت مـــا هم مثـــل شرکت‌هـــای دیگــر دچــار مشکلات جـدی برای ادامه فعالیت می‌شد. مهم‌تریـــن اقدامی که دولت می‌تواند در این زمینه انجام دهد، این است که به شکل جدی از صادرات حمایت کند و در کنار آن بازپرداخت بدهی‌های شرکت‌های دولتی به قطعه‌سازان را پیگیری و تسهیل کند.
گروهی از صنعتگــران حــوزه ریخته‌گـــری معتقد هستند تحریم‌ها باعث رونق صنعت ریخته‌گری کشور شده و عده‌ای، این اتفاق را برای صنعت ریخته‌گری زیان‌آور توصیف می‌کنند؛ نظر شما در این خصوص چیست؟
اعمال تحریم‌ها بر ضد کشور، در خصوص صنعت ریخته‌گری می‌تواند مانند یک تیغ دو لبه عمل کند و استفاده مثبت از این موقعیت به وجود آمده، شرایط و ویژگی‌های خاص خود را دارد. یعنی اگرچه افت ارزش پول ملی یا به عبارتی افزایش قیمت ارز، باعث رونق گرفتن صادرات و از رونق افتادن واردات می‌شود و حتی برخی کشورها گاهی عمدا تلاش می‌کنند تا ارزش پول ملی خود را پایین نگه دارند تا بتوانند بازار صادرات را به دست آورند ولی این موضــوع در شرایطـــی قابـــل اجـــرا اســـت کـــه بنگاه‌هــای اقتصــادی مــورد نظــر –شرکت‌های ریخته‌گری- آمادگی و شرایط ورود به عرصه صادرات را داشته باشند.
صنعتگرانی می‌توانند از این شرایط نهایت بهره را ببرنــد و از ایـــن فرصـــت ایجـــاد شده استفاده کنند که اولا به لحـاظ عملــی توانایی صـــادرات را داشتـــه و ایـــن قابلیـــت را در محصـــولات تولیـــدی خود ایجـــاد کرده باشند و ثانیــا نیــازهــای وارداتی خود را داخلی‌ســازی کـــرده و از قبـــل تمهیـــداتی بــرای ایـــن کـــار اندیشیده باشند.
در واقـــع، در ایـــن شرایــــط تولیـــدکنندگانی موفق خواهند بود که بتوانند مواد اولیه را به شکل حداکثری از منابع داخلی تامین کنند و از فرصت ورود به بازارهای خارجی نیز به نحو مطلوب بهره ببرند. تحریم‌ها و افزایش قیمــت ارز باعث شده‌انــد کــه محصــول تولیدی کشـــور مـــــا در دنیـــا عـــلاوه بـــر اینکــــه از نظـــر کیفیتـــی و ارســـال بـــه موقـــع دارای مزیـــت باشنـــد، مزیت قیمتی را نیز به خود اختصــاص دهنــد امـــا اگـــر تولیـــدکننده‌ای قابلیت صادرات نداشتــه باشد و بــرای ادامـــه فعالیــت خود با چالش‌های متفــاوت دست و پنجه نرم کند، نمی‌تــوان در شــرایــط تحــریم نیــز از او انتظـــار سودآوری داشــت.
در حال حاضر وضعیت تولید قطعات در شرکت ریخته‌گری تراکتورسازی ایران چگونه است؟
قاعدتا ظرفیت تولید ما بر اساس میزان و نــوع تقاضــا شکل می‌گیــرد کــه با توجــه به امکانات موجود تا ۸۰ هزار تن نیز قابلیت تولید داریم اما حقیقت این است که ما به تناژ محور بودن چندان علاقه‌ای نداریم و ترجیح می‌دهیم که در ایـــن حـــوزه سفـــارش‌هــای ارزشمنــد را بپذیریم که با تناژ محدود بتوانیم حاشیه سود مطلوبی را ایجاد کنیم. ما تناژ قطعات تولیدی شرکت خود را در کنار سبد تولید باارزش و بازارهای پایدار در نظر می‌گیریم و با در نظر گرفتن این موارد، معمولا با تولید جاری حدود ۵۰ هزار تن به فعالیت مشغول هستیم.
تنوع محصولات شرکت شما به چه شکل است؟
شرکت ریخته‌گری تراکتورسازی ایران از نظر تنوع محصولات تولیدی، علاوه بر اینکه در ایران مقام اول را دارد، در بازارهای بین‌المللی نیز به شکل مطلوب عمل کرده و جزو رتبه‌های تک رقمی در این زمینه است. ما همه نوع قطعه از وزن ۳۰۰ گرم تا ۳۰۰ کیلوگرم را در سبد تولید خود داریم که همه این محصولات از فیلتر توجیه‌پذیری تولید عبور کرده‌اند که این توجیه‌پذیری ممکن است در تیراژ مناسب، سود مناسب و استمرار سفارش باشد. در حال حاضر، از نظر حجمی نزدیک به ۲۵ درصد از تولیدات ما به صادرات اختصاص یافته است که این حجم از تولیدات، بین ۳۰ تا ۳۴ درصد از سودآوری شرکت را به همراه داشته است.
چه ویژگی‌هــایی موجـــب می‌شــود کــه قطعات تولیــد شده در شرکت شما مورد نظر خریداران خارجی باشد؟
فاکتورهـــای زیـــادی می‌توانــد در جلــب رضایت خریداران یک قطعه مدنظر قرار گیرد ولی مهم‌ترین مزیت‌هایی که قطعات تولیدی ما دارد، کیفیت، قیمت و تحویل به موقع است و همین موضوع باعث شده که شرکت ما حتی با فاصله چهار هزار کیلومتری نیز گزینه اول برخی خریداران باشد. کیفیت قطعات ریخته‌گری تولید ایران از گذشته نیز مورد توجه خریداران این محصولات بوده و فاصله کمتر کشور ما نسبت به تولیدکنندگان چینی و هندی از کشورهای اروپایی خریدار این قطعات نیز قطعا مورد توجه آن‌ها بوده است ولی مناسب بودن قیمت محصولات ریخته‌ای تولید ایران نسبت به رقبای دیگر، فرصتی است که افزایش قیمت ارز در اختیار تولیدکنندگان ایرانی قرار داده است.
آیا برنامه‌ای برای ورود به عرصه ریخته‌گری فولاد دارید؟
شرکت ما از ابتدای شروع به فعالیت تا به امروز به عنوان یک واحد چدن‌ریز و تولیدکننده قطعات چدنی شناخته می‌شود و در شرایط فعلی نیازی برای ورود به بحث ریخته‌گری فولاد وجود ندارد. البته این امکان و قابلیت برای تولید ریخته‌های فولادی در شرکت ما وجود دارد ولی ما از این قابلیت فقط برای مصارف داخلی شرکت استفاده می‌کنیم.
به نظر شما در حال حاضر بزرگ‌ترین مشکل صنعت ریخته‌گری کشور چیست؟
بدون تردید در حال حاضر بزرگ‌ترین مشکل ما در صنعــت ریخته‌گــری کشــور، مربوط بــه نقــدینگـــی واحدهـــای تولیــدی اســت کــــه چالش‌های جدی و بزرگی را برای تولیدکنندگان ما ایجاد کرده است.
طبق بررسی‌های انجام شده نقدینگی موجود در جامعــه حدود دو میلیــون میلیــارد تومان است ولی ۷۰ درصد از این نقدینگی سود سپرده‌های بانکی است و نمی‌تواند حمایت از تولید را شکل بدهد زیرا پول به جای حرکت در مسیر تولید، تبدیل به سپرده می‌شوند تا سپرده‌گذار بتواند ۱۵ درصد بهره بگیرند. بر اساس همین بررسی‌ها، در هر ساعت ۴۹ میلیارد تومان به نقدینگی کشور اضافه می‌شود و این در حالی است که واحدهای تولیدی برای تامین نقدینگی دچار مشکل هستند.
چه راهی برای حل این مشکل وجود دارد؟
آنچه با توجه به موقعیت کنونی به نظر می‌رسد این است که باید سیاستی توسط نهادهای بالادستی اندیشیده شود که نقدینگی موجود در کشور به سمت تولید هدایت شود نه اینکه به عنوان سرمایه‌ای راکد در اختیار بانک‌ها قرار گیرد. حل این مشکل نیاز به یک راهکار عملی و قابل اجرا دارد و گرنه با شعار چیزی درست نمی‌شود. سیاست‌های کشورهای موفق در این زمینه نشان می‌دهد که بازار کشور باید از قاعده عرضه و تقاضا تبعیت کند و هر گونه دخل و تصرف اجباری و دستوری، اقتصاد را دچار مشکــل می‌کنـــد. نتیجــه اعمــال قیمت‌هـــای دستوری در این حوزه و نمونه آن را در مواردی مثل خرید و فروش مواد اولیه، بدون تولید و فقط برای کسب سود بیشتر می‌بینیم. در این موارد استفاده از رانت ایجاد می‌شود، در حالی که اگر هم قرار باشد رانتی بدهند باید آن را به تولیدکننده واقعی اختصاص بدهند که تولیدکننده برای تولید تشویق شود و در پی آن، اشتغال، تولید و سودآوری برای کشور ایجاد شود.
آینده صنعت ریخته‌گری چدن در دنیا را چطور ارزیابی می‌کنید؟
وقتی صنعت چدن را طی ۵۰ سال گذشته مرور می‌کنیم، می‌بینیم که این صنعت در این مدت همواره در حال گسترش بوده است و در بسیاری موارد مشاهد می‌کنیم که با توجه به قابلیت‌های ساختاری، چدن جایگزین فولاد شده است در حالی که نمونه برعکس آن را در این صنعت نمی‌بینیم. مثلا میل‌لنگ که قطعه فورج فولادی است را به صورت ریخته چدنی تولید کردیم و جایگزین نمونه فولادی کرده‌ایم. ویژگی‌های موجود در قطعات چدنی، هنوز جایگزینی ندارد و به نظر نمی‌رسد که به این زودی‌ها هم جایگزینی برای آن وجود داشته باشد. بنابراین می‌توان پیش‌بینی کرد که این صنعت در سال‌های آینده نیز همچنان با پیشرفت و توسعه همراه خواهد بود و به نظر نمی‌رسد که نگرانی خاصی در مورد رکود بازار آن وجود داشته باشد.
