فولادسازی، یک صنعت استراتژیک برای کشور محسوب می‌شود و فرآیند تولید فولاد، به گونه‌ای است که در قالب یک زنجیره از نقطه ابتدایی که معدن سنگ‌آهن است تا حلقه آخر تولید محصول، همه بخش‌ها به هم مرتبط هستند.

صنایع فولاد و بعد از آن صنایع سیمان مصرف‌کنندگان اصلی سنگ‌آهن محسوب می‌شوند. در میان انواع سنگ‌آهن از لحاظ نوع کانه، بیشتر ذخایر معدنی کشور، از نوع مگنتیتی و هماتیتی بوده که عیار آن در معادن گوناگون، مختلف است. صنایع فولاد، معمولا از سنگ‌آهن‌های مگنتیتی عیار بالا و کارخانجات سیمان، از سنگ‌آهن‌های هماتیتی عیارپایین و عیار متوسط استفاده می‌کنند.

با رشد روزافزون صنعت فولاد در کشور و تلاش برای رسیدن به اهداف سند چشم‌انداز ۱۴۰۴، تولید سنگ‌آهن به عنوان اولین حلقه زنجیره تولید فولاد، اهمیتی دوچندان یافته است. تحلیل و پیش‌بینی کارشناسان و فعالان حوزه صنعت و معدن در خصوص چگونگی ادامه روند تولید فولاد در کشور، متفاوت بوده و برخی رسیدن به تولید ۵۵ میلیون تن را نشدنی خوانده‌اند.

بعضی از تحلیلگران صنعتی نیز معتقدند که میزان مصرف سالیانه فولاد در کشور حدود ۲۰ میلیون تن بوده و این مقدار تا ۱۴۰۴ افزایش چشم‌گیری نخواهد داشت. به این ترتیب، اگر تولید فولاد به ۵۵میلیون تن برسد، ظرفیت مازاد آن به ناچار باید صادر شود اما مسئله‌ای که مطرح است، چالش‌های فروش صادراتی فولاد به خاطر شرایط تحریمی بوده که احتمال دارد این مسئله بعد از آغاز دور جدید تحریم‌ها در تاریخ ۸ آگوست ۲۰۱۹ تشدید شود.

علاوه بر این، افزایش تولید فولاد، توسعه معادن سنگ‌آهن را می‌طلبد و براساس سند چشم‌انداز ۱۴۰۴، تولید سنگ‌آهن باید به ۱۶۲ میلیون تن برسد اما اکنون مقدار تولید سالیانه سنگ‌آهن، حدود ۷۰ تا ۸۰ میلیون تن در سال بوده و پیش‌بینی می‌شود تا حدود ۲۰ سال دیگر، کشور با کمبود سنگ‌آهن مواجه خواهد بود. مجموع ذخایر قطعی و احتمالی سنگ‌آهن در کشور، حدود ۵ میلیارد تن گزارش شده است و براساس محاسبات آمار و ارقام استخراج و مصرف سالیانه سنگ‌آهن، به این نتیجه می‌رسیم که این پیش‌بینی دور از ذهن نخواهد بود.

حال، پرسشی که اینجا مطرح می‌شود این است که برای رسیدن به اهداف ۱۴۰۴ و همچنین تثبیت صنعت فولاد ایران در بلندمدت، چه راهکارهایی برای افزایش تولید سنگ‌آهن که حلقه اول زنجیره تولید فولاد است، وجـــود دارد؟ گستــــرش اکتشافــات کشــوری، توسعــه معـــادن کوچک‌مقیاس، فرآوری سنگ‌آهن‌ عیارپایین و افزودن آن به ظرفیت مصرفی فولاد، از موضوعات حائز اهمیتی است که اکنون، معدن‌داران و متولیان معدنی کشور با آن سروکار دارند.

جدا از تمام این مسائل، امروزه تولیدکنندگان سنگ‌آهن با مشکلات متعددی نظیر نوسانات قیمت سنگ‌آهن در بازار داخلی، وضع عوارض صادراتی و هزینه‌های گزاف اکتشافات و بهره‌وری معادن دست و پنجه نرم می‌کنند.

معدن‌کاران، معتقدند که دولت از طرفی، با دخالت در قیمت‌گذاری، تولیدکنندگان سنگ‌آهن را مجبور می‌کند تا تولیدات خود را به قیمت پایین به صنایع فولاد بفروشند و از طرف دیگر، با وضع عوارض برای صادرات سنگ‌آهن، تولیدکنندگان را از بازار خارجی دور کرده است.

با توجه به اینکه بخش خصوصی هزینه‌های مربوط به توسعه اکتشاف و بهره‌وری معدن را از طریق سود حاصله از صادرات تامین می‌کرد، اگر صادرات خود را به خاطر وضع عوارض متوقف کند، نمی‌تواند از عهده هزینه‌های مذکور برآید. به این ترتیب، سیاست‌گذاری‌های دولت، تولیدکنندگان سنگ‌آهن را تحت فشار قرار داده و اگر به صنایع بالادست فولاد ضربه وارد شود، بدون شک برنامه‌های آتی ما در خصوص صنعت استراتژیک فولاد، با مشکلات اساسی مواجه خواهد شد.

با تمام این تفاسیر، به نظر می‌رسد بهترین راه ممکن برای رسیدن به توازن میان فولادسازی و تولید سنگ‌آهن و همچنین برآورده شدن اهداف سند چشم‌انداز ۱۴۰۴، احیاء، فعال‌سازی و توسعه معادن کوچک مقیاس است.

به نظر می‌رسد این موضوع، اولویت متولیان معدن و صنایع معدنی کشور بوده و اجرایی شدن آن، ۷ مزیت را در پی دارد؛ تجمیع معادن کوچک و ایجاد یک واحد فرآوری برای آن‌ها، خرید تضمینی محصول از سرمایه‌پذیر، توجیه اقتصادی برای ایجاد زیرساخت‌های لازم برای معادن تجمیع شده، توسعه و فعال‌سازی معادن کوچک با استفاده از توان و سرمایه بخش خصوصی، حمایت مالی و اعطای تسهیلات دولتی به سرمایه‌گذار و سرمایه‌پذیر، توجیه اقتصادی برای فعال‌سازی معادن کوچک و کم‌عیار و توسعه و اجرایی کردن واحد فرآوری سیار برای معادن کوچک و کم‌عیار، هفت مزیت اجرایی شدن این طرح دارد.