صادرات محصولات نهایی صنعتی می‌تواند یکی از راه‌های ایجاد رونق اقتصادی و ارزش افزوده بالا در دنیا تلقی شود. کشورهای پیشرفته اغلب راه صنعتی شدن و تبدیل شدن به قدرت اقتصادی را در تولید و صادرات محصولات نهایی یافته‌اند. هر چند که محصولات نیمه‌نهایی نیز می‌تواند ارزش‌آفرین باشد؛ اما تولید محصول نهایی به کامل شدن چرخه اقتصاد و گردش مالی قابل توجه خواهد انجامید. ناگفته نماند که تلاش تمام دولت‌ها این است که با هر روش ممکن صادرات را افزایش دهند. کشورهای در حال توسعه صادرات محصولات خام و نیمه‌نهایی را در دستور کار قرار می‌دهند؛ در مقابل کشورهای پیشرفته محصولات نهایی را صادر می‌کنند. قدر مسلم این است که ارزش صادرات محصولات نهایی به مراتب بیش از محصولات خام و نیمه‌نهایی خواهد بود.

سال گذشته بیش از ۴۹ میلیارد دلار کالا از کشور صادر شده که در این میان بخش معدن و صنایع معدنی کشور بیش از ۱۴ میلیارد دلار صادرات انجام داده است و این میزان رکورد بی‌نظیری در تاریخ صادرات کشور محسوب می‌شود. قطعا این دستاورد برای حوزه معدن و صنایع معدنی و فلزی کشور و نقش ۲۸ درصدی در صادرات غیر نفتی ارزشمند است. اما نکته قابل توجه این است که طبق آمار گمرک، میانگین ارزش صادرات محصولات معدنی به ازای هر تن در سال ۱۴۰۰ حدود ۲۰۹ دلار بوده است؛ در حالی که ارزش صادرات محصولات فلزی در همین سال ۸۳۸ دلار به ازای هر تن تخمین زده شده است. این یعنی با انجام فراوری روی محصول خام معدنی، می‌توان ارزش پنج برابری در صادرات ایجاد کرد.

باید توجه داشت که رشد اقتصادی فقط به صادرات ارزان نیست. به طور مثال طبق آمار در سال ۱۴۰۰ بالغ بر ۵۳ میلیارد دلار کالا به کشور وارد شده است. بیشترین میزان واردات نیز از نظر گروه کالایی ماشین‌آلات، لوازم خانگی و تجهیزات برقی اختصاص داشت که ۱۴٫۵ میلیارد دلار از نظر ارزش و ۱۱ میلیون و ۵۵۰ تن از نظر وزنی بود. طبق آمار گمرک میانگین ارزش واردات هر تن از این کالاها ۱۲ هزار و ۷۱۱ دلار به ازای هر تن تخمین زده شده است. در همین حال بیشترین میزان واردات به یک کالا متعلق به گوشی تلفن همراه به ارزش چهار میلیارد و ۱۶۱ میلیون دلار با وزن ۶ هزار و ۴۰۷ تن بود! ارزش واردات هر تن گوشی همراه طبق آمار گمرک ۶۴۹ هزار و ۵۳۷ دلار به ازای هر تن بوده است.

در این نوشتار قصد زیر سوال بردن صادرات را نداریم؛ بلکه باید از تولیدات داخلی حداکثر استفاده را برد. به جز محصولات خاص مانند ابزار دقیق و گوشی‌های همراه که با آلیاژهای خاص و عناصر کمیاب تولید می‌شوند، تولید محصولات دارای ارزش افزوده مانند ماشین‌آلات از همین محصولات مرسوم فلزی و معدنی صورت می‌گیرد. متاسفانه در کشور ما مصرف فلزات اساسی نسبت به تولید پایین است و تقریبا به نوعی مجبور به خام‌فروشی هستیم؛ موضوعی که تقریبا کشورهای پیشرفته از آن عبور کرده‌اند و به فروش و صادرات محصولات نهایی رسیده‌اند. ما نیز راهی به جز عبور از خام‌فروشی نداریم زیرا به بازارهای جهانی به ویژه در شرایط پرنوسان کنونی نمی‌توان اعتماد کرد؛ به ویژه آنکه قیمت‌ها به شدت کاهش یافته‌اند و حتی با صادرات نیز ممکن است یک تولیدکننده زیان‌ده و زیان آن شرکت به کشور تحمیل شود. از این رو باید به سمت افزایش مصرف داخلی و استفاده از فلزات و مواد خام برای تولید محصولات دارای ارزش افزوده بالاتر یا حتی اجرای پروژه‌های عمرانی رفت.

هنر این نیست که محصولات خام و نیمه خام از کشور صادر شوند؛ هنر یک اقتصاد پویا آن است که از مواد خام با کمترین ارزش افزوده، کالایی با بیشترین ارزش افزوده تولید کند. بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان فلزات بخش ساخت و ساز، خودروسازی، لوازم خانگی و ماشین‌سازی هستند. فعال‌سازی پروژه‌های عمرانی یکی از مهم‌ترین راهکارهایی است که می‌توان چرخه اقتصاد کشور را از حالت نیمه فعال کنونی به سمت فعالیت کامل کرد. با اینکه دولت بودجه‌ای برای اجرای پروژه‌های عمرانی در اختیار ندارد اما تجربه اجرای پروژه‌های بزرگی همچون انتقال آب خلیج فارس و انتقال نفت از میدان گوره به بندر جاسک نشان داد که می‌توان حتی بدون حضور دولت، تنها با اعتماد به شرکت‌های بزرگ پروژه‌های بزرگ را فعال کرد. همچنین حرکت به سمت محصولات دارای ارزش افزوده بیشتر، افزایش تیراژ محصولات صنعتی همچون خودرو، لوازم خانگی و ماشین‌آلات و در نهایت صادرات آن‌ها قطعا می‌تواند اقتصاد کشور ما را از خام‌فروشی کنونی فاصله دهد تا با گذشت زمان و به بار نشستن توسعه صنعتی در کشور، شاهد یک اقتصاد پویا و خلاق باشیم.

یادداشت: کارشناس فلزات‌آنلاین