دیپلماسی اقتصادی به مفهوم اهمیت یافتن مراودات و مناسبت‌های اقتصادی در روابط با کشورهای خارجی، یکی از ابزارهای مهم در جهت پیشبرد اهداف بلند مدت رشد و توسعه اقتصادی کشور به حساب می‌آید. این موضوع به‌ویژه در فرآیند جهانی شدن اقتصادکشور، اهمیتی دوچندان یافته است. دستگاه دیپلماسی کشور در پیشبرد روابط اقتصادی خارجی، جایگاه بسیار تاثیرگذاری دارد.
در خصوص این موضوع و با توجه به شرایط کشور در دوران پس از برجام «ماهنامه‌اخبارفلزات» به گفت‌وگو با سخنگوی وزارت امورخارجه نشسته است. بهرام قاسمی ضمن تشریح فعالیت‌های انجام شده در حوزه دیپلماسی اقتصادی، معتقد است که دیپلماسی اقتصادی به تنهایی کاری را از پیش نخواهد برد و وجود بخش خصوصی فعال و قوی و تولید محصوالت با کیفیت و قابل عرضه در سطح جهانی، به هیئت‌های قتصادی کمک خواهد کرد تا در مذاکرات برای یافتن بازارهای بین‌المللی بهتر و قوی‌تر عمل کنند.
از سایر حوزه‌ها جدا شوند، دیپلماسی مفهوم دیگری را به‌خود می‌گیرد.
این موضوع در مورد کشورهای همسایه چهره ویژه‌تری پیدا می‌کند، چرا که حتی اگر با همسایگان روابط اقتصادی محکمی وجود نداشته باشد، بازهم گفت‌وگوها و روابط سیاسی حجم بزرگی از مراودات منطقه‌ای را به‌خود اختصاص می‌دهند.
در نتیجه باید تاکید کرد که بخش اقتصادی در بطن فعالیت‌های وزارت امورخارجه بوده است، چنانکه در دولت یازدهم بخش اقتصادی با جدیت به فعالیت می‌پرداخت و ستاد هماهنگی روابط اقتصاد خارجی نیز با حضور نمایندگان سایر دستگاه‌های اقتصادی کشور و اتاق بازرگانی، هر دو هفته یکبار و در سطح معاونان و وزرا تشکیل و موضوعات اساسی اقتصادی بررسی می‌شد نتایج بهتری حاصل می‌شد.
اما وزیر امور خارجه و شورای معاونان به این نتیجه رسیدند تا چارت جدیدی برای دیپلماسی اقتصادی کشور تهیه شود و معاونعت دیپلماسی اقتصادی با اهداف بالاتر و جدی‌تر تشکیل شود و با توجه به ویژگی‌های زمانه و وضعیت اقتصاد داخلی، بتواند نقش اثرگذارتری در روابط اقتصاد خارجی داشته باشد.
چرا که با توجه به دوران پس از برجام باید فعالیت‌های خاص در حوزه سیاست و اقتصاد انجام می‌گرفت تا از دستاوردهای برجام علی‌رغم بدعهدی‌های موجود حفاظت شود و با توجه به بحث اقتصاد مقاومتی و نیز توجه به معیشت مردم و نیاز اقتصاد کشور برای تعامل با جهان، معاونت دیپلماسی اقتصادی تعریف و تصویب شده است و در آینده نزدیک شروع به فعالیت خواهد کرد.
معاونت دیپلماسی اقتصادی چگونه به تسهیل روابط با دیگر کشورها کمک خواهدکرد؟
نکته حائز اهمیت در مورد فعالیت اقتصادی این است که بخش اقتصادی مانند دیگر بخش‌ها نیست که با یک بیانیه کتبی یا شفاهی شاهد تغییرات اساسی و زود‌هنگام باشد. فعالیت اقتصادی زمان‌بر بوده و شامل عبور از فرایندهای خاص است. هنگام تصمیم‌گیری برای همکاری با یک شرکت یا موسسه خاص، صحبت‌های اولی‌های صورت می‌گیرد و بعد تفاهم‌نامه‌ای نوشته شده و پس از آن هیئت‌های فنی و حقوقی بارها به مذاکره میپردازند.
اما پس از طی همه این فرایندها باز هم ممکن است به قرارداد مشخصی ختم نشود. بنابراین کار در حوزه اقتصادی نتیجه خود را به‌سرعت نشان نمی‌دهد. هدف‌گذاری در کلام بسیار آسان بوده، ولی در مقام عمل نیازمند صرف زمان طولانی و هزینه‌های مربوط به خود است. موضوع مهم، اتخاذ تصمیمات درست است تا اولویت مقدمات همکاری با همسایگان و دیگر کشورها صورت بگیرد.
باید دانست هدف اصلی دولت و وزارتخانه، همکاری و تعامل گسترده با تمام کشورهای جهان است، اما اولویت‌های اساسی به همسایگان داده می‌شود. این موضوع به معنی نادیده گرفتن سایر ظرفیت‌های جهانی نیست. این سیاست ادامه‌‍دار خواهد بود تا کشور بتواند از ظرفیت‌ها و تجارب موجود در اقتصاد جهان استفاده کند، ضمن آن‌که کشور ایران نیز دارای تجارب و دستاوردهایی در مقاطع مختلف است که می‌تواند آن‌ها را به برخی از کشورها ارائه‌کند.
در دهه ۸۰ تصویب شده بود که تعدادی از پرسنل وزارت بازرگانی وقت به‌عنوان رایزن بازرگانی به سفارتخانه‌های ایران اعزام شوند. این رایزنان برای تعدادی از کشورها از سوی وزارت بازرگانی به وزارت خارجه معرفی شدند تا به‌عنوان کارمند سفارت و زیر نظر سفیر، مسایل بازرگانی را دنبال کنند. در کنار این رایزنان، وزرات خارجه نیز دارای دیپلمات‌های بسیار شایسته‌ای است که در حوزه‌های اقتصادی مشغول فعالیت هستند.
به‌عنوان مثال بسیاری از سفرای ایران، تحصیلات پیشینه فعالیت‌های موثر اقتصادی در کشورهای خارجی را در کارنامه خود دارند. در نتیجه و از این نظر وزارت امور خارجه و سفیران وظایف خود را به تناسب سفارتخانه و کشورهای مورد نظر تا جای ممکن به بهترین نحو انجام می‌دهند. شایان ذکر است که کشورهایی با ظرفیت‌های بالا برای ایران پایگاه و مبدا اقتصادی محسوب شده و به عنوان اولویت‌های اصلی دیپلماسی اقتصادی در نظر گرفته می‌شوند و سعی می‌شود تا از نیروهای برتر کشور برای تعاملات دو جانبه استفاده شود.
شخص سفیر و دیپلمات‌های وزارت خارجه و رایزنان بازرگانی و هیئت‌های اقتصادی همراه، مسئولیت فعالیت‌های این‌چنینی را به عهده دارند. شایان ذکر است که پارامترهای مختلفی در تعیین هیئت‌های اقتصادی همراه با سفرا و رایزنان دخیل است. اتاق بازرگانی می‌تواند نقش بسیار مهمی در معرفی شرکت‌های عالقه‌مند به فعالیت در کشورهای مشخص شده ایفا کند.
شرکت‌های با سابقه کار موفق در حوزه‌های مختلف، بنگاه‌های دولتی و خصوصی مانند بانک‌ها یا موسسات مالی آماده به فعالیت نیز به صورت جداگانه اقدام می‌کنند. اما اتاق بازرگانی هماهنگ‌کننده اصلی شرکت‌های اعزامی است.
