اقتصاد شیشه‌ای یا شفافیت در اقتصاد یکی از اصول اقتصاد سالم بوده و در قالب آمال و آرزوهای همه ملت‌ها بیان می‌شود. شفافیت در اقتصاد محقق نخواهد شد مگر اینکه همه فرآیندهای مالی از ابتدا تا انتها مشخص و شفاف باشد. در شرایط کنونی که اقتصاد کشور تحت فشار تحریم‌ها قرار دارد، شفاف‌سازی فرآیندهای مالی و اقتصادی در داخل به ویژه در حوزه تامین کالاهای اساسی با قیمت‌های عادلانه می‌تواند به بهبود وضعیت معیشت عامه جامعه کمک شایانی کند.

معاملات فولاد و محصولات فولادی به عنوان کالای اساسی و تاثیرگذار بر معیشت مردم نیز باید فرآیند روشنی را از ابتدای زنجیره تا انتها داشته باشد. خوشبختانه به دلیل اینکه اغلب تولیدکنندگان فعال در زنجیره فولاد کشور در بورس کالا حضور دارند، گزارش فعالیت خود اعم تولید و فروش را هر ماه به صورت شفاف اعلام می‌کنند. ضمن اینکه تولیدکنندگان فولاد بخشی از تولیدات خود را برای تامین نیازهای مصرف‌کنندگان در بازار داخل و بورس کالا عرضه می‌کنند.

اطلاعات عرضه‌کنندگان، حجم عرضه، قیمت عرضه، میزان تقاضا، قیمت و حجم معاملات به صورت شفاف پس از پایان معاملات در بورس کالا اعلام می‌شود که همه مربوط به تولیدکنندگان است. بنابراین زنجیره تولید مشکل چندانی از نظر شفافیت ندارد اما آن بخشی که به زعم کارشناسان و فعالان صنایع هنوز مشخص و روشن نیست، اطلاعات خریداران است. به طوری که از ابتدای سال جاری تا پایان مرداد ماه حدودا چهار میلیون و ۹۰۰ هزار تن محصول فولادی در بورس کالا عرضه شده که چهار میلیون و ۳۰۰ هزار تن از آن معامله شده است.

البته هفت میلیون و ۴۰۰ هزار تن نیز تقاضا وجود داشته است. با این حال، اطلاعات تک‌تک عرضه‌کنندگان، حجم عرضه و فروش آن‌ها به صورت شفاف در بورس کالا وجود دارد اما خریداران این میزان محصول فولادی مشخص نیست. هرچند که برخی عرضه‌های محصولات فولادی به ویژه در مورد شمش و ورق فولادی نیز از سوی عرضه‌کنندگان با ابهام و چالش‌هایی همراه بوده اما حداقل بخش عرضه بسیار شفاف‌تر از بخش تقاضا و خریداران است.

مشکلی که در بورس کالا طی چند ماه ابتدایی سال جاری وجود داشت، رقم خوردن تقاضاهای عجیب و غریب به همراه قیمت‌های نجومی بوده است. به طوری که بعضا برای هر تن عرضه، چندین برابر تقاضا وجود داشت و متقاضیان قیمت‌هایی را پیشنهاد می‌دادند که با واقعیت جامعه و حتی نرخ‌های بین‌المللی نیز همخوانی نداشت. بعضا اتفاق افتاد که نرخ پیشنهادی خریداران ۳۰ تا ۴۰ درصد بیشتر از نرخ‌های جهانی حتی با محاسبه نرخ ارز بازار آزاد بوده است.

در این میان، ابهام‌انگیزتر و غیر شفاف‌تر آنکه بسیاری از کارخانه‌های تولیدی به ویژه مصرف‌کنندگان مواد اولیه خریدار از بورس کالا اعتراض دارند که نتوانستند مواد اولیه خود را از بورس کالا تامین کنند. این شرکت‌ها با وجود آنکه کد بورسی داشتند و حتی از سوی سامانه بهین‌یاب و وزارت صنعت، معدن و تجارت سهمیه برای آن‌ها تعیین شده بود، نتوانستند تامین مواد اولیه خود را از بورس کالا انجام دهند. مشخص نیست خریداران بورسی چه شرکت‌ها، گروه‌ها یا اشخاصی هستند که حتی بعضا حاضر به خرید محصولات فولادی از بورس کالا با قیمت‌هایی بیش از قیمت جهانی شده‌اند.

در پاسخ فعالان صنعت فولاد و تشکل‌های مربوطه برای اعلام اسامی خریداران از بورس کالا، عنوان می‌شود که نام خریداران به دلیل قانون مصوب باید محرمانه باقی بماند و نمی‌توان اسامی را منتشر کرد! در این میان، سوالی که در اذهان فعالان صنایع، شرکت‌های مصرف‌کننده و دارای سهمیه پدید آمده این است که اگر فولاد خریداری شده در بورس کالا به دست آن‌ها نرسیده، پس کجاست؟

جواب، بازار آزاد است و با نگاهی به بازار سیاه محصولات فولادی می‌توان به راحتی محصولات شرکت‌های بزرگ را با قیمت‌های بسیار نجومی نسبت به بورس کالا در آن مشاهده کرد که حتی بعضا فاصله قیمتی به دو برابر نیز می‌رسد. به طور مثال، قیمت ورق سرد در آخرین معاملات به طور متوسط ۱۳ هزار و ۵۰۰تومان به ازای هر کیلوگرم بود اما در بازار آزاد این ورق بعضا تا ۲۲هزارتومان به ازای هر کیلوگرم خرید و فروش می‌شود.

چرا فاصله قیمتی میان بورس کالا و بازار آزاد پدید آمده است؟ چه کسانی فولاد را از بورس کالا خریداری می‌کنند و در بازار آزاد به فروش می‌رسانند؟ این‌ها پرسش‌هایی هستند که مسئولان باید به آن‌ها پاسخ دهند. به نظر می‌رسد توجیه مسئولان در عدم انتشار اسامی خریداران، همان‌طور که گفته شد، خلا قانونی و محرمانه ماندن اسامی خریداران است.

خواسته‌ای که همه فعالان صنایع، به ویژه تولیدکنندگان دارند، برداشتن موانع شفافیت به ویژه خلاهای قانونی عدم انتشار اسامی خریداران در بورس کالا همانند عرضه‌کنندگان است و همگان باید مانند طرف عرضه، طرف معاملات را نیز بشناسند تا بتوان راحت‌تر مسیر کالاها را از مبادی تولید تا مصارف نهایی شناسایی و از جهش قیمت و بعضا رانت ایجاد شده در فاصله قیمتی جلوگیری کرد.