به نظر می‌رسد زامبیا به دنبال جذب سرمایه‌گذاران بین‌المللی به منظور توسعه منابع مس خود است. با این حال، استخراج غیرقانونی از معادن مس این کشور از سوی برخی جوامع بومی، چالشی جدی برای چنین مسئله‌ای ایجاد خواهد کرد.

به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی «فلزات‌آنلاین» و به نقل از پایگاه خبری «AllAfrica»، یکی از بزرگ‌ترین ذخایر مس جهان براساس آمارهای جهانی، در شهر چینگولا کشور زامبیا واقع شده است. طبق گزارش‌های منتشر شده، زامبیا با فروش ۶٫۶ میلیارد دلار مس خام در سال ۲۰۲۲، به عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده این فلز فرآوری نشده در جهان شناخته شد؛ این در حالی بوده است که حدود دو سوم مردم این کشور در فقر مطلق زندگی می‌کنند. انتظار می‌رود افزایش تمایل چین و کشورهای غربی به توسعه منابع مس زامبیا، امیدها برای رهایی مردم از فقر، تسویه بدهی‌های دولتی و دستیابی به اهداف توسعه منابع فلز سرخ در این کشور را افزایش دهد.

در همین راستا، سرمایه‌گذاری‌ها در ذخایر مس زامبیا رشد قابل‌ توجهی را به ثبت رسانده و دولت این کشور، هدف‌گذاری افزایش ظرفیت تولید مس به همراه فرآوری فلز سرخ برای تولید خودروهای الکتریکی را در دستور کار خود قرار داده است. تحلیلگران بر این باورند اجرای طرح‌های بلندپروازانه دولت زامبیا برای صنعت مس، نیازمند اطمینان حاصل کردن از افزایش منفعت جوامع بومی، حل مشکلات مربوط به استخراج غیرقانونی ذخایر مس این کشور، توقف طرح دریافت مالیات‌های غیرشفاف در بخش معدن و انجام اصلاحات لازم در صنعت فلز سرخ خواهد بود.

ناگفته نماند حل مشکلات مربوط به استخراج غیرقانونی مس از ذخایر معدنی زامبیا که در اختیار گروه‌های غیرمجاز قرار دارد، چالش‌های بسیار دشواری به همراه خواهد داشت. لازم به ذکر است که حجم بسیار بالایی از محموله‌های غیرقانونی مس استخراج شده از معادن زامبیا توسط این گروه‌های غیرمجاز به واحدهای فرآوری چینی فروخته می‌شود.

ظرفیت بالای زامبیا برای توسعه ذخایر مس

در حال حاضر زامبیا پس از جمهوری دموکراتیک کنگو (DRC)، دومین تولیدکننده بزرگ مس در قاره آفریقا به شمار می‌رود. اقتصاد زامبیا به فروش محموله‌های فلز مس وابسته بوده و حدود ۷۰ درصد از درآمد صادراتی این کشور را به خود اختصاص داده است. کنار گذاشتن تدریجی سوخت‌های فسیلی و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، مستلزم گذار به فرایند الکتریکی‌سازی در بخش انرژی و حمل‌ونقل جهانی بوده که هیچ کدام بدون استفاده از مس امکان‌پذیر نخواهد بود.

لازم به ذکر است که فلز مس بیشتر در تولید ابزارها و دستگاه‌ها، از جمله موتورهای الکتریکی و باتری‌ها، سیم‌کشی سیستم‌های تولید برق مبتنی بر انرژی خورشیدی و کابل‌های شبکه‌های ذخیره برق و توزیع انرژی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی کرده است تا سال ۲۰۳۵، جهان با ۳۰ درصد کسری در تولید فلز سرخ مواجه خواهد شد. از همین رو صنعت فلز سرخ در مقایسه با سایر مواد معدنی مورد نیاز در گذار به انرژی‌های تجدیدپذیر به سرمایه‌گذاری بیشتری نیاز دارد. در همین رابطه، دولت زامبیا در نظر دارد برای تصاحب بخشی از سهم بازار جهانی مس، ظرفیت تولید فلز سرخ در این کشور را سالانه سه میلیون تن تا سال ۲۰۳۱ افزایش دهد که نشان از افزایش چهار برابری تولید این فلز در کشور مذکور دارد.

اخیرا یک ارزیابی زمین‌شناسی از طریق تصویربرداری هوایی با وضوح بالا به منظور تعیین ذخایر مس در ۱۰ استان زامبیا انجام شده است که اولین نقشه‌برداری جامع از ذخایر معدنی این کشور از سال ۱۹۷۲ میلادی تاکنون به شمار می‌رود. در همین راستا، دولت زامبیا در نظر دارد به منظور پیاده‌سازی طرح‌های بلندپروازانه خود در صنعت داخلی مس، سرمایه‌گذاران بین‌المللی را برای تزریق سرمایه‌ به زیرساخت‌های معدنی این کشور جذب کند.

براساس گزارش بانک جهانی، بین سال‌های ۲۰۲۲ تا پایان ماه ژوئن ۲۰۲۴، دولت زامبیا اعلام کرد که تعهداتی از سوی سرمایه‌گذاران به منظور سرمایه‌گذاری در بخش معدن این کشور، به ویژه بخش مس به ارزش بیش از هفت میلیارد دلار برای پروژه‌های جدید و توسعه‌‌ای ارائه شده است. از میان مهم‌ترین سرمایه‌گذاران بخش مس زامبیا می‌توان به شرکت نوپای «KoBold Metals» اشاره کرد که بیش از دو میلیارد دلار برای استخراج یک معدن بزرگ مس که اخیرا در شمال شهر چینگولا کشف شده، سرمایه اختصاص داده است. گفتنی است شرکت مذکور، یک شرکت نوپای فعال در بخش اکتشافات معدنی مبتنی بر استفاده از هوش مصنوعی بوده که بیل گیتس و جف بزوس، دو سرمایه‌دار آمریکایی از حامیان مالی آن محسوب می‌شوند.

لازم به ذکر است اولین کنفرانس بین‌المللی معدن در زامبیا در ماه اکتبر ۲۰۲۴ در شهر لوزاکا پایتخت زامبیا برگزار شد که شماری از مقامات دولتی، سرمایه‌گذاران، کارشناسان معدن و برخی نمایندگان شرکت‌های فعال در بخش معدن در آن حضور یافتند. در کنفرانس مذکور، تاثیرات یک قرن فعالیت در معادن زامبیا مورد ارزیابی قرار گرفت و فرصت‌های معدنی این کشور برای شرکت‌های معدنی و سرمایه‌گذاران حاضر در رویداد مذکور تشریح شد.

پائول کابوسوه، وزیر معادن زامبیا که در این کنفرانس حضور داشت، با بیان اینکه زامبیا از منابع طبیعی فراوانی برخوردار است که می‌تواند اقتصاد این کشور را دگرگون کند، افزود: سال‌ها ایجاد تغییر مکرر در سیاست‌گذاری‌های بخش معدن زامبیا، باعث ایجاد یک وضعیت مبهم در بخش مذکور شده که این مسئله به نوبه خود به جذب سرمایه‌ در صنایع معدنی، به ویژه مس آسیب وارد کرده است.

وی در ادامه افزود: دولت زامبیا در سال ۲۰۲۱، یک طرح دریافت مالیات برای بخش معدن کشور نامبرده را با هدف ایجاد شفافیت، رشد مولفه پایداری و سرمایه‌گذاری‌ها و افزایش ظرفیت تولید محصولات معدنی ارائه کرد.

لی ژانیان، رئیس انجمن شرکت‌های معدنی چینی حاضر در این کنفرانس، اظهار داشت: شرکت‌های چینی که از اواخر دهه ۱۹۹۰ میلادی تاکنون بیش از ۳٫۵ میلیارد دلار در بخش معدن زامبیا سرمایه‌گذاری کرده‌اند، در حال برنامه‌ریزی برای تخصیص پنج میلیارد دلار دیگر سرمایه در این بخش طی پنج سال آینده یعنی تا سال ۲۰۳۰ هستند.

فعالیت‌های غیرقانونی در معادن مس زامبیا

از حدود ۱۰۰ سال گذشته تاکنون، فلز مس از برخی از بزرگ‌ترین معادن روباز قاره آفریقا استخراج می‌شود. پس از استقلال زامبیا، شرکت‌های معدنی فعال در بخش مس این کشور به تدریج به دولت واگذار شد. همچنین، درآمد حاصل از صادرات مس برای پرداخت هزینه‌های دولتی و توسعه زیرساخت‌های زامبیا مورد استفاده قرار گرفت.

با افزایش حجم صادرات مس، نرخ اشتغال در زامبیا رشد پیدا کرد و حتی بودجه‌ای برای ساخت بیمارستان‌ها، توزیع امکانات مراقبت‌های بهداشتی و توزیع بورسیه‌های آموزشی در این کشور اختصاص یافت. در اوایل دهه ۱۹۹۰ میلادی، رئیس جمهور زامبیا، فردریک چیلوبا، سهام معادن این کشور را به دلیل کاهش بلندمدت قیمت مس و رکود اقتصادی، به شرکت‌های خصوصی از جمله شرکت‌های خارجی واگذار کرد و از همین رو بخش معدن این کشور با رکود قابل‌ توجهی همراه شد.

از آنجایی که طی دهه‌های گذشته نیز سرمایه‌گذاران خارجی سرمایه خود را به بخش معدن زامبیا تزریق کرده بودند، اینکه آیا حضور مجدد سرمایه‌گذاران خارجی موجب تقویت بخش مس در زامبیا خواهد شد یا خیر را گذر زمان مشخص خواهد کرد. در حال حاضر استخراج مس در زامبیا تا حد زیادی به استخراج غیرقانونی فلز سرخ از معادن این کشور که در اختیار گروه‌های غیرمجاز قرار دارد، متکی است. فعالیت این گروه‌ها بیشتر به جمع‌آوری قراضه مس و باطله‌های معدنی محدود شده و به علت ریسک‌ بالای آن، افراد اغلب با خطر مرگ روبه‌رو هستند.

گروه‌های مذکور بدون هیچ آموزشی با در اختیار داشتن تجهیزات ایمنی، تونل‌هایی را در صدها متر زیر زمین با حداقل دسترسی به نور و زیرساخت‌های مورد نیاز آن حفر می‌کنند؛ به همین دلیل ممکن است افراد فعال در این گروه‌ها با ریزش تونل‌هایی که بدون امکانات پیشرفته حفر می‌شوند، جان خود را از دست بدهند. طبق گزارش افسران پلیس محلی در یک دوره ۱۰ روزه در ماه اکتبر ۲۰۲۴، تعداد ۱۰ مرد اهل شهر چینگولا در عملیات معدنکاری قانونی و غیرقانونی جان خود را از دست دادند.

یکی از افرادی که در گروه‌های استخراج غیرمجاز در بخش معدن شهر چینگولا فعالیت می‌کند و تنها ۲۰ سال سن دارد، در گفت‌وگو با رسانه خبری «Climate Home»، کار در معادن این شهر را پرریسک توصیف کرد و افرود: خطر بخشی از کار بوده اما چاره‌ای جز انجام آن برای امرار معاش نیست.

وی در ادامه عنوان کرد: این منبع غیرقانونی درآمد، اغلب به ایجاد خشونت میان گروه‌های غیرمجاز فعال در بخش معدن در شهر چینگولا دامن زده است؛ چراکه این گروه‌ها با هدف کنترل شبکه‌های تجارت غیرقانونی مس با یکدیگر رقابت می‌کنند که منجر به درگیری‌های مکرر بر سر کنترل ذخایر معدنی و مسیرهای قاچاق مس شده است.

دولت زامبیا با اطلاع از این مسئله و به منظور به‌کارگیری از این نیروی کار فعال در بخش معدن، قصد دارد فعالیت غیرقانونی هزاران نفر از افرادی که در معادن این کشور مشغول به کار هستند را قانونی اعلام کند.

در همین رابطه رافائل چیموپی، مامور عالی رتبه دولت فعال در شهر چینگولا خاطرنشان کرد: دولت زامبیا به دنبال صدور مجوز برای معدنکاری دستی برای افرادی بوده است که به طور غیرقانونی در بخش معدن این کشور در حال فعالیت هستند.

وی هدف از این اقدام را توسعه بخش معدن، به ویژه صنعت مس و رشد سهم مالیات دولت از بخش مذکور دانست و یادآور شد: حضور روزافزون واحد‌های فرآوری کوچک که اغلب توسط شرکت‌های چینی اداره می‌شوند، به طور غیرمستقیم موجب ترغیب افزایش فعالیت‌های معدنی غیرقانونی در زامبیا شده است.

به گفته چیموپی، دولت زامبیا از سوی دیگر در نظر دارد تا قوانینی را به تصویب برساند که به موجب آن، خرید مس استخراج شده توسط گروه‌های غیرمجاز را از طریق ایجاد یک سیستم صدور مجوز ممنوع اعلام کند. هدف از این اقدام، ایجاد یک زنجیره تامین منسجم‌تر و شفاف‌تر ذکر شده است.

زامبیا به دنبال افزایش سهم خود در عرضه مس مورد نیاز در زنجیره تامین باتری خودروهای الکتریکی است؛ به نحوی که دولت این کشور قصد دارد به منظور بهره‌برداری هرچه بهتر از ذخایر معدنی خدادادی و با هدف جذب سرمایه‌گذاران خارجی، تمرکز خود را از صادرات مس خام بر روی صادرات مس تصفیه شده که فرآوری آن در واحدهایی درون این کشور انجام می‌شود، معطوف کند.

این اقدام بخشی از طرح دولت زامبیا برای فرآوری مس به فلزات مورد نیاز در تولید باتری در داخل این کشور بوده که با هدف افزایش سهم آن از عرضه مس مورد نیاز در زنجیره تامین باتری خودروهای الکتریکی صورت گرفته است.

در همین راستا، در اواخر سال ۲۰۲۲، ایالات متحده آمریکا، زامبیا و جمهوری دموکراتیک کنگو بر سر توسعه مشترک یک زنجیره تامین باتری خودروهای الکتریکی در دو کشور آفریقایی مذکور که فاز استخراج، تولید و فرآوری تا صادرات را پوشش می‌دهد، توافق کردند. قابل ذکر است که جمهوری دموکراتیک کنگو، دارای ذخایر فراوان مس بوده و ۷۰ درصد از ذخایر کبالت جهان را در اختیار دارد که یکی دیگر از مواد اولیه اصلی در تولید باتری‌ها به شمار می‌رود.

شهر چینگولا به عنوان یک منطقه بالقوه برای راه‌اندازی واحدهای فرآوری فلزات باتری خودروهای الکتریکی در نظر گرفته شده است. از همین رو انتظار می‌رود توسعه بخش معدن در این شهر، رشد اقتصادی را برای زامبیا به دنبال داشته باشد.

با توجه به تصمیم دولت زامبیا مبنی بر افزایش ظرفیت تولید مس خود، آمریکا و چین به دنبال راه‌اندازی دو پروژه بزرگ راه‌آهن در زامبیا با هدف اتصال این کشور محصور در خشکی به دریا هستند تا امکان صادرات منابع معدنی زامبیا به بازار دو کشور رقیب اقتصادی مذکور فراهم شود. همچنین، ایالات متحده آمریکا حمایت خود از راه‌اندازی کریدور لوبیتو به عنوان یک پروژه عظیم راه‌آهن که جمهوری دموکراتیک کنگو را به بندر لوبیتو در کشور آنگولا متصل می‌کند و از قبل نیز چین در آن سرمایه‌گذاری کرده است را اعلام کرد. قرار است سرمایه‌گذاری آمریکا به منظور راه‌اندازی خط راه‌آهن جدید به طول ۸۳۰ کیلومتر که تا شهر چینگولا در زامبیا امتداد خواهد داشت، هزینه شود.

گفتنی است دولت بایدن پیش‌تر حمایت خود را از بازسازی بخش راه‌آهن آنگولا با پرداخت وام ۵۵۳ میلیون دلاری اعلام کرده بود. با این حال، هنوز مشخص نیست که دولت ترامپ تا چه میزان از توسعه پروژه ریلی مذکور حمایت خواهد کرد. از سوی دیگر، شرکت «KoBold Metals» اعلام کرد که از این راه‌آهن برای صادرات سالانه ۳۰۰ هزار تن مس و سایر محموله‌های مواد اولیه مرتبط با آن استفاده خواهد کرد.

 تمرکز زامبیا از صادرات مس خام به صادرات مس فرآوری شده

چین نیز حمایت خود را از اختصاص سرمایه به منظور بازسازی راه‌آهن «Tazara» که به کشور زامبیا و بندر دارالسلام در تانزانیا متصل می‌شود، اعلام کرده است. طرح اتصال این دو پروژه ریلی عظیم، منجر به تسهیل تجارت در سراسر قاره آفریقا خواهد شد. توسعه هر دو پروژه ریلی مذکور که به زامبیا متصل می‌شود، افزایش حجم صادرات مس از مبدا این کشور را به همراه خواهد داشت. شماری از کارشناسان بر این باورند که اگر محموله‌های مس قبل از صادرات آن در زامبیا فرآوری نشوند، ممکن است موجب افزایش حجم صادرات مواد معدنی خام و فرآوری نشده از خاک زامبیا به کشورهای دیگر شوند.

آشو ساگار، رئیس انجمن تولیدکنندگان زامبیا حاضر در کنفرانس معدن مذکور، توسعه کریدور لوبیتو و بازسازی راه‌آهن «Tazara» برای بخش معدن زامبیا را امری بسیار مهم ارزیابی کرد و گفت: باید اطمینان حاصل شود که توسعه پروژه‌های مس در زامبیا بر راه‌اندازی واحدهای فرآوری در این کشور تمرکز خواهد داشت.

وی معتقد است که اگر این کریدورهای حمل‌و‌نقل صرفا برای صادرات مس فرآوری نشده به کار گرفته شود، دستیابی به ارزش افزوده اقتصادی که از طریق افزایش صادرات محصولات مس فرآوری شده از زامبیا حاصل می‌شود، میسر نخواهد شد.

براساس گزارش شرکت «Zamefa» به عنوان شرکت فرآوری‌کننده مس در زامبیا، در حال حاضر تنها حدود ۲۰ درصد از فلز سرخ تولیدی در داخل این کشور فرآوری می‌‎شود. مس خام تولیدی در زامبیا به دلیل نیاز به فناوری‌های پیشرفته در حال حاضر برای فرآوری به دیگر کشورها و عمدتا چین صادر می‌شود. با این وجود، برخی طرح‌ها در زامبیا به منظور فرآوری بیشتر مواد معدنی، به ویژه مس در دست اجرا است که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به راه‌اندازی اولین واحد فرآوری سولفات کبالت در قاره آفریقا با هدف تامین کبالت باتری خودروهای الکتریکی اشاره کرد.

شماری از جوامع بومی در زامبیا مدت‌هاست که خواستار قانون‌مداری بیشتر در بخش معدن این کشور هستند تا حجم درآمد افراد، افزایش و بخش مذکور در این کشور توسعه پیدا کند.

ادوارد لانگ از موسسه غیر دولتی « Southern Africa Resource Watch » که بر استخراج مس از معادن شهر چینگولا نظارت می‌کند، خاطرنشان کرد: ارائه سیاست‌های مالیاتی منصفانه، تدوین قوانین سخت‌گیرانه‌تر همراه با رعایت قوانین مرتبط با مسئولیت‌های اجتماعی از سوی شرکت‌ها و رشد ارزش افزوده اقتصادی برای حفظ روند افزایشی استخراج مس در زامبیا ضروری است.

وی حمایت خود را از دولت زامبیا در راستای ایجاد بخش معدنی شفاف و توسعه یافته‌تر اعلام کرد و یادآور شد: این اقدامات شامل طرح‌هایی برای کاهش تسلط شرکت‌های خارجی، افزایش مالکیت شرکت‌های معدنی زامبیایی همراه با افزایش مشارکت جوامع بومی و ایجاد اطمینان از بهره‌مندی بیشتر از منابع معدنی عظیم زامبیا با تاسیس یک شرکت سرمایه‌گذاری عمومی که حداقل ۳۰ درصد از سهم تولیدات معدنی پروژه‌ها را در اختیار دارد، خواهد بود.

انتهای پیام//