ایجــاد تســهیلات لازم درخصــوص توســعه تجــارت دریایــی از مهمتریــن مــواردی به شـمار مـی‌رود کـه رونـق صنایـع را به‌همـراه دارد. چـرا کـه ایـن دسـت مبـادلات، زمینــه را بــرای گســترش صــادرات و واردات فراهــم مــی‌آورد. جهــت بررســی نقــش بنــادر در توســعه اقتصــادی کشــور و صنعــت فولاد بــا مدیرعامــل شــرکت فولاد مبارکــه اصفهــان بــه گفت‌وگــو نشســته‌ایم .
بهــرام ســبحانی اعتقــاد دارد، بــا توجــه بــه اهــداف توســعه‌ای کشــور مطابــق بــا ســند چشــمانداز ،۱۴۰۴ توســعه بنــادر و اسـکله‌ها حائـز اهمیـت به‌نظـر می‌رسـد. وجـود مـرز آبـی بسـیار طولانی در جنـوب کشــور، به منزلــه پتانســیل قدرتمنــد در حــوزه بنــادر اســت. بــدون شــک بــا سرمایه‌گذاری در این حوزه، این پتانسیل بالقوه به مزیت تبدیل می‌شود.
اهمیـت و نقـش صـادرات را در توسـعه پایـدار صنعت فولاد، چطور ارزیابی می‌کنید؟
نقــش صــادرات در توســعه پایــدار صنایــع، محــدود بــه فولاد نیســت. اگــر بــازار فــروش هــر کالای تولیــدی منحصــر بــه بــازار داخــل باشــد، صنایــع را به شــدت تحــت تاثیــر قــرار می‌دهــد و بنــا بــه شــرایط زمینــه تزلــزل را به وجــود مــی‌آورد. چــرا کــه بــا افــت تقاضــا، صنعــت متکــی بــه بــازار داخــل آســیب میبینــد. بنابرایــن وصــل شــدن بــه بــازار جهانــی، ایمنــی را در برابــر تغییــرات، نوســانات، رکــود و … بالا میبــرد.
بــرای نمونــه در شــرایطی کــه رکــود بــر اقتصــاد کشــوری ســایه می‌افکنــد، اگــر شــرکت‌های تولیــدی به خصــوص واحدهــای فولادی، بــا بــازار بین‌المللــی همــکاری داشــته باشــند، از رونـد جهانـی اسـتفاده می‌کننـد. بـازار جهانی وسـعت بسـیار بالایی دارد؛ در نتیجـه میـزان اثرگــذاری منفــی آن بــر شــرکت‌های داخلــی محدودتر خواهد بود.
میــزان تولیــد فولاد طــی ســال گذشــته در کشــور حــدود ۱۸ میلیــون و مجمــوع مصــرف آن نیـز نزدیـک بـه ۲۰ میلیـون تـن بـرآورد شـد. اگـر نـگاه تولیدکننـدگان تنهـا محـدود بـه بـازار داخلــی باشــد، بــه بــازاری ۲۰ میلیــون تنــی متصـل هسـتند. در حالیکـه بـازار جهانـی بـا ظرفیــت مصــرف ۱ میلیــارد و ۶۰۰ میلیــون تــن فولاد، فرصــت ممتــازی را در اختیــار تولیدکننــدگان قــرار می‌دهــد.
به علاوه بــا حضــور در صحنه‌هــای رقابــت بین‌المللــی، تولیدکننده‌هــا خــود را بــا اســتانداردهای جهانــی منطبــق می‌کننــد. اســتاندارد در درجـه نخسـت بـر کیفیـت محصولات اثرگذار خواهـد بـود، در سـایر حوزه‌هـا همچـون شـیوه تعامـل بـا طرف‌هـای خارجـی، فرهنـگ مبادلـه خریـداران، تجـارت بـا بنگاه‌هـای بین‌المللـی و …. نیــز موثــر عمــل میکنــد و موجبــات ارتقــای شــرکت را در ســطوح جهانــی فراهــم مـی‌آورد. گفتنـی اسـت کـه دسـتاوردهای یـاد شــده، تنهــا بخشــی از مزیت‌هــای ارتبــاط بــا بازار جهانی محسوب می‌شوند.
به نظـر جنابعالـی، تکمیل زیرسـاخت‌ها به‌ویژه در حـوزه حمل‌ونقـل دریایـی، بـرای توسـعه صـادرات صنعـت فـولاد چه میـزان اثرگـذار خواهد بود؟
طـی سـال‌های گذشـته همـواره درصـدی از فولاد کشــور صــادر می‌شــد، امــا تنــاژ آن چشـمگیر نبـود. سـال گذشـته میـزان صـادرات ایــن محصــول بــه بالاتریــن رکــورد خــود یعنــی حــدود ۵ میلیــون تــن رســید. در ســال جــاری نیــز برنامــه ۸ میلیــون تنــی بــرای صــادرات آن در نظـر گرفتـه شـده اسـت. همچنیـن توجـه به ایــن نکتــه ضــروری به نظــر می‌رســد کــه بــا توجــه بــه ســند چشــمانداز ،۱۴۰۴ تولیــد ۵۵ میلیـون تـن فولاد در دسـتور کار قـرار دارد. در ایـن افـق میـزان مصـرف فولاد داخلـی معـادل ۳۰ میلیــون تــن بــرآورد می‌شــود.
در نتیجــه بایـد تـا کمتـر از یـک دهـه آینـده، زمینـه لازم بــرای صــادرات بیــش از ۲۰ میلیــون تــن فـولاد فراهــم شــود. در شــرایط کنونــی، همیــن تنــاژ صــادرات بــا انــواع محدودیت‌هــا همچــون، سـکله، تخلیه و بارگیری در بنادر و حمل‌ونقل ریلــی و جــادهای مواجــه اســت. بنابرایــن زیرسـاخت‌های کشـور در بسـیاری از حوزه‌هـا همچـون جـاده، ریـل، حمل‌ونقـل دریایـی و… آمـاده پاسـخگویی بـه صـادرات ۲۰ میلیون تنی فولاد نیسـت و نیـاز بـه توسـعه در آنهـا بیـش از پیـش احسـاس می‌شـود.
گفتنـی اسـت کـه انتظــار مــی‌رود طــی ســال‌های آینــده و بــا حـذف تحریم‌هـای بین‌المللـی میـزان واردات و صــادرات افزایــش یابــد؛ در نتیجــه کشــتی‌های بســیار بیشــتری در بنــادر تــردد خواهنـد کـرد. حـال اگـر ۵ برابر شـدن صادرات فولاد را در کنـار ایـن توسـعه قـرار دهیـم، ایـن محدودیت‌هـا چندیـن برابـر افزایـش می‌یابـد و لزوم رفع آنها ضروری است. بــا توســعه یــاد شــده مطابــق افــق ،۱۴۰۴ در مــواردی نیــاز خواهــد بــود کــه برخــی مــواد اولیــه صنعــت فــولاد همچــون زغال‌ســنگ، کک، ســنگ آهــن و گندلــه به ویــژه بــرای واحدهــای فـولادی حاشــیه خلیــج فــارس در برخــی مقاطــع زمانــی بــه کشــور وارد شــوند.
بنابرایــن ایجــاد امکانــات تخلیــه و بارگیــری مـواد فلـه هـم حائـز اهمیـت خواهـد بـود. در حــال حاضــر، تنهــا اســکله منطقــه ویــژه اقتصـادی صنایـع معدنـی و فلـزی خلیـج فارس و بنــدر امــام خمینــی بــرای ایــن موضــوع تجهیز شده‌اند. علاوه بــر مــوارد یــاد شــده، ظرفیــت کشــتی‌ها رقابــت صنایــع مــا را بــا ســایر کشـورها دشـوار میکنـد.
بـرای مثـال کشـور قطــر، اســکلهای بــا امــکان پهلــو دادن کشــتی‌هایی بــا ظرفیــت ۴۰۰ هــزار تــن دارد. در حالــی کــه در اســکله‌های ایــران، تنهــا کشـتیها بـا ظرفیـت حداکثـر تـا ۷۰ هـزار تـن می‌تواننــد پهلــو بگیرنــد. توجــه بــه ایــن نکتــه ضـروری به نظـر می‌رسـد کـه در حمـل دریایـی بــا افزایــش ظرفیــت جابجایــی، کرایه‌هــا بــه شـدت کاهـش خواهنـد یافـت. حـال اگـر مـواد اولیـه همچـون سـنگ آهـن از برزیـل یـا اسـترلیا وارد شــود، قیمتهــا حتــی تــا چندیــن برابــر افزایــش خواهــد یافــت. تــا جایــی کــه بــرای کاهــش هزینه‌هــا به صــورت نیــم بنــد از کشــتی بــزرگ اســتفاده می‌کننــد. یعنــی در نیمــه‌راه، بــار سبک‌ســازی می‌شــود یــا بــه کشــتی‌های کوچــک انتقــال پیــدا میکنــد.
ایــن روش در مســافت طولانی، منطقــی و به صرفـه خواهـد بـود؛ امـا مشکلاتی همچـون مسـائل زیسـت محیطـی، هـدر رفتـن مـواد و … را به همراه دارد.
ایـران از چـه پتانسـیل‌هایی در بخـش بنـادر برخـوردار اسـت؟ تاکنـون چه میـزان از ایـن پتانسـیل‌ها به عنـوان مزیـت رقابتـی مـورد استفاده قرار گرفته‌اند؟
وجــود مــرز آبــی بســیار طوالنــی از جنــوب غربــی تــا جنــوب شــرقی کشــور، بهمنزلــه پتانسـیل قدرتمنـد در حـوزه بنـادر اسـت. بدون شــک بــا ســرمایهگذاری در ایــن حــوزه، ایــن پتانسـیل بالقـوه بـه مزیـت تبدیـل می‌شـود. امـا در حــال حاضــر عمــده صــادرات و واردات بــه منطقــه بندرعبــاس تعلــق دارد و قســمت محدودی نیز از بندر امام انجام می‌گیرد. گسـتره یـاد شـده، از ایـن امـکان برخـوردار اســت کــه بــا ســرمایه کافــی بــه مناطقــی بــا اسـکله‌های مجهـز تبدیـل شـود.
در ادامـه نیـز میتـوان از ایـن اسـکله‌ها به صـورت تخصصـی اســتفاده کــرد. بــا توجــه بــه ماهیــت بســیار متنــوع مــواد صادراتــی و وارداتــی، چنیــن تفکیکــی بــدون شــک کمــک کننــده خواهــد بـود. بـا ایـن اقـدام از تداخـل کاری جلوگیـری بــه عمــل می‌آیــد و هــر اســکله متناســب بــا محصــول مــورد نظــر خــود تجهیــز می‌شــود. ایــن موضــوع هــم ســرمایهگذاری را بهینــه میکنــد و هــم راندمــان را بالا میبــرد و در توســعه بنــادر به صــورت متــوازن در حاشــیه خلیــج فــارس و دریــای عمــان، اثرگــذار خواهد بود.
آیـا زیرسـاخت لازم بـرای توسـعه بنـادر در کشور وجود دارد؟
برخــی تجهیــزات مــورد نیــاز بــرای توســعه بنـادر در کشـور وجـود نـدارد؛ امـا پیمانـکاران حرفــه‌ای و بین‌المللــی وجــود دارنــد کــه ایــن تجهیـزات را وارد و در مـدت زمـان کوتاهـی، اســکله‌ها را احــداث می‌کننــد. همپــای توســعه بنــادر، رفــع نواقــص گلوگاه‌هــای حمل‌ونقــل ضــروری به نظــر می‌رســد.
چراکــه حتـی اگـر اسـکله‌ها در بنـادر مختلـف تجهیـز شـوند، وقتـی خطـوط ریلـی بـرای دسترسـی به آنهـا وجـود نـدارد، مشـکلات دیگـری به وجود خواهــد آمــد. یعنــی توســعه جــاده، خطــوط ریلـی و اسـکله در کنـار هـم هسـتند.
احـداث خطــوط ریلــی در حاشــیه خلیــج فــارس بــرای اتصـال بنـادر و ارتبـاط بـا شـبکه راه‌آهـن کشـور از اهمیــت ویــژه‌ای برخــوردار اســت. ۲ خطــه کـردن خطـوط راه آهـن و افزایـش سـرعت سـیر قطـار نیـز بایـد مـورد توجـه قـرار گیـرد. ظرفیت حمــل بــار وســایل نقلیــه ســنگین همچــون کامیــون بــا قطــار قابــل مقایســه نیســت.
ظرفیــت بــاالی حمــل، موجــب بارگیــری در مــدت زمــان کوتاهــی می‌شــود و رشــد بهـره‌وری را به همـراه خواهـد داشـت. یعنـی بـا حمــل ســریع، ســرمایه مــدت زمــان کمتــری می خوابد و نفع تولیدکننده را به دنبال دارد.
ارزیابـی شـما از عملکـرد و نقـش دولـت در توسـعه بنـادر و زیرسـاخت‌های دریایـی چیسـت؟ چـه اقداماتـی بـرای بهبـود شـرایط باید در دستور کار دولت قرار گیرد؟
عملکــرد دولت‌هــا در بحــث بنــادر و اســکله‌ها را نمی‌تــوان در کوتاه مــدت ارزیابـی کـرد؛ امـا در مجمـوع میتـوان گفـت کـه ایـن بخـش بـا کاسـتی‌هایی همـراه اسـت کــه طــی چنــد دهــه ایجــاد شــده‌اند.
برنامه‌ریــزی و جــذب ســرمایه در ایــن حــوزه بایــد مــورد توجــه قــرار گیــرد. در شــرایط کنونــی اهمیــت جــذب ســرمایه بخــش خصوصــی مــورد توجــه دولــت قــرار دارد. بنابرایــن بایــد بــا تســهیل شــرایط و جــذب
ســرمایه، توســعه بنــادر تحقــق یابــد. بهره‌گیــری از مشــوق‌ها و امتیــازات در ایــن مسیر ضروری به نظر می‌رسد.
