قیمت زغال‌سنگ در بازارهای جهانی طی چند ماه اخیر نوسان زیادی داشت و این نوسان‌ها حتی پیش از جنگ روسیه و اوکراین آغاز شده بود. با وقوع این جنگ، نوسان‌های قیمت زغال‌سنگ در بازارهای جهانی تشدید شد و این جنگ افزایش قیمت غیر عادی را در بازار این محصول رقم زد. گفتنی است که دو کشور اوکراین و روسیه جزو عرضه‌کنندگان زغال‌سنگ در بازارهای جهانی به شمار می‌روند و تخمین زده می‌شود با وقوع این جنگ، حدود ۱۵۰میلیون تن زغال‌‌سنگ از چرخه عرضه جهانی خارج شد.

قیمت زغال‌سنگ بسیار مرغوب کک‌شو که ابتدای زمستان سال گذشته کمی بیش از ۲۰۰ دلار به ازای هر تن بود، در این دوره حتی ۶۰۰ دلار به ازای هر تن را نیز تجربه کرد. با این حال، مشخص بود زغال‌سنگ نیز مانند دیگر کامودیتی‌ها که افزایش قیمت غیر قابل باوری را تجربه کرده بودند، کاهش قیمت خواهد داشت؛ چراکه بسیاری از صنایع انرژی‌بر نمی‌توانند با قیمت‌های نجومی فعالیت خود را ادامه دهند و رکود نیز بر صنایع مصرف‌کننده زغال‌سنگ حاکم شده است.

در صنعت زغال‌سنگ دو نوع محصول داریم که یکی از آن‌ها زغال‌سنگ حرارتی است و برای تامین انرژی به ویژه برق به کار می‌‌رود؛ دیگر محصول نیز زغال‌سنگ متالورژیکی یا کک‌شو است و در صنایع فلزی به ویژه فولاد کاربرد دارد. در حوزه زغال‌سنگ حرارتی با توجه به جنگ روسیه و اوکراین، تقاضای جدیدی به وجود آمد زیرا تعدادی از کشورهای اروپایی که انرژی خود را از طریق واردات گاز از روسیه تامین می‌کردند، با توجه به تداوم جنگ و تحریم واردات گاز از روسیه، استفاده از زغال‌سنگ حرارتی برای تامین انرژی را به میزان قابل توجهی افزایش دادند و طبیعتا تقاضای بسیاری از جانب برخی کشورهای اروپایی در این حوزه ایجاد شد. بنابراین شاهد افزایش قیمت زغال‌سنگ حرارتی بودیم که حتی در برخی مناطق، قیمت آن از زغال‌سنگ کک‌شو نیز بالاتر رفت. هرچند در یکی دو ماه اخیر با اینکه قیمت زغال‌سنگ حرارتی تعدیل شده است اما همچنان برای این محصول قیمت‌های نجومی نسبت به گذشته مشاهده می‌شود. ضمن اینکه در این بازار تعادل هنوز وجود ندارد زیرا تقاضا به شدت افزایش یافته و عرضه نسبت به آن پایین‌تر است.

در حوزه زغال‌سنگ متالورژیکی و کک‌شو، شرایط متفاوت بود و با اینکه در این حوزه نیز طی زمستان سال گذشته افزایش قیمت رخ داد و بعضا برخی انواع مرغوب زغال‌سنگ قیمت‌های غیر قابل باور ۶۰۰ دلار به ازای هر تن را تجربه کردند، اما از اواسط بهار امسال قیمت‌ها مجددا کاهشی شد و تعادل در این حوزه به وجود آمد. ناگفته نماند که به دلیل رکود جهانی ناشی از افزایش صادرات فولاد روسیه با قیمت‌های بسیار پایین و اعمال محدودیت برای صنایع در چین، تولید فولاد و به تبع آن مصرف زغال‌سنگ نیز کاهش یافت. به همین دلیل قیمت زغال‌سنگ کک‌شو در بازارهای جهانی تعدیل شد. در اواسط تیر ماه، در میان انواع زغال‌سنگ، نازل‌ترین نوع آن به قیمت ۲۳۰ تا ۲۴۰ دلار به ازای هر تن مورد معامله قرار گرفت (کیفیت زغال‌سنگ ایران از این نوع بالاتر است) که هنوز نسبت به قبل قیمت بالایی است زیرا سال گذشته این نوع زغال‌سنگ با قیمت ۱۰۰ دلار به ازای هر تن معامله می‌شد. به نظر می‌رسد قیمت این محصول در آینده حتی تا ۱۸۰ دلار به ازای هر تن نیز کاهش یابد. همچنین قیمت زغال‌سنگ مرغوب که تا ۶۰۰دلار افزایش یافته بود، اکنون به حدود ۳۵۰ تا ۴۰۰ دلار به ازای هر تن رسیده است و پیش‌بینی می‌شود این قیمت تا ۳۰۰ دلار به ازای هر تن نیز تعدیل شود.

در حال حاضر در مقطعی قرار داریم که تقاضای جهانی زغال‌سنگ به دلیل کاهش تولید فولاد با افت مواجه شده است زیرا چین به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد و بزرگ‌ترین مصرف‌کننده زغال‌سنگ با بحران رکود دست و پنجه نرم می‌کند و برخی از فولادسازان چینی به دلیل محدودیت‌های دولت و رکود تولید خود را کاهش دادند و یا تعطیل شده‌اند. گفتنی است که این شرایط موقتی است و پایدار نخواهد ماند و مجددا شاهد رشد تقاضا برای زغال‌سنگ در دنیا خواهیم بود. چراکه اکنون برخی محدودیت‌های فعالیت‌های صنعتی در چین لغو شده است و صنایع به وضعیت عادی خود بازگشته‌اند.

با اینکه در بسیاری از کشورها، صنعت زغال‌سنگ در تب و تاب افزایش و کاهش قیمت بود، اما در کشور ما این نوسان‌ها رخ نداد و چندان حس نشد زیرا قیمت این محصول در کشور ما به گونه دیگری قیمت‌گذاری می‌شود و مسیر متفاوتی را از دنیا طی می‌کند. زغال‌‌سنگ جزو معدود کامودیتی‌هایی است که قیمت آن در کشور ما تقریبا هیچ ارتباطی به نوسان‌های قیمت‌های جهانی زغال‌سنگ ندارد و حدود ۳۰ درصد قیمت معامله شمش فولاد خوزستان در بورس کالا نرخ‌گذاری می‌شود. هرچند قیمت فولاد که مصرف‌کننده این محصول به شمار می‌رود، به نوعی با قیمت‌های جهانی و منطقه‌ای و نرخ ارز نیمایی ارتباط دارد. با این حال زغال‌سنگ در کشور ما با توجه به نوع قیمت‌گذاری، همچنان نتوانسته است از مزایای افزایش قیمت در بازارهای جهانی بهره‌مند شود. به همین دلیل این صنعت در کشور ما به تدریج دچار بحران شده است. به گونه‌ای که قیمت زغال‌سنگ در کشور ما تیر ماه امسال نسبت به سال گذشته کمی کاهش یافته است و تولید این محصول در کشور نیز در همین مدت نسبت به سال قبل افت را نشان می‌دهد.

هم‌اکنون قیمت زغال‌سنگ در بازار کشور ما حدود چهار میلیون تومان به ازای هر تن معادل ۱۵۰ دلار بوده که با وجود کیفیت بالاتر، حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد از بی‌کیفیت‌ترین زغال‌سنگ دنیا کمتر است. حال اگر مصرف‌کنندگان داخلی قصد واردات زغال‌سنگ با کیفیت مرغوب را داشته باشند، باید حدود ۳۵۰ دلار به ازای هر تن هزینه کنند. بنابراین قیمت زغال‌سنگ مرغوب کک‌شو در کشور ما فاصله معناداری با قیمت‌های جهانی دارد. لازم به ذکر است که در کشور ما زغال‌سنگ حرارتی تقاضای چندانی ندارد و بنابراین قیمت آن نیز معمولا نوسان کمی نشان می‌دهد.

وضعیت صنعت زغال‌سنگ در کشور ما بی‌ارتباط با بازارهای متلاطم و رو به بالای جهانی، در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال قبل از آن حدود ۷ درصد کاهش رشد را تجربه کرده بود. لازم به یادآوری است که در گذشته تنها ۱۰ درصد از مصرف زغال‌سنگ را واردات تشکیل می‌داد اما این میزان اکنون به حدود ۵۰ درصد رسیده است و با ادامه افت تولید زغال‌سنگ، این احتمال وجود دارد که باز هم شاهد افزایش واردات و تحمیل هزینه‌های زیاد به مصرف‌کنندگان زغال‌سنگ کک‌شو در کشور باشیم.

صنعت زغال‌سنگ در کشور ما طی ماه‌های اخیر وضعیت خوبی نداشت زیرا در کوتاه‌مدت، فعالان این صنعت به دلیل نوع قیمت‌گذاری، عدم برخورداری از رشد قیمت‌های جهانی و تداوم چالش‌های متداول، با مشکل مواجه خواهند شد و در ادامه، در میان‌مدت نیز تولیدکنندگان فولاد به روش کوره بلند ضربه خواهند خورد زیرا به همان نسبت که میزان تولید زغال‌سنگ در کشور کاهش یابد، این تولیدکنندگان ناچار به واردات و صرف هزینه‌های هنگفت خواهد شد. گفتنی است که یکی از تولیدکنندگان فولاد که واردات زغال‌سنگ کک‌شو انجام می‌داد، در سال قبل به دلیل افزایش قیمت این کالا در بازارهای جهانی و افزایش هزینه واردات، علی‌رغم افزایش قیمت فولاد در بازار داخلی، با کاهش سود مواجه شد. علت این موضوع نیز به کاهش تولید زغال‌سنگ در کشور بازمی‌گشت و راهی به جز واردات این محصول با قیمت بسیار بالاتر از بازارهای جهانی باقی نمی‌ماند.

بهترین راه رشد صنعت زغال‌سنگ در کشور، بازنگری مجدد در قیمت‌گذاری این محصول همانند سایر صنایع معدنی و فلزی، مطابق با قیمت‌های جهانی است تا تولیدکنندگان این حوزه بتوانند با برخورداری از قیمت مناسب محصول خود، زمینه را برای توسعه فعالیت و رشد تولید فراهم آورند.

یادداشت: سعید صمدی