کشور ما بعد از تجربه دو سال آبی نسبتا خوب از لحاظ بارندگی، از سال ۱۳۹۹ وارد دوره خشکسالی شده است. با اینکه در سال آبی اخیر تا کنون بیش از ۱۵۶میلی‌متر بارش داشتیم و وضعیت بارش‌ها به مراتب در مقایسه با مدت مشابه سال آبی گذشته، ۲۰ درصد بیشتر شده اما متاسفانه نسبت به میانگین مورد انتظار، بیش از ۲۶ درصد کاستی بارندگی وجود دارد و در دومین سال پیاپی خشکی قرار داریم. با رخ دادن دومین سال خشکی در کشور، میزان آب‌های سطحی و زیرزمینی به طور قابل توجهی کاهش یافته و حتی میزان آب پشت سدهای کشور از سال گذشته پایین‌تر و حدود ۴۰ درصد ظرفیت آن‌ها است. به این ترتیب، از نظر تامین آب، سال بسیار سختی در پیش داریم.

طی ۲۰ سال گذشته، همواره چالش تامین آب حتی برای مصارف شهری وجود داشته و در سال‌های اخیر تشدید شده است اما در این میان، صنایع از جمله صنعت فولاد در نوک پیکان اتهام مصرف آب هستند. به طوری که هر سال که خشکسالی در کشور رخ می‌دهد، فشار بر صنعت فولاد برای کاهش مصرف یا حتی توقف تولید کارخانه‌ها بیشتر می‌شود. در حالی که طبق آمارها، از ۹۰میلیارد متر مکعب آبی که در کشور ما سالانه مصرف می‌شود، سهم صنعت تنها ۲درصد بوده و سهم صنعت فولاد حتی به ۰٫۵ درصد هم نمی‌رسد. از این رو نمی‌توان هرگز بخش صنعت را متهم به مصرف بی‌رویه آب و برداشت از ذخایر آبی زیرزمینی و سطحی کرد. در حالی که بخش کشاورزی بیش از ۹۰ درصد از آب کشور را مصرف می‌کند و اغلب کشت‌های صورت گرفته حتی در مناطق خشک و کم‌آب کشور به صورت سنتی انجام می‌شود که هدررفت ۷۰ درصدی آب را به همراه دارد. ضمن اینکه در مناطق کم‌آب، محصولاتی همچون برنج کشت می‌شود که بیشترین مصرف آب را به خود اختصاص می‌دهد. لازم به یادآوری است که بسیاری از شرکت‌های بزرگ فولادی در مناطق مرکزی کشور زمانی احداث شدند که در وهله نخست هیچ شهری در نزدیکی آن‌ها وجود نداشت، دوم اینکه میزان بارندگی و آب‌های سطحی و زیرزمینی در دسترس به مراتب فراوان‌تر از الان بود؛ سوم آنکه کشاورزی در آن مناطق گسترش چندانی نداشت. در حالی که با افزایش جمعیت شهرها و مهاجرت به شهرهای مجاور صنایع فولادی، کشاورزی نیز در آن مناطق رونق یافته است.

میزان متوسط جهانی مصرف آب برای تولید هر تن کنسانتره، گندله، آهن اسفنجی، فولاد خام و محصولات فولادی به ترتیب، یک، یک، ۰٫۵، پنج و یک متر مکعب است. در سال ۱۴۰۰، میزان تولید کنسانتره سنگ‌آهن ۵۱میلیون تن، گندله ۵۰ میلیون تن، آهن اسفنجی ۳۰ میلیون تن، فولاد خام ۲۸ میلیون تن و محصولات فولادی نیز ۱۹ میلیون تن ثبت بود. به این ترتیب، با توجه به میزان متوسط مصرف آب به ازای هر تن و نیز میزان تولید محصولات زنجیره فولاد، در مجموع ۲۷۵ میلیون متر مکعب برای تولید همه محصولات زنجیره فولاد کشور طی سال ۱۴۰۰ مصرف شده اما نکته قابل توجه این است که بسیاری از شرکت‌های بزرگ و کوچک زنجیره فولاد به دنبال بازچرخانی و استفاده مجدد از پساب‌های صنعتی و خانگی رفته‌اند. ضمن اینکه دوشرکت گل‌گهر و چادرملو که تولیدکننده ۲۷ میلیون تن کنسانتره و ۱۶ میلیون تن گندله و یک میلیون تن فولاد هستند، در خط انتقال آب خلیج فارس مشارکت کرده‌اند و میزان مصرف آب سطحی و زیرزمینی آن‌ها صفر است. در همین حال، حدود پنج میلیون تن از فولاد خام کشور در کنار سواحل خلیج فارس تولید می‌شود که آب مصرفی آن‌ها با استفاده از آب‌شیرین‌کن اختصاصی تامین شده است و بنابراین نقشی در مصرف آب‌های سطحی و زیرزمینی ندارند. ضمن اینکه شرکت‌های بزرگ فولادی به دنبال مصرف صفر آب خام و استفاده کامل از پساب‌های خانگی و صنعتی هستند.

دو رویکرد در رابطه با صنعت فولاد و مصرف آب مطرح شده است؛ نخست آنکه شرکت‌های فولادی و معدنی به کنار سواحل انتقال یابند؛ دوم اینکه طرح‌های انتقال آب از دریا به مرکز کشور اجرا شود. در رابطه با رویکرد نخست، در صورتی که حتی نیمی از زنجیره فولاد به سواحل انتقال یابد، در این صورت باید به دنبال حمل حجم قابل توجهی از مواد اولیه در هر سال به سواحل باشیم که تحقق این امر، با توجه به زیرساخت‌های کنونی حمل و نقل ریلی و جاده‌ای تقریبا غیر ممکن به نظر می‌رسد؛ هر چند که ظرفیت‌های جدید فولادی در مناطق سواحل جنوبی کشور جانمایی شده‌اند. در خصوص رویکرد دوم نیز تجربه خط نخست انتقال آب خلیج فارس در کشور نشان داده که می‌توان خطوط متعدد دیگری نیز از سواحل تا مرکز کشور اجرا کرد و در این راستا، چهار خط دیگر در نظر گرفته شده است. هم‌اکنون کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس و دریای عمان نزدیک به یک‌میلیارد متر مکعب آب دریا را در هر سال برای مصارف صنعتی، شرب و کشاورزی شیرین‌سازی می‌کنند و کشور ما نیز نباید از این قافله عقب بماند. با شیرین‌سازی آب دریا در مقیاس بسیار بالا، علاوه بر اینکه صنعت می‌تواند از آب شیرین شده بهره ببرد، می‌توان از این آب برای مصارف کشاورزی و شرب نیز استفاده کرد.

یادداشت: کارشناس فلزات‌آنلاین