به طور متوسط ۶۱.۵ درصد از کل نفت تولید شده در پالایشگاههای ایران برای تولید بنزین و دیگر مشتقات استفاده شده است. بر اساس آمار منتشر شده از سوی سازمان اوپک برای کشور ایران، روند بنزین تولید شده طی ۱۰ سال اخیر صعودی بوده و علاوه بر آن تقاضای بنزین نیز بیشتر شده است. گفتنی است که بر اساس آمارنامه منتشر شده از سوی سازمان بیمه مرکزی ایران، بیمه شخص ثالث صادر شده در طول دوره مورد بررسی با نرخ ۴.۴ درصد صعودی اعلام شده است. با وجود روند صعودی تولید و تقاضای مصرف بنزین ایران طی ۱۰ سال اخیر، مصرف بنزین به ازای هر وسیله نقلیه روندی کاهشی داشته است. بنابراین، این موضوع می‌تواند بیانگر بهبود وضعیت ناوگان حملونقل کشور باشد.
به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی «فلزات‌آنلاین» و به نقل از روابط عمومی شرکت مشاوره اقتصادی آرمان آتورپات، امروزه از نفت خام در برج تقطیر پالایشگاه‌ها به منظور ساخت مشتقاتی نظیر بنزین، اتانول و دیگر فرآورده‌ها استفاده می‌شود. بنزین یکی از پرکاربردترین فرآورده‌های نفتی به شمار می‌آید که دارای ویژگی‌هایی همچون انرژی بالا، فراریت و اشتعال‌پذیری است. مهم‌ترین کاربرد این محصول به عنوان سوخت مصرفی در وسایل نقلیه در بستر خشکی، دریا و هوا است؛ علاوه‌براین، بنزین در صنایع دیگر همانند پزشکی، الکترونیک و فرآورده‌های شیمیایی نیز به‌کار می‌رود.
مصرف و کسری رو به افزایش بنزین در ایران
ایران یکی از کشورهای نفت‌خیز است که طی ۱۰ سال گذشته به طور میانگین دو میلیون و ۹۵۰ هزار بشکه در روز نفت خام استخراج می‌کند. مصرف نفت خام پالایشگاههای پتروشیمی از تولیدات نفت خام کشور به طور متوسط ۶۱.۵ درصد در طول دوره مورد بررسی بوده است. در سال ۲۰۲۳، حجم فرآورده‌های پالایشگاه نفتی ایران با افزایش ۲.۲ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۲ به یک میلیون و ۷۸۰ هزار بشکه در روز رسید. سهم بنزین از کل فرآورده‌های پالایشگاههای ایران در سال ۲۰۲۳ بالغ بر ۲۴.۷ درصد اعلام شد که نسبت به سال قبل از آن حدود ۰.۳ درصد افزایش یافت.
بر اساس اعلامیه سازمان اوپک و برآوردهای آتورپات، تولید بنزین ایران در سال ۱۴۰۲ بالغ بر ۲۵ میلیارد و ۲۰۰ میلیون لیتر بود که نسبت به سال ۱۴۰۱، بالغ بر ۱.۷ درصد رشد کرد. به طور کلی طی ۱۰ سال اخیر، سهم بنزین از فرآورده‌های پالایشگاه پتروشیمی ایران با نرخ رشد مرکب ۱.۱ درصد رو به افزایش بوده است. بنابراین بدیهی است که حجم تولید بنزین کشور نیز در ۱۰ سال اخیر با نرخ مرکب سالانه ۱.۵ درصد، افزایشی اعلام شد. تولید بنزین در سال ۱۴۰۲ نسبت به ابتدای دوره مورد بررسی بالغ بر ۱۴.۶ درصد رشد کرد و در همین سال به بیشینه خود در طول دوره رسید.
بر اساس نمودار یک طی ۱۰ سال اخیر، روند مصرف بنزین در ایران با نرخ رشد مرکب ۳.۰ درصد افزایشی بوده است. در سال ۱۴۰۲ بالغ بر ۳۴ میلیارد و ۵۰۰ میلیون لیتر بنزین در ایران مصرف شد و نسبت به مصرف بنزین در سال ۱۴۰۱ حدود ۲.۴ درصد بیشتر بود. گفتنی است که در طول دوره مورد بررسی، بیشترین مقدار مصرف بنزین کشور در سال ۱۳۹۷ برآورد شد؛ در سال مذکور تولید بنزین نسبت به سال ۱۳۹۶ حدود یک درصد رشد داشت، در حالی که مصرف بنزین بالغ بر ۲.۴ درصد افزایش یافت. حجم بنزین مصرف شده در سال ۱۳۹۷ حدود ۲۴ میلیون و ۲۰۰ هزار لیتر حتی بیشتر از مصرف در سال ۱۴۰۲ بود. در طول دوره مورد بررسی، بیشترین رشد مصرف بنزین در سال ۱۳۹۵ با رقم ۳.۲ درصد نسبت به سال قبل از آن، ثبت شد و حجم مصرف بنزین در این سال به ۲۷ میلیارد و ۸۰۰ میلیون لیتر رسید.
در سال ۱۴۰۲ تراز بازار بنزین کسری ۹ میلیارد و ۲۴۰ میلیون لیتری را نشان داد که این شکاف بین عرضه و تقاضا نسبت به سال ۱۴۰۱، بالغ بر ۴۰۱ میلیون لیتر بیشتر شد. به طور کلی بررسی روند تراز بنزین مصرف شده و تولید شده در ۱۰ سال اخیر ایران شدت‌گیری کسری در بازار کشور را نشان می‌دهد؛ هرچند که اوج آن در سال ۱۳۹۷ محقق و پس از آن شکاف بین عرضه و تقاضای بنزین تعدیل شد. در طول سالیان متمادی به منظور تامین کسری در بازار بنزین، واردات بنزین انجام شده است.
تحلیل روند مصرف بنزین وسایل نقلیه موتوری
بنزین تولید شده و وارد شده در کشور به منظور تامین سوخت وسایل نقلیه موتوری و دیگر صنایع متقاضی توزیع می‌شود. بر اساس آمارنامه بیمه مرکزی ایران در سال ۱۴۰۲، بالغ بر ۲۸ میلیون و ۴۰۰ هزار بیمه شخص ثالث برای وسایل نقلیه موتوری صادر شد که نسبت به سال ۱۴۰۱، حدود ۷.۸ درصد افزایش یافت. بر اساس آمار منتشر شده از سوی این سازمان، روند تعداد بیمه صادر شده شخص ثالث طی ۱۰ سال اخیر با نرخ رشد مرکب ۴.۴ درصد، صعودی بوده است. بر این اساس، می‌توان برداشت کرد که در طول دوره مورد بررسی تعداد وسیله نقلیه موتوری در حال استفاده نیز در کشور افزایش یافته است.
نمودار ۲ بیانگر مصرف سالانه بنزین به ازای هر دستگاه وسیله نقلیه است. با وجود روند افزایشی مصرف بنزین در نمودار یک و همچنین آمارنامه بیمه مرکزی ایران، روند مصرف بنزین به ازای هر وسیله نقلیه کاهشی بوده است. بیشترین مقدار مصرف بنزین به ازای هر وسیله نقلیه موتوری با یک هزار و ۵۹۰ لیتر در سال ۱۳۹۶ ثبت شد. میانگین مصرف سالانه بنزین طی ۱۰ سال اخیر ایران یک هزار و ۴۰۰ لیتر به ازای هر وسیله نقلیه و به دلیل روند نزولی آن نرخ رشد مرکب منفی ۱.۳ درصد برآورد شده است.
بر اساس نمودار ۲ در سال آخر مورد بررسی، میزان مصرف بنزین به ازای هر وسیله نقلیه به یک هزار و ۲۰۰ لیتر رسید که پایین‌تر از میانگین بود. علاوه‌براین، حجم مذکور در سال ۱۴۰۲ به کمترین مقدار خود در طول دوره مورد بررسی رسید و مصرف بنزین هر وسیله نقلیه موتوری در سال ۱۴۰۱ حدود یک هزار و ۲۸۰ لیتر برآورد شد. برمبنای نمودارهای یک و ۲، مصرف بنزین به ازای هر وسیله نقلیه کاهش یافته و الگوی مصرف میان مصرف‌کنندگان بنزین بر اساس این داده‌ها بهبود پیدا کرده است. از دلایل روند نزولی مصرف بنزین می‌توان به بهبود موتورهای احتراق داخلی و همچنین نو شدن یا به عبارتی کاهش متوسط طول عمر ناوگان حملونقل موتوری کشور اشاره کرد.
الگوی بهتر، مصرف سوخت کمتر
برخی از الگوهای بهینه مصرف سوخت با برنامه‌ریزی رانندگان وسایل حملونقل موتوری باید اجرا شوند. رانندگان می‌توانند با تنظیم باد لاستیک چرخ‌ها، تعویض به‌موقع روغن موتور و تمامی مواردی از این دست، بازدهی مصرف سوخت خود را افزایش دهند. استفاده از برنامه‌های مسیریابی برای عدم برخورد به ترافیک‌های سنگین نیز می‌تواند به طور موثری منجر به کاهش مصرف سوخت هر وسیله نقلیه شود؛ در نهایت بهتر است که رانندگان هرچند یک‌بار با مراجعه به مراکز معاینه فنی وسیله نقلیه از سلامت وسیله نقلیه خود مطلع شوند.
برخی دیگر از این الگوها می‌توانند بر مبنای برنامه‌ریزی دولت و به‌کارگیری سیاست در این حیطه عملی شوند. از این الگوهای ذکر شده می‌توان به حمایت‌های دولتی برای کاهش عمر ناوگان حملونقل موتوری کشور اشاره کرد. با ارائه برخی تسهیلات و مزایا، خودروهای جدیدتر جایگزین خودروهایی با عمر بالا شوند تا مصرف بنزین کاهش یابد؛ احداث راه‌های جدید با مسافت کمتر، بهبود وضعیت آسفالت‌های شهری و بین جاده‌ایی نیز از دیگر راهکارهای افزایش بازدهی مصرف بنزین است. گفتنی است که از مهم‌ترین عوامل موثر بر افزایش بازدهی و کاهش حجم مصرف بنزین می‌توان به بهبود کیفیت بنزین تولید شده در پالایشگاههای کشور نیز اشاره کرد که سهم بالایی در مصرف کل کشور دارند.
در نهایت امروزه در برخی از کشورهای توسعه‌یافته، وسایل حملونقل برقی در حال جایگزین شدن با وسایل حملونقل با موتورهای احتراق داخلی هستند که می‌تواند علاوه بر کاهش مصرف بنزین، منجر به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای نیز شود و شهری با هوای تمیزتر را فرآهم آورد.
انتهای پیام//
