مدیر مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران گفت: اگر تبیین سیاست‌ها در کشوربه نحوی پیش برود که به گسترده شدن ارتباطات بین‌المللی منتهی شود، بی‌تردید فعالیت اشتراکی با دنیا در راستای ارتقای تکنولوژی مورد استفاده در معادن و صنایع معدنی می‌تواند موجب توسعه بخش معدن شود اما وقتی شرایط به سمتی پیش می‌رود که به شکل همه‌جانبه‌ای مورد تحریم قرار می‌گیریم، راهی جز بومی‌سازی و تکیه بر توان داخلی باقی نمی‌ماند. یکی از بزرگ‌ترین مشکلات ما در کشور این است که دقیقا زمانی موضوع بومی‌سازی صنایع کشور مطرح می‌شود که در شرایط تحریمی قرار گرفته‌ایم. این در حالی است که وقتی تحریم‌ها به مرور از تب و تاب می‌افتد و قدری کاهش می‌یابد، به طور کامل بحث بومی‌سازی کنار گذاشته می‌شود.
مجید وفایی‌فرد در گفت‌وگو با خبرنگار پایگاه خبری و تحلیلی «فلزات آنلاین»، اظهار داشـــت: از حــدود چهــار ســال پیــش که طــرح راه‌اندازی پـروژه عناصــر نــادر خاکی در وزارت صمـــت کلیـــد خـــورد، مطالعـــات آزمایشگاهی مبسوطی پیرامون آن صورت گرفت تا در این راستا پروژه مورد نظر با تمام توان فنی موجود تکمیل و به بهره‌برداری برسد.
وی افزود: طرح عناصر نادر خاکی به عنوان یک طرح استراتژیک مورد نظر است که ایمیدرو به عنوان یک سازمان توسعه‌ای زیر نظر دولت و بنا بـــر وظیفه و تعهدی که در این زمینـه بر دوش این نهاد قرار داده شده، برای اجرای کامل آن ورود پیدا کرده است که این امر به استفاده از ظرفیت‌های دولتی برای تکمیل طرح مورد نظر منجر شد.
استحصال عناصر نادر خاکی
مدیر مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران گفــت: در موضــوع عناصر نادر خاکی کشور دو نکته حائز اهمیت است؛ نکته اول به ذخایر کم‌عیار این عناصر در کشور برمی‌گردد که برخلاف ذخایر مس و آهن، عیار بسیار پایینی دارند. نکته دوم در مورد عناصر نادر خاکی به پیچیده بودن فرآیند استحصال آن مرتبط است. چالش عیار پایین کانسنگ‌های استخراج شده از معادن داخلی آنچنان زیاد است که عملا به جز سازمان ایمیدرو هیچ نهاد دیگری حاضر به پذیرش ریسک آن برای ورود به این موضوع حساس و استراتژیک را ندارد.
وفایی‌فرد یادآور شد: عناصر نادر خاکی استخراج شده که به صورت کانسنگ در اختیار ما قرار می‌گیرند، ابتدا وارد مرحله پیش فرآوری شده و سپس فرآوری آن وارد مرحله فیزیکی و پس از آن تبدیل به کنسانتره می‌شوند. این مراحل با ورود کنسانتره عناصر نادر خاکی مذکور به فرآیند دایجستیو ادامه پیدا می‌کند تا دست آخر به مرحله لیچینگ انتقال داده شود.
توان مهندسی بالایی داریم
مدیر مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران عنوان کرد: جایگاه صنایع فرآوری کشور ما در سطح جهانی، به فراخور ظرفیت‌های موجود مناســب اســت امــا این موضوع به معنـای پیشرفته بودن صنعت فرآوری در کشور، مشابه سایر کشورهای پیشرفته نیست بلکه ما تا حدودی در این زمینه توانسته‌ایم که علاوه بر استفاده درست و علمی از دستاوردهای دیگران، دستاوردهــای جدیــد و هرچنــد اندک داخلــی را بــــه واسطـــه نیروهـــای متخصــص داخلــی کسب نماییم.
وفایی‌فرد تاکید کرد: اینکه بسیاری از کارخانه‌هــای معــدنی کشــور با بهره‌گیــری از دانش فنی نیروهای متخصص داخلی ساخته نشده است، نشان از این نیست که ما در داخل کشور توان بالایی برای رسیدن به تکنولوژی مورد نظر در صنایع معدنی را نداریم بلکه توان مهندسی فوق‌العاده بالایی داریم که به مرور و با همت صنعتگران و دانشمندان داخلی می‌توانیم در آینده‌ای نزدیک دستاوردهای خوب و قابل اعتنایی در این زمینه و در سطح بین‌المللی داشته باشیم.
وی اضافـــه کـــرد: توان تکنولوژیکی مــا در موضوع عناصر نادر خاکی به نسبت قدرتی که در محصولاتی همچون فولاد یا مس داریم، قـــدری ناچیـــز اســت و در این زمینه کارهای بسیاری برای انجام و تکمیل شدن باقی مانده است. برای رسیــدن به سطح فعالیت رقبای بزرگ خارجی، بیش از آنچــه که امروز در حال پژوهش، تحقیق و بررسی جوانب مختلف هستیم، باید پژوهش‌های علمی تازه‌ای را در راستای دسترسی هرچه سریع‌تر به منابع علمی و تحقیقاتی به‌روز معدنی آغاز کنیم.
مدیر مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران تصریح کرد: در حال حاضر جهان به سمت عناصری مانند وانادیوم، ژرمانیوم، لیتیوم و… جهش پیدا کرده است؛ چراکه این عناصر به طور ویژه در صنایع پیشرفته مورد استفاده قرار می‌گیرند. کاربرد فراوان عناصر مذکور، میل سیری‌ناپذیر بسیاری از کشورهای پیشرفته به این عناصر را به وجود آورده است. ازجمله کاربردهــای عناصــر مذکــور می‌تـــوان تولیــد کاتالیست‌ها اشاره کرد. همچنین این عناصر در صنایع دفاعی، نفت، گاز، اپتیک و بسیاری موارد دیگر کابرد دارد.
کاربرد استراتژیک عناصر نادر خاکی
وفایی‌فرد اذعان کرد: در یک مقطع زمانی، چین به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده فلزات کمیاب در دنیا به واسطه عدم عرضه عناصر نادر خاکی، موجب افزایش بی‌سابقه قیمت این عناصر کمیاب شد. در واقع به دلیل استراتژیک بودن این نوع فلزات، ممکن است هر کشوری به فراخـــور موقعیــت زمـــانی کــه در آن قــرار می‌گیرد، با عدم عرضـه آن در بازار جهانی منجر بــه التهابی غیرقابــل پیش‌بینی در این زمینه شود. بنابراین همین مسئله ضرورت اکتشاف و استحصال فلزات مورد نظر را به وجود می‌آورد.
وی افـــزود: حتـــی در مـــواردی کارشناســان معتقد هستند که یکی از دلایل حضور نظامی ایـــالات متحــده آمریکــا در کشــوری همچــون افغانستان، وجود ذخایر فراوان لیتیومی است که این کشور در معادن خود جای داده است. در حالی چنین تحلیلی صورت می‌گیــرد که صنعــت خودرو با سرعتی دوچندان به سمت باتری‌هــای لیتیومی حرکت می‌کنــد و همیــن موضـــوع منجـــر بـــه توجـــه هرچــــه بیشتـــر ابرقدرت‌های تکنولوژیکی نسبت به ذخایر پنهان فلز لیتیوم در اقصی نقاط جهان شده است. بنابرایــن اهمیــت لیتیــوم در جهــان برای هر کشوری بسیار بالا رفته است و ما نیز به فراخور موقعیتی که در آن قرار داریم، باید فعالیت بیشتری در این زمینه داشته باشیم تا در آینده‌ای نه چندان دور، هیچ کشوری نتواند به واسطه فقدان فلز مذکور، خواسته‌های خود را به ما تحمیل کند.
مصرف داخلی عناصر نادر خاکی
مدیر مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران تصریح کرد: زمینه فعالیت مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران پیرامون عناصر نادر خاکــی به اکتشــاف و استحصــال برمی‌گردد و چگونگی استفاده از فلزات کمیــاب بــه طـــور معمـــول با سایــــر زنجیره‌هــــای پاییـــن‌دستی است. بسیاری از شرکت‌های داخلی به عنوان مصرف‌کننـــده عناصــر نــادر خاکــی شناخته می‌شوند که به عنوان مثال ۵ درصد از اسکاندیم یا لانتانیوم یا… را به همراه سایر فلزات آهنی یا غیرآهنــی در فرآینـــد تولیـــد محصولات خود مصرف می‌کنند.
ضرورت احیای معادن کوچکمقیاس
وفایی‌فرد اذعان کرد: باید توجه داشته باشید که ما در موضوع معادن کوچکمقیاس در ابتدای راه قرار داریم و ورود سازمان‌های توسعه‌ای همچون ایمیدرو پیرامون ساخت تجهیزات کافی برای استخراج خاک معدنی از این معادن ضرورت دارد. یکی از تجهیزات مورد نیـــاز در شرایـــط خــــاص اقلیمـــی معـــادن کوچکمقیاس در ایران، واحدهای فرآوری سیار هستند که می‌توانند هزینه حمل مواد معدنی از معدن به واحدهای فرآوری را حذف کنند.
وی افزود: در حال حاضر چند شرکت خصوصی در داخل کشور هستند که با خرید کارخانه فرآوری سیار از شرکت‌های بزرگ خارجی، آن‌ها را در معادن کوچکمقیاس مورد استفاده قرار می‌دهند. البته ما هم در مرکز فرآوری مواد معدنی ایران یک نمونه از آن طراحی کرده‌ایم که با روش ثقلی کار می‌کند. بنابراین دنیای پیشرفته امروز نشان می‌دهد که روش‌های مختلف فرآوری برای مواد معدنی مختلف وجود دارد که می‌توان به فراخور نیاز برای هر کدام از آن‌ها، متدهای مختلف فرآوری سیار را مدنظر قرار داد.
مدیر مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران گفت: اغلب کارخانه‌های فرآوری سیار در کشورهای اروپایی و استرالیا ساخته می‌شوند که با توجه به افزایش نرخ ارز در مقطع کنونی، ورود آن‌ها به کشور اقتصادی نیست. از طرفی اگر یک شرکت ایرانی تصمیم بگیرد که یک واحد فرآوری سیار را در شرایط تحریمی بسازد، احتمالا هزینه ساخت آن به ۱۰ میلیارد تومان خواهـــد رسیـــد. ایـــن در حالــی اســت که اگر تحریمی وجود نداشته باشد، می‌توانیم تجهیزات کامل یک واحد سیار را تنها با هزینه ۶ میلیارد تومان به کشور وارد نماییم.
بومی‌سازی، راهی که باید رفت
مدیر مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران عنوان کرد: در موضوع بومی‌سازی چند پیش‌فرض وجود دارد که عمده آن پیرامون شرایط کشور تعریف می‌شود. بنابراین با در نظر گرفتن مولفه‌های مختلف می‌توانیم ضرورت بومی‌سازی را مورد سنجش قرار دهیم. ما معتقد هستیم وقتی حضور صنایع یک کشور در چرخه تجارت جهانی دچار اختلال می‌شود، حتما باید موضوع بومی‌سازی به عنوان یک ضرورت اساسی مدنظر قرار گیرد. ما نمی‌توانیم بی‌تفاوت از عدم حضور در تجارت جهانی صحبت کنیم و به بومی‌سازی و ضرورت احیای صنایع بر اساس توان متخصصین داخلی فکر نکنیم البته زمانی که صنایع کشور در تجارت جهانی حضور داشته باشد، امکان مبادله هرگونه تکنولوژی امکان‌پذیر است. با این حال در صورت وجود چنین شرایطی، می‌توانیم برخی موضوعات را با دنیا به صورت اشتراکی کار کنیم و همچنین در برخی موارد نیز موضوع بومی‌سازی را در داخل کشور به صورت عملی محقق سازیم.
وفایی‌فـــرد اضافـــه کـــرد: وقتــی کشــور به صورت همه جانبه مورد تحریم قرار گرفته است، راهی جز بومی‌سازی و تکیه بر توان داخلی باقی نمی‌ماند اما با این حال یکی از بزرگ‌ترین مشکلات ما در کشور این است که دقیقا زمانی موضوع بومی‌سازی صنایع کشور مطــرح می‌شــود کــه در شرایط تحریمی قرار گرفته‌ایم. این در حالی است که وقتی تحریم‌ها به مرور از تب و تاب می‌افتد و قدری کاهش می‌یابد، به طور کامل بحث بومی‌سازی کنـار گذاشته می‌شود. با این حال در جاهایی که مزیت نسبی وجود دارد حتما باید به سمت کسب دانش فنی آن حرکت و تجهیزات مورد نیاز را بومی‌سازی کنیم.
برندسازی زمان‌بر است
مدیر مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران گفت: برندسازی در تمام دنیا به سادگی رخ نمی‌دهد و نیاز به برنامه و استمرار در تحقق آن برنامه به صورت همه جانبه دارد. اینکه ما در بخش ماشین‌آلات معدنی خیلی امکان رقابت با دنیا را نداریم، اعتراف درستی است و باید در این زمینه کارها و تلاش‌های بیشتری صورت بگیرد تا بتوانیم برند مورد نظر خود را در دنیا داشته باشیم. با این حال در فلزاتی همچون فولاد و مس به دلیل تجربه و کارهای زیادی که صورت پذیرفته است، حضور جهانی قابل قبولی داریم اما اینکه ما در حوزه معدن و صنایع معدنی به عنوان یک کشور صاحب تکنولوژی شناخته شویم و بتوانیم صفر تا صد یک فرآیند را در این زمینه انجام دهیم، این‌گونه نیست و تحقق این موضوع زمان بسیار زیادی را طلب می‌کند و ما در این زمینه به شدت عقب هستیم.
وفایی‌فرد اضافه کرد: با توجه به اینکه نیروهای متخصص زیادی در بحث تحقیقات داریم و آزمایشگاه‌های داخلی نیز مطابق با استانداردهای بین‌المللی فعالیت می‌کنند و اغلب از اعتبارنامه‌های جهانی بهره‌مند هستند، قاعدتـــا اگر مسئلــه تحریم‌هــا وجــود نداشت، می‌توانستیم به راحتی با موسسات بین‌المللی بزرگ در زمینه صنایع معدنی همکاری لازم جهت پیشبرد اهداف توسعه‌ای داشته باشیم.
وی ادامه داد: بسیاری از همین موسسات علمی و تحقیقاتی معتبر دنیا حاضر به همکاری با ما در زمینه فعالیت‌های معدنی هستند. بنابراین نباید از یاد ببریم که توان داخلی کشور از جنبــه خدمـــات مهنــدسی بــه خصوص در منطقه خاورمیانه مثال‌زدنی است و ظرفیت‌های بالقوه بسیاری در این زمینــه وجــود دارد. مــا فارغ‌التحصیــلان فــوق‌العــاده قدرتمنــدی در زمینه‌های آزمایشگاهی و… داریم که اغلب آن‌ها در معتبرترین دانشگاه‌های دنیا تحصیلات خود را به اتمام رسانده‌اند. با این اوصاف پتانسیل داخلی نشان می‌دهد که ما می‌توانیم همکاری مناسبی با شرکت‌های بزرگ معدنی دنیا داشته باشیم.
انرژی کمتر، تولید بیشتر
مدیر مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران اذعان کرد: در بهینه‌سازی مصرف انرژی، پیشرفت‌های خیلی خوبی کسب شده است. آب ازجمله مـواردی است که در اولویت نخست مــا در زمینــه بهینه‌سازی قــرار دارد که در این راستا، با همراهی و همکاری دانشگاه تهران، طراحی و ساخت تیکنرهای خمیری را انجام دادیم. به واسطه این دستگاه می‌توان آب بیشتری(حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد) از باطله‌های معدنی دریافت کرد. این سیستم به صورت مهندسی معکوس ساخته شده است که عمده تکنولوژی آن به کشورهای کانادا، استرالیا و… تعلق دارد.
وفایی‌فرد در پایان خاطرنشان کرد: در حال حاضــر تحقیقـــاتی در زمینه فرآوری بدون آب انجـــام داده‌ایـــم. همچنیـــن امســـال طرح «ممیــــزی آب» بـــرای ۴۳ شرکـــت معـــدنی زیرمجموعه ایمیدرو در نظر گرفته شده است. «ممیزی آب»، نـــام طرحـــی اســـت کـــه در راستای بهینه‌سازی مصرف انرژی در معادن و صنایع معدنی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
