در جهان امروز سرب به عنوان یکی از فلزات صنعتی استراتژیک از اهمیت بسزایی در صنعت برخوردار است و صنایع متعددی در زمینه‌های مختلف از جمله صنایع خودروسازی، صنایع نظامی، صنایع دریایی، چاپ، کابل‌سازی و مخابرات و صنایع خورشیدی به آن وابسته‌اند.

در این بین مصرف سرب در تولید انواع باتری‌های خودرویی و صنعتی، سهم عمده‌‎ای را به خود اختصاص داده است که با وجود تلاش‌هایی که برای جایگزینی این فلز با سایر مواد در این صنعت شده است، همچنان عمده تولیدات باتری با استفاده از سرب صورت می‌پذیرد و در حال حاضر بیش از ۷۰ درصد سرب تولیدی جهان از محل بازیافت باتری‌های فرسوده و کمتر از ۳۰ درصد آن از محل استخراج و استحصال منابع طبیعی صورت می‌پذیرد.

تولید شمش سرب به دو دسته بازیافت و استخراج از منابع طبیعی دسته‌بندی و با روش‌های هیدرومتالورژی و پیرو متالورژی انجام می‌شود . با توجه به سرعت تولید، روش‌های پیرو متالورژی از اهمیت بالاتری برخوردار است. به این ترتیب از نظر تکنولوژیکی، بیشتر تمرکز بر روی ارتقاء و استفاده از کوره‌های نوین بوده است. از سال ۲۰۰۰ تاکنون، توسعه و استفاده از کوره هایی نظیر Ausmelt ، Side Blowing  و Bottom Blowing در کشورهای استرالیا و چین صورت گرفته است.

با عنایت به تحولات صورت گرفته در ۱۲ سال گذشته، سرمایه‌گذاری در این صنعت  به سمت ایجاد کارگاه‌های کوچک و متوسط سوق یافته است؛ به نحوی که آمار جوازهای تاسیس صادره به این شکل، نزدیک به ۴۰۰ واحد رسیده که البته بخش عمده‌ای از آن نیز به بهره‌برداری رسیده است. بنابراین با توجه به گسترش بی‌رویه تعداد این واحدها از یک سو و محدودیت تامین مواد اولیه و بعضا محدودیت‌های زیست‌محیطی از سوی دیگر، اکنون تعداد زیادی از این کارگاه‌ها غیر فعال و یا با ظرفیت‌های محدود اقدام به تولید می‌کنند. در واقع علت  اصلی کاهش سرمایه‌گذاری در صنعت سرب طی یک تا دو سال گذشته، عمدتا ناشی از اشباع سرمایه‌گذاری در واحدهای کوچک و متوسط و همچنین محدودیت‌های صدور مجوز واردات از طرف سازمان محیط زیست بوده است.

نرخ سرب داخلی تابعی از عوامل مختلف از جمله نرخ ارز بازار جهانی فلزات در بورس فلزات لندن، میزان عرضه باتری فرسوده و میزان تقاضای سرب است و بدون شک نرخ‌های جهانی در نرخ بازار داخلی سرب تاثیرگذار خواهد بود اما میزان تاثیرگذاری آن همواره مستقیم نیست بلکه در فصل‌های افزایش نیاز بازار به باتری‌های نو برای خودروها، تقاضای تولیدکنندگان باتری افزایش می‌یابد و این افزایش تقاضا باعث ایجاد حباب در نرخ و افزایش نرخ سرب داخلی فراتر از نرخ‌های جهانی می‌شود. در مقابل در فصل‌هایی که نیاز تولیدکنندگان باتری کاهش می‌یابد، جریان معکوس رخ می‌دهد اما در هر حال نرخ‌های جهانی در نرخ داخلی تاثیرگذار هستند.

کمک دولت در راستای حمایت از این صنایع، صرفا محدود به صدور مجوز مقطعی صادرات قطعی و صدور مجوز ورود موقت مواد اولیه در مقابل صادرات بوده است. همچنین خاطرنشان می‌شود با توجه به اینکه تولیدکنندگان سرب محصول خود را از محل بازیافت باتری‌های فرسوده انجام می‌دهند و این صنعت از جمله صنایعی است که مقررات خاص زیست‌محیطی بر آن حاکم است، واردات  باتری فرسوده به عنوان مواد اولیه و صادرات از محل استحصال آن، عموما باید با هماهنگی وزارت صمت و سازمان محیط زیست صورت پذیرد که این موضوع باید با درایت مدیران این دو سازمان دولتی و با رعایت منافع ملی در جهت حفظ این صنایع ارزآور به خصوص صنایعی که با رعایت نکات زیست‌محیطی سرمایه‌گذاری شده‌اند و با عنایت ویژه‌ای که به مسائل امنیت محیط زیست کشور دارند ،گام‌های اساسی بردارند.

در پایان باید تاکید کرد با وجود اینکه صنایع باتری‌سازی و خودروسازان جهان در صدد جایگزینی سایر مواد به جای سرب برای تولید باتری هستند، همچنان سرب بیشترین مصرف در تولید باتری را دارد. بنابراین حداقل تا ۱۰ سال آینده مصرف سرب کاهش در خور توجهی در جهان نخواهد داشت اما در بلندمدت این فلز با کاهش مصرف مواجه خواهد بود. در خصوص آینده صنایع سرب در کشور به نظر می‌رسد در صورتی که سیاست‌های سازمان محیط زیست و وزارت صمت در راستای حفظ محیط زیست ، تولید سرب در ایران را در حد تامین نیاز داخلی تعیین کند و از ورود موقت باتری‌های فرسوده و صادرات از این محل ممانعت شود، در آینده کارگاه‌های کوچک و سنتی که امکان تجهیز خود به امکانات کنترل آلاینده‌های زیست‌محیطی را ندارند، محکوم به توقف فعالیت خود و یا تغییر کاربری کارگاه‌های خود خواهند بود.

یادداشت: اکبر بنائیان مفرد