صنعت فولاد کشور با اینکه در بین ۱۰ تولیدکننده برتر جهان قرار گرفته است اما عدم تعادل در زنجیره فولاد به گونه‌ای نگران‌کننده شده که اکنون بسیاری از فعالان این حوزه هشدارهایی را برای سال‌های آتی می‌دهند. این زنجیره که از معدن و سنگ‌آهن آغاز می‌شود، در این بخش دچار کمبود سرمایه‌گذاری است. در مقابل، بخش پایین‌دست یعنی حوزه ذوب و نورد طی یک دهه گذشته شاهد احداث و به ثمر رسیدن طرح‌های فراوان بوده است.
بنابراین با عدم سرمایه‌گذاری در حوزه بالادست و احداث طرح‌ها در بخش پایین‌دست، از یک سو، شاهد کمبود مواد اولیه در صنعت فولاد و از سوی دیگر، رکود و پایین بودن نرخ بهره‌برداری در حوزه پایین‌دست هستیم.
در این رابطه، خبرنگار پایگاه خبری و تحلیلی «فلزات آنلاین» با محمدحسین بصیری، مدیرعامل شرکت گسترش صنایع و معادن ماهان به گپ‌وگفت نشسته است. وی اعتقاد دارد به دلیل دخالت دولت در زنجیره فولاد به بهانه حمایت از مصرف‌کننده، این صنعت مشمول قیمت‌گذاری دستوری شده و به همین دلیل چالش‌هایی در این صنعت به وجود آمده است. متن کامل این گفت‌وگو را در ادامه خواهید خواند:
وضعیت صنعت فولاد را در جهان و ایران چگونه ارزیابی می‌کنید؟
قیمت فولاد و سنگ‌آهن طی یکی دو سال اخیر در کشور ما افزایش یافت که این افزایش قیمت به دنبال افزایش جهانی قیمت فولاد رخ داد. چین به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد در دنیا و یکی از بازیگران تعیین‌کننده قیمت این محصول، اخیرا به محیط زیست بهای زیادی داده و همین امر سبب شده است تا برخی از شرکت‌های فولادی این کشور که آلوده‌کننده محیط زیست هستند، تعطیل شوند یا تولید خود را کاهش دهند تا این شرکت‌ها به ناچار به دنبال کسب استانداردهای محیط زیستی مدنظر مقامات چین و بین‌المللی باشند. از این رو، اتخاذ این رویکرد از سوی مقامات چینی، موجب افزایش قیمت انواع محصولات فولادی در بازارهای بین‌المللی شده است. هر چند که این کشور در سال‌های گذشته حجم زیادی از محصولات فولادی را به بازارهای جهانی گسیل و به نوعی دامپینگ کرده بود.
به طور طبیعی، تقاضای فولاد در دنیا با توجه به شرایط پس از شیوع ویروس کرونا، افزایش یافته است. بنابراین با توجه به اینکه عرضه کم شده و تقاضا بالا رفته، قیمت فولاد در دنیا افزایش یافته است. به دنبال افزایش قیمت فولاد در دنیا، از آنجا که قیمت این محصول در ایران از نرخ‌های جهانی تبعیت می‌کند، قیمت فولاد در کشور ما نیز به طور قابل توجهی افزایش یافته است که باید به این موضوع، رشد نرخ ارز را نیز اضافه کرد.
با توجه به ضرایب قیمتی تعیین شده برای سنگ‌آهن و عرضه آن در بورس کالا، افزایش قیمت این ماده معدنی چه تاثیری بر صنعت فولاد خواهد داشت؟
در یک ماه گذشته چندین مرتبه شاهد عرضه انواع محصولات سنگ‌آهنی در بورس کالا بودیم که با رقابت صورت گرفته میان خریداران، قیمت برخی محصولات نسبت به ضریب قیمتی تعیین شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت، بالاتر رفت. باید توجه داشت که افزایش قیمت حلقه‌های بالادست تاثیر چندانی بر عملکرد کلیه زنجیره نخواهد داشت زیرا قیمت هر یک از محصولات سنگ‌آهنی با ضریبی نسبت به شمش فولاد قیمت‌گذاری می‌شوند. در حال حاضر، قیمت آهن اسفنجی ۵۰ درصد، گندله ۲۳٫۵ تا ۲۶ درصد، کنسانتره ۱۶ تا ۲۰ درصد شمش فولاد خوزستان است. بنابراین افزایش ضرایب قیمتی تاثیری بر روند تولید در صنعت فولاد کشور نخواهد داشت. در این شرایط اگر یک کارخانه آهن اسفنجی با افزایش قیمت مواد اولیه یعنی گندله مواجه شود، به ناچار قیمت محصول خود را نیز افزایش خواهد داد و این افزایش قیمت به کل زنجیره تسری خواهد یافت.
ناگفته نماند که در زنجیره فولاد کشور عدم تعادل فراوانی وجود دارد. چراکه در این زنجیره روابط به صورت علمی برقرار نیست. به طور مثال، طی سال‌های اخیر گرایش به احداث کارخانه‌های تولید شمش افزایش یافته است؛ در حالی که از سویی بخش‌های ابتدایی زنجیره یعنی ذخایر و معادن سنگ‌آهن چندان مورد توجه قرار نگرفته‌اند و به سیستم تولید در زنجیره وارد نشده‌اند. از سوی دیگر، تقاضا برای سنگ‌آهن و محصولات آن به شدت افزایش یافته است. پیش‌بینی می‌شود با ادامه روند کنونی در سال ۱۴۰۴، کسری حدود ۲۲ میلیون تنی سنگ‌آهن وجود داشته باشد. در همین حال، به نظر می‌رسد در سال ۱۴۰۴ حدود هفت میلیون تن کمبود آهن اسفنجی برای کارخانه‌های ذوب داشته باشیم. علت این موضوع نیز رشد نامتوازن زنجیره بوده است. در گذشته نه چندان دور نیز این مشکل به ویژه در حوزه نورد فولادی وجود داشت. به طوری که ظرفیت حوزه نورد چندین برابر ذوب بوده است. اکنون که ظرفیت حوزه ذوب افزایش یافته است، باز هم شاهد آن هستیم که هنوز بسیاری از ظرفیت‌های تولیدکنندگان حوزه نورد فولادی کشور خالی است.
متاسفانه به دلیل رشد نامتوازن زنجیره تولید، بسیاری از سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته در زنجیره فولاد کشور راکد باقی مانده‌اند و ماده اولیه برای تولید محصول ندارند. ارزش روز این سرمایه‌گذاری‌ها به چندین هزار میلیارد تومان می‌رسد. باز هم مشاهده می‌شود که این حرکت نامتوازن ادامه دارد. به طوری که تب ساخت کارخانه‌های فولاد دامن‌گیر بسیاری از شرکت‌های بزرگ شده است. به گونه‌ای که روند احداث کارخانه فولاد به ویژه حوزه ذوب متوقف نشده است؛ بدون اینکه به بخش‌های بالادست و پایین‌دست آن بیندیشند و بررسی کنند که آیا مواد اولیه برای احداث کارخانه وجود دارد یا خیر. متاسفانه صنعت فولاد کشور به صورت یک تراژدی رشد کرده است.
جایگاه هلدینگ ماهان در زنجیره فولاد کشور چگونه است؟
هلدینگ ماهان حدود ۳۲ میلیون تن ذخیره سنگ‌آهن در معدن شماره ۵ گل‌گهر در اختیار دارد که بخشی از آن استخراج شده است. علاوه‌براین، یک کارخانه گندله‌سازی ۲٫۵ میلیون تنی نیز در دست احداث داریم. بنابراین زنجیره تولید هلدینگ ماهان از سنگ‌آهن آغاز می‌شود و تا محصولات نهایی که مقاطع طویل فولادی هستند، ادامه می‌یابد.
البته ناگفته نماند که در این زنجیره تنها یک حلقه مفقوده وجود دارد و آن هم کارخانه کنسانتره‌سازی است. این امر برای هلدینگ ماهان یک تهدید محسوب می‌شود زیرا اکثر شرکت‌های فعال در این حوزه به بخش خصوصی تعلق دارند و ملزم به تامین کنسانتره هلدینگ ماهان نیستند. اگر هم قصد ارائه مواد اولیه به تولیدکنندگان و تحویل محصول کنسانتره داشته باشیم، این امر با ریسک‌های زیادی همراه خواهد بود. حتی ممکن است نتوانیم سنگ‌آهن را به کارخانه‌ای بدهیم و کنسانتره تحویل بگیریم. به همین دلیل به شدت به دنبال احداث یک کارخانه ۲٫۵ میلیون تنی کنسانتره‌سازی هستیم.
یادآور می‌شود که متاسفانه در زمان معاونت معدنی پیشین وزارت صمت، به هلدینگ ماهان برای احداث کارخانه کنسانتره‌سازی مجوز داده نمی‌شد. در آن زمان، جمع جبری کارخانه‌های کنسانتره کشور را محاسبه می‌کردند و با توجه به این امر، به هلدینگ ماهان اعلام می‌شد که نیازی به احداث کارخانه کنسانتره ندارد. در حالی که جمع جبری ظرفیت واحدها مشکل کمبود مواد اولیه را حل نمی‌کند.
امیدوار هستیم با تغییراتی که در وزارت صنعت، معدن و تجارت و معاونت معدنی آن رخ داده، مجوز احداث کارخانه کنسانتره برای هلدینگ ماهان صادر شود؛ پس از آن، حلقه ۲٫۵ میلیون تن گندله نیاز خواهیم داشت که احداث کارخانه آن در بافت و توسط شرکت احیا استیل فولاد بافت آغاز شده است. در این رابطه طی قراردادی که با قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص) منعقد کرده‌ایم، روند احداث آغاز شده است.
همچنین احداث یک کارخانه احیا مستقیم دیگر با ظرفیت ۸۰۰ هزار تن در شرکت فولاد بافت در دستور کار قرار داده‌ایم که ظرفیت تولید آهن اسفنجی در هلدینگ ماهان را از ۸۰۰ هزار تن کنونی به یک میلیون و ۶۰۰ هزار تن افزایش خواهد یافت. از این رو، بر اساس تولید یک میلیون و ۶۰۰ هزار تن آهن اسفنجی، در فولاد بناب در حال تکمیل توان تولیدی هستیم. به طوری که به توسعه واحدها مبادرت خواهیم ورزید تا بتوانند یک میلیون و ۶۰۰ هزار تن آهن اسفنجی را دریافت کنند و قادر به تولید یک میلیون و ۴۵۰ هزار تن شمش فولاد باشیم.
در همین حال، بخش عمده‌ای از ظرفیت نورد که سال‌ها است بدون مواد اولیه مانده و تنها ۴۵۰ هزار تن از ظرفیت نورد یعنی حدود یک‌سوم ظرفیت کلی آن فعال است. از این رو با تکمیل طرح‌های یاد شده تا دو سال آینده، هلدینگ ماهان می‌تواند همه حلقه‌های زنجیره را از ابتدا تا انتها تکمیل کند تا بتواند به تولید ۱٫۵ میلیون تن مقاطع فولادی دست یابد. پس از تکمیل طرح‌های کنونی هلدینگ ماهان، به دنبال ورود به زنجیره سایر فلزات غیر آهنی هستیم.
مهم‌ترین چالش صنعت فولاد که هلدینگ ماهان را نیز تحت تاثیر قرار داده، چه می‌دانید؟
بزرگ‌ترین چالش صنعت فولاد در حال حاضر، قیمت‌گذاری دستوری است که توازن کل زنجیره را به هم زده است. به طور مثال به گونه‌ای محاسبه بهره مالکانه معدن گل‌گهر ۵ صورت گرفت که این امر باعث شده است تقریبا عمده درآمدها را با نرخ‌های بسیار بالا به عنوان بهره مالکانه به دولت تقدیم کنیم.
ریشه این موضوع نیز به قیمت‌گذاری دستوری بازمی‌گردد که سنگ‌آهن و فولاد نیز همچون سیمان در دایره کالاهای حمایتی قرار گرفته و مشمول قیمت‌گذاری دستوری می‌شوند. به همین دلیل رانت بسیار بزرگی نصیب دلالان شده است. اگر دولت اجازه دهد عرضه و تقاضا قیمت در بازار را تعیین کند، می‌توان اطمینان یافت که قیمت‌ها به طور سرسام‌آور افزایش نیابد و تعادل و آرامش بر بازار حکم‌فرما شود.
