در دنیای امروز، سرعت بالای تغییر و تحولات و نیز در هم‌تنیدگی و وابستگی اقتصاد جهانی موجب شده است که فضای کسب‌‌وکار با دامنه وسیعی از عدم‌قطعیت‌ها، ریسک‌ها و خطرات مواجه باشد که هریک از آن‌ها می‌تواند تنش‌های منفی و یا حتی مثبتی را در فعالیت‌های اقتصادی به دنبال داشته باشد. تجربه بحران مالی سال ۲۰۰۸ و همچنین بحران اقتصاد جهانی ناشی از شیوع ویروس کرونا نیز نشان داد که فضای اقتصادی و صنعتی تا چه حد می‌تواند در مقابل ریسک‌ها و آسیب‌ها آسیب‌پذیر باشد. طبیعتا در چنین شرایطی، ایجاد آمادگی در مقابل رویدادهای ناگهانی و پردامنه می‌تواند رمز ماندگاری، بقا و حتی توسعه یک سازمان تلقی شود.

توانایی سازمان‌ها برای مقابله با رویدادهای تنش‌زا بر روی پیوستاری از «شکنندگی» تا «پادشکنندگی» متغیر است. مفهوم پادشکنندگی در سمت مقابل مفهوم شکنندگی قرار دارد و به معنای توان بقا، زنده ماندن و حتی شکوفایی در برخورد با رویدادهای ناشناخته در عصر پیچیدگی و نوسانات است. در این بین، مهندسی بهره‌برداری در صنعت فولاد به عنوان سیستمی مطرح است که علاوه بر اینکه نگهداری یک واحد فولادی را انعطاف‌پذیر و تاب‌آور می‌سازد، سازمان مورد حمایت خود را در مقابل بسیاری از خطرات و رویدادهای ناشناخته پادشکننده می‌کند. در نگارش این مطلب، از مقاله «تحلیل پادشکنندگی زنجیره تامین خدمات در صنعت بیمه ایران» به قلم احمدرضا قاسمی و سایرین، استفاده شده است.

در قرن حاضر جوامع، محیط‌های کسب و کار و بنگاه‌های اقتصادی با طیف وسیعی از خطرات اجتماعی و فنی رو‌به‌رو هستند. در اینجا منظور از خطر، شرایط یا رویدادهایی است که سلامتی افراد، سازمان‌ها، جوامع، محیط و اموال را تهدید می‌کند. خطرات عظیم آن دسته از خطراتی هستند که  «ناشناخته‌های ناشناخته»، «قوهای سیاه» یا «رویدادهای ناشناخته» نامیده می‌شوند. در دنیای به اصطلاح «قوهای سیاه»، تنش‌های مثبت و منفی در هر لحظه ممکن است کسب‌وکارها را با تاثیرات شدید و پردامنه‌ای غافل‌گیر کنند. این موضوع برای تصمیم‌گیران سازمان‌ها، در به‌کارگیری بهترین استراتژی‌ها به هنگام مواجهه با تنش‌های منفی (تهدید‌ها) و اختلالات مثبت (فرصت‌ها) یک چالش مهم و اساسی محسوب خواهد شد.

کلید عبور از رویدادهای تنش‌زا

یک قوی سیاه، استعاره‌ای از رفتارهای یک سیستم است که به ندرت روی می‌دهد و در صورتی که اتفاق بیفتد، می‌تواند تاثیرات منفی شگرفی را بر عملکرد بخش‌های مختلف سیستم و وضعیت تمام ذی‌نفعان آن بگذارد. به عنوان مثالی از یک قوی سیاه، می‌توان به بحران اقتصادی جهان در سال ۲۰۰۸ و یا شیوع ویروس کرونا در اواخر سال ۲۰۱۹ اشاره کرد که عملا موجب خلل و حتی توقف فرایندها و چرخه‌های اقتصادی جهان شد.

توانایی سیستم‌‎ها برای مقابله با رویدادهای تنش‌زا (قوهای سیاه و رویدادهای ناشناخته)، بسته به شرایط و وضعیت آن‌ها می‌تواند متفاوت باشد. در واقع این توانایی بر روی پیوستاری از «شکنندگی» تا «پادشکنندگی» متغیر است. از آنجایی که کلمه‌ای برای توصیف سیستمی که دقیقا برعکس «شکنندگی» باشد وجود ندارد، محققان آن را «پادشکننده» می‌خوانند و مفهوم «پادشکنندگی» را به عنوان خاصیتی معرفی می‌کنند که فراتر از تاب‌آوری و انعطاف‌پذیری است. در واقع «پادشکنندگی» به معنای توان بقا، زنده ماندن و حتی شکوفایی در برخورد با رویدادهای ناشناخته در عصر پیچیدگی و نوسانات است. در شرایطی که یک سیستم تاب‌آور و انعطاف‌پذیر در برابر خطاها و رخدادهای تنش‌زا مقاومت می‌کند و به همان شکل اولیه باقی می‌ماند، سیستم پادشکننده از خطاها استفاده می‌کند و به حالتی بهتر از قبل دست می‌یابد. در واقع پادشکنندگی نه‌تنها به سازمان‌ها اجازه می‌دهد که در مواجهه با رویدادهای ناشناخته دچار چالش یا بحران نشوند بلکه آن‌ها را قادر می‌سازد که با بهره‌گیری از رویدادهای ناشناخته، خود را در موقعیتی بهتر از قبل قرار دهند.

در شکل یک، سه مفهوم شکنندگی، تاب‌آوری و پادشکنندگی در یک پیوستار نشان داده شده‌اند. این موضوع از دو منظر قابل بررسی و ارزیابی است:

• برخلاف فرض عموم، نقطه مقابل شکنندگی، تاب‌آوری یا انعطاف‌پذیری نیست بلکه نقطه مقابل شکنندگی با مفهوم پادشکنندگی تعریف می‌شود.
• هر سیستمی در ابتدا باید تاب‌آور و انعطاف‌پذیر بشود و سپس به پادشکننده تبدیل گردد و هیچ سیستمی نمی‌تواند در مقابل تمامی تنش‌های وارده به طور کامل پادشکننده باشد.

شکل ۱٫ پیوستار شکنندگی تا پادشکنندگی

با بررسی ادبیات موضوع مشخص می‌شود سیستم‌های پادشکننده با مشخصه‌های ویژه‌ای شناسایی می‌شوند. برخی از مشخصه‌ها به همراه تعاریف عملیاتی آن‌ها در زیر آورده شده است.

غیرمنتظره بودن:

نتایج غیرمنتظره زمانی به بار می‌آیند که برون‌داد یک سیستم متناسب با درون‌داد آن نباشد. چنانچه مکانیزم‌هایی در سیستم تعبیه شوند که مانع از تاثیرگذاری عوامل خارجی بر سیستم گردند، برون‌دادهای سیستم قابل انتظار می‌شود و پادشکنندگی سیستم بالاتر می‌رود.

تناسب بهره‌وری و ریسک:

در یک سیستم ممکن است برای پایین آوردن ریسک، اجزای اضافی به کار گرفته شوند اما این امر شاید بهره‌وری سیستم را کاهش دهد. سیستم‌هایی با اجزای کمتر، کارآمدتر اما شکننده‌تر هستند؛ از این رو، تناسب میان بهره‌وری و ریسک پادشکنندگی سیستم را افزایش می‌دهد.

متعادل‌سازی محدودیت در مقابل آزادی:

سیستمی که بیش از حد باز است، در معرض مواجهه با رویدادهای ناشناخته قرار دارد. از این رو ایجاد درجه‌ای از محدودیت (در حد معقول) در سیستم موجب افزایش پادشکنندگی سیستم می‌شود.

کاهش اتصالات سیستم:

سیستم‌هایی که اجزای آن‌ها وابستگی زیادی به یکدیگر دارند، در معرض شکست بیشتری قرار دارند زیرا تغییر در یک بخش می‌تواند تاثیرات زیادی در بخش‌های دیگر ایجاد کند. در سیستم پادشکننده، اجزا به صورت مستقل از هم عمل می‌کنند و اتصالات میان آن‌ها کم است.

ناظرین کافی:

سیستم‌ها به منظور کنترل رفتار عوامل خود نیاز به تعداد کافی ناظر دارند. اگر تعداد این ناظرها در سیستم ناکافی باشد، رفتار سیستم غیرقابل پیش‌بینی می‌شود؛ رویدادهای ناشناخته افزایش می‌یابد و موجبات شکست سیستم فراهم می‌شود.

استرس منظم و کنترل‌ شده:

حذف استرس از سیستم به طور کامل می‌تواند سبب بروز ضعف و شکنندگی سیستم شود. اعمال تنش به طور منظم و کنترل‌ شده به یک سیستم آن را قوی‌تر می‌کند و نهایتا به سوی پادشکنندگی سوق می‌دهد.

افزونگی:

چنانچه در یک سیستم راه‌های مختلفی برای رسیدن به یک هدف و روش‌های چندگانه‌ای برای رسیدن به اطلاعات مورد نیاز وجود داشته باشد، ظرفیت سیستم برای مواجهه با رویدادهای ناشناخته بالاتر می‌رود.

یادگیری از اشتباهات:

یادگیری یک سیستم از اشتباهات و پیامدهای منفی، می‌تواند منجر به تولید اطلاعات جدید شود و در برابر استرس‌ها به صورت یک لایه دفاعی عمل کند و افزایش پادشکنندگی سیستم را در پی دارد.

جذب:

سیستم باید توانایی مواجهه با یک تنش بالقوه (با شدت معین و مدت زمان معین) را داشته باشد و بتواند در حالت از پیش تعیین‌شده باقی بماند. این قابلیت از سیستم را قدرت جذب می‌نامند. قدرت جذب بیشتر، شکنندگی سیستم را کمتر می‌کند.

مهندسی بهره‌برداری، پادشکننده‌ساز صنعت فولاد

مهندسی بهره‌برداری در صنعت فولاد سیستمی است که نه‌ تنها نگهداری یک پلنت فولادی را انعطاف‌پذیر و تاب‌آور می‌سازد بلکه به علت دانش‌محور بودن، اتکای اساسی آن بر تجربیات خود و داشتن خط مشی بهبود مستمر، سازمان مورد حمایت خود را در مقابل بسیاری از قوهای سیاه صنعت فولاد پادشکننده می‌سازد. این موضوع و واقعیت سال‌ها پیش از ارائه مفهوم پادشکنندگی، توسط شرکت مهندسین مشاور پیشگامان فولاد جنوب پایه‌گذاری و تجربه شده است. به طور کلی مزیت رقابتی مدل علمی «مهندسی بهره‌برداری صنعت فولاد» نسبت به سایر روش‌های سنتی کارخانه‌داری، همین کارکرد و قابلیت بهینگی به موقع، توانایی اصلاح از درون و نیز کامل بودن تیم مهندسی در کنار تیم بهره‌برداری بوده است.

مدل مهندسی بهره‌برداری در موضوعاتی مانند راه‌اندازی، نگهداری و تعمیرات، مهندسی معکوس، کنترل کیفیت، امور ستادی و بازرگانی و بسیاری دیگر از شئون کارخانه‌داری صنعت فولاد، قابلیت پادشکننده‌سازی خود را به وضوح نشان داده است. از سویی باید در نظر داشت که موضوع پادشکنندگی پایان‌ناپذیر است زیرا قوهای سیاه عمومی و اختصاصی فضای کسب‌‍وکار و صنعت هیچگاه پایان نمی‌پذیرند. این رویدادهای ناشناخته در بعد فنی، کمتر، در بعد مدیریتی، کم و بیش، در بعد اقتصاد، زیاد و در بعد مدیریت سرمایه‌های انسانی، بسیار زیاد خواهند بود و به همین دلیل مهندسان بهره‌بردار باید بیش از پیش برای خاصیت پادشکننده‌سازی مدل اجرایی خود بیندیشند.

یادداشت: سید محمدحسین موسوی‌زاده – مشاور مدیرعامل شرکت مهندسین مشاور پیشگامان فولاد جنوب

انتهای پیام//