صـادرات یکـی از لازمه‌هـای توسـعه هر صنعتی بـوده و مزایـای زیادی از جملـه ایجـاد ارزش افزوده، توسـعه اقتصادی، ارز آوری، ایجاد اشـتغال و… را بـرای کشـور به همـراه دارد. در همیـن راسـتا در سـند چشـم‌انداز کشـور بـه لـزوم توسـعه صـادرات پرداخته شـده و یکی از مواردی اسـت کـه بایـد مـورد توجه قـرار گیرد.

وجـود مشکلاتی مانند تحریم‌هـا، عدم ثبـات در قوانیـن و سیاسـت‌های دولت و… تولیدکنندگان کشـور را در امر صادرات با مشکلات زیادی مواجه کرده است.

تحریم‌هــای اعمــال شــده توســط آمریــکا علیــه ایــران، پــس از انقلاب همــواره برقــرار بــوده اســت؛ امــا ایــن تحریم‌هــا در ســال ۲۰۱۳، ۱۳۹۲ بـه اوج خـود رسـید. قبـل از ایـن سـال بانـک مرکـزی کشـور تحریـم نبـود؛ امـا در سـال ۲۰۱۳ مــوارد جدیــدی بــه تحریم‌هــای آمریــکا علیــه ایــران اضافــه شــد به گونه‌ای کــه حــوزه اقتصــادی کشــور را شــدیدا تحــت تاثیــر قــرار داد.

مطابــق تحریــم جــوالی ســال ۲۰۱۳ شـرکت‌هایی کـه بـا شـرکت ملـی صنایـع مـس ایــران همــکاری می‌کردنــد به خصــوص شــرکت‌های بــزرگ از تــرس جریمــه ایالات متحـده آمریـکا از ایـن همـکاری سـرباز زدنـد. در متــن تحریــم مذکــور، بــه فلــزات نیمه‌ســاخته‌ای ماننــد آلومینیــوم و فـولاد اشـاره شـده امـا اشـاره‌ای بـه مـس نشـده بـود.

امـا در ادامـه، تفسـیری بـر ایـن تحریـم توسـط اداره کنتـرل دارایی‌هـای خارجـی آمریـکا ارائـه شـد کـه در آن مـس و محصـولات نیمه‌سـاخته مسـی نیـز مشـمول تحریـم قرار گرفـت و همین امـر کار را بـرای شـرکت ملـی صنایع مـس ایران برای صادرات دشوار کرد.

کاهــش ارزش صــادرات، در ســال ۱۳۹۲ مشـکلاتی ماننـد کاهـش نقدینگـی در شـرکت ملــی صنایــع مــس ایــران به وجــود آورد. درنتیجـه شـرکت بـه تکاپـو افتـاد تـا ایـن کاهـش را جبــران کنــد بنابرایــن دســت بــه بازاریابــی گســترده‌تری زد تــا بتوانــد در ایــن میــان کشــورها و شــرکت‌هایی را پیــدا کنــد کــه بــا وجــود شــرایط ســخت، حاضــر بــه تجــارت بــا ایــران باشــند.

روش‌هــای بازاریابــی شــرکت مـورد بازنگـری قـرار گرفـت و شـرکت ملـی مس به اجبــار به ســمت معاملات غیرمســتقیم رو آورد. اسـناد و مـدارک کالاهای صادراتـی بایـد به نحــوی تنظیــم می‌شــد کــه نامــی از کشــور ذکــر نشــود تــا خریــداران دچــار مشــکل و جریمــه نشــوند.

در نتیجــه نقل و انتقــال پــول نیـز توسـط راه‌هـای غیـر مسـتقیم و بـا صـرف هزینه انجام می‌شد. بخـش فـروش و بازاریابـی از یـک سـو و از سـوی دیگــر به نتیجــه رســیدن برجــام و توافقــات بین‌المللــی کــه باعــث بــاز شــدن فضــای صادراتــی کشــور و امکان پذیــر شــدن انجــام معاملات بــا شــرکت‌های بــزرگ شــد، میــزان صــادرات شــرکت ملــی صنایــع مــس ایــران بــه میـزان قابـل توجهـی افزایـش یافتـه و حتـی در برخـی محصولات نظیـر کنسـانتره، موفـق بـه ثبـت رکـورد شـد.

میـزان ارزش مالـی صـادرات در ســال ،۱۳۹۵ بــه ۱/۱۷ میلیــارد دلار رســید و ایــن ســومین ســالی بــود کــه ارزش صــادرات شــرکت ملــی صنایــع مــس ایــران از مــرز یــک میلیارد دلار گذشت.

بیشــترین ارزش صــادرات ایــن شــرکت، مربــوط بــه ســال ۱۳۸۹ بــود؛ طــی ایــن ســال متوســط قیمــت مــس در دنیــا معــادل ۸۰۶۷ دلار بــه ازای هــر تــن بــود و ارزش صــادرات شــرکت ملــی صنایــع مــس ایــران بــه حــدود ۱/۳۰ میلیــارد دلار رســید. ســال قبــل از آن یعنــی ســال ۱۳۸۸، متوســط قیمــت مــس ۶۰۰۸ دالر بــه ازای هــر تــن بــود و ارزش صــادرات ایــن شــرکت بــه ۱/۲۲ میلیــارد دلار در سـال رسـید.

در سـال ۱۳۹۵ به لحـاظ تنـاژ، بیشـترین میـزان صـادرات شـرکت ملـی مـس انجـام شـد امـا از آنجایی کـه میانگیـن قیمـت مـس در ایـن سـال ۵,۱۲۵ دلار بـه ازای هـر تـن بـود، میـزان ارزش مالـی صـادرات ایـن شـرکت بــه بیشــترین مقــدار طــی ســال‌های قبــل نرســید و رقــم ۱/۱۷ میلیــارد دلار را بــه ثبــت رسـاند کـه البتـه بـا توجـه بـه شـرایط اقتصـادی کشـور، ارزشـی فراتـر از دوره‌هـای قبلـی بـرای صنعت مس کشور داشت.

از بعد مولفه‌های تاثیرگذار بین‌المللی، اصلی‌تریــن و مهم‌تریــن چالشی کــه شــرکت ملـی صنایـع مـس ایـران در بحـث صـادرات بـا آن مواجــه اســت، بحــث نقل وانتقــال ارز و ریسک‌های نشـأت گرفتـه از نقل و انتقـال غیـر مســتقیم پــول بــه کشــور اســت.

بــا توجــه بــه تــداوم تحریم‌هــا علیــه کشــور، همچنــان شـرکت مجبـور بـه ادامـه کار با برخـی طرف‌ها به صـورت غیـر مسـتقیم اسـت. ایـن از جملـه مــوارد مشکل‌ســاز در فضــای بین‌الملل بــوده که ریسک صادرات را بالا می‌برد.

شـاید بتـوان رکـن اصلـی بـرای تحقـق هدف توســعه صــادرات را ایجــاد شــفافیت در سیاســت‌های اقتصــادی و صنعتــی دولــت و اصلاح روش‌هــای اجرایــی و کاهــش بروکراســی‌ها دانســت. در حــال حاضــر تضمینــی بــرای عــدم دگرگونــی یکبــاره سیاســت‌های دولــت حتــی در کوتــاه مــدت وجـود نـدارد و همیـن امـر امـکان برنامه‌ریـزی را از واحدهای تولیدی کشور گرفته است.

در مرحلــه بعــد پرداختــن بــه بحــث خصوصی‌ســازی نیــز از اهمیــت بالایی برخــوردار اســت؛ مدیریــت یــک بنــگاه خصوصــی بــا مدیریــت یــک بنــگاه دولتــی تفـاوت اساسـی دارد؛ بنابرایـن بایـد وضعیـت بنگاه‌هــای اقتصــادی کشــور مشــخص شــود کــه دولتــی یــا خصوصــی هســتند و چگونــه اداره می‌شـوند.

از آنجایی‌کـه همچنـان یکـی از بزرگ‌تریــن مشکلات و دغدغه‌هــای صادرکنندگان کشور بحــث نظام پولــی و مالــی در فضــای بین‌المللی اســت، ایجــاد روابــط اقتصــادی پایــدار و بی دغدغــه مهــم به نظــر می‌رســد. توســعه زیرســاخت‌های حمــل و نقــل به ویــژه ریلــی در ســطح کشــور یکــی دیگــر از مــوارد مهــم اســت.

توســعه زیرسـاخت‌ها و توانایی‌هـای عملیاتـی بنـادر، به ویـژه بنـدر شـهید رجایـی نیـز از دیگـر مـوارد با اهمیت است. منطقــه خلیج‌فــارس یکــی از بزرگ‌تریــن بازارهـای مصـرف مـس بـوده و ایـران نیـز یکـی از بزرگ‌تریــن تولیدکننــدگان مــس در منطقــه اســت. امــا بــا ایــن وجــود، کشــور کمتریــن حضــور مســتقیم و غیــر‌مســتقیم در تامیــن بازارهــای منطقــه را دارد.

توســعه صــادرات محصـولات مـس در منطقـه، بـه بهبـود روابـط میـان کشـورها نیـاز دارد کـه در صـورت مهیـا شــدن شــرایط، دســتیابی بــه ایــن بازارهــا به ســادگی امکان‌پذیــر اســت و جهشــی معنــی‌دار در صنعــت مــس و ســایر صنایــع کشور ایجاد خواهد کرد.