در حال حاضر، ایران در بین ۱۰ کشور برتر تولیدکننده فولاد دنیا قرار گرفته است؛ موضوعی غرورآفرین که نشان می‌دهد این صنعت تا چه حد پیشرفت کرده است. صنعت فولاد کشور، با اراده برخاسته از مسئولان و صنعتگران این عرضه و بر اساس هدف‌گذاری‌های بلندمدت افق ۱۴۰۴، به سرعت توسعه یافته و طی دهه گذشته کشور را از یک واردکننده  به یک صادرکننده بزرگ فولاد تبدیل کرده است. این صنعت در چند سال اخیر رشد بسیار خوبی داشته به طوری که همواره نرخ رشد آن از متوسطه رشد جهانی بالاتر بوده است؛ قطعا این دستاورد مهم در سایه اجرای طرح‌های توسعه‌ای در زنجیره فولاد حاصل شده است.

هر چه صنعت فولاد در تولید و توسعه خوب عمل کرده است، در مقابل، مصرف و تقاضا روز به روز ضعیف‌تر شده است. یک دهه قبل، مصرف سالانه فولاد کشور از مرز ۲۲ میلیون تن در یک سال نیز فراتر رفت؛ در آن زمان  صنعت فولاد کشور توان تامین کامل تقاضای داخلی را نداشت و شاهد واردات چند میلیون تنی فولاد بودیم؛ اما پس از آن، به دلیل توقف در بسیاری از طرح‌های زیربنایی و رکود در بخش‌های مصرف‌کننده مانند خودروسازی، لوازم خانگی و سایر صنایع، تقاضای فولاد در کشور افت کرد؛ به طوری که تخمین زده می‌شود در حال حاضر، حدود نیمی از ۳۰ میلیون تن فولاد تولیدی در کشور مازاد بوده و باید روانه بازارهای صادراتی شود. بنابراین یکی از نقاط ضعف صنعت فولاد کشور نه در داخل زنجیره بلکه در خارج آن یعنی بازار مصرف است؛ سطح پایین تقاضا باعث می‌شود مجبور به صادرات فولاد باشیم واجبار به صادرات نه تنها باعث کاهش قدرت چانه‌زنی فولادسازان کشور در بازارهای جهانی می‌شود، بلکه در صورت عدم فروش صادراتی، کاهش اجباری تولید را نیز در پی خواهد داشت. اگر بازار مصرف مناسبی در کشور وجود داشته باشد، صنعت فولاد نیز رونق یافته و نگرانی‌ها از آینده آن کاهش خواهد یافت. باید به این نکته اشاره کرد که برنامه‌های کلان توسعه صنعت فولاد کشور بر اساس پیش‌بینی رشد بازار داخلی کشور تدوین شده‌اند اما آنچه که تاکنون رخ داده بر خلاف این پیش‌بینی بوده است.

معضل دیگر صنعت فولاد هم ناشی از عوامل بیرونی است؛ زمستان سال گذشته و تابستان سال جاری، صنعت فولاد کشور با مشکلات بسیاری مواجه شد. قطعی پیاپی گاز در زمستان سال گذشته و قطعی سراسری برق در تابستان سال جاری به معنای واقعی این صنعت را زمین‌گیر کرده و کاهش تولید را گریبانگیر صنعت فولاد کرد. قطعی برق در سال جاری هر هدفی که تولیدکنندگان برای توسعه تولید ترسیم کرده بودند را بی‌اثر کرده و آن‌ها باید در ادامه سال بیشتر به دنبال جبران عقب‌ماندگی تولید تابستان باشند تا توسعه تولید و حتی ممکن است به برنامه تدوین شده خود برای سال جاری نیز دست پیدا نکنند. در واقع، دولت به جای حل مسئله کمبود انرژی و چاره‌اندیشی واقعی در این خصوص، به پاک کردن صورت مسئله یعنی قطعی برق دست زد؛ این در حالی است که باید از سال‌های قبل در مورد تامین پایدار انرژی برنامه‌ریزی می‌شد.

تولید زمانی پایدار می‌ماند که همه عوامل مرتبط با آن ازجمله زیرساخت‌های آن فراهم باشند. بدیهی است که وظیفه تولیدکننده، تنها تولید است و در قبال احداث زیرساخت‌ها وظیفه‌ای ندارد؛ با این حال به منظور حل مشکل کمبود برق، فولادسازان از سوی دولت ملزم به سرمایه‌گذاری حدود ۱۵۰ هزار میلیارد تومانی برای احداث نیروگاه‌هایی با ظرفیت تجمیعی ۱۰ هزار مگاوات شده‌اند. در حالی تمام این سرمایه از جیب تولیدکننده و سهامداران آن‌ها هزینه خواهد شد که دولت به عنوان متولی احداث زیرساخت‌ها، در این زمینه اقدام خاصی انجام نخواهد داد. متاسفانه حتی تامین خوراک این نیروگاه‌‎ها یعنی گاز طبیعی نیز تضمین شده نیست و ممکن است این نیروگاه‌ها پس از احداث، خوراکی برای تولید برق نداشته باشند؛ حتی بدتر از آن، مانند آنچه که در تابستان امسال رخ داد، ممکن است برق این نیروگاه‌ها در برخی مواقع به خود تولیدکننده نیز عرضه نشود.

برای حل این مشکلات، چاره‌ای جز اصلاح ساختار انرژی کشور به ویژه در حوزه قیمت‌گذاری و ضرایب تبدیل آن نیست و تولیدکنندگان صنعت فولاد دیر یا زود باید خود را باید برای مواجهه با قیمت‌های جدید انرژی آماده کنند. تهدیدات صنعت فولاد با توجه به کمبود انرژی به مراتب بیش از فرصت‌های آن است و حداقل تا افق ۱۴۰۴، این صنعت با کمبود انرژی دست و پنجه نرم خواهد کرد.

بنابراین باید گفت زیرساخت‌های لازم برای توسعه و فعالیت صنعت فولاد به ویژه زیرساخت‌های انرژی همگام با رشد صنعت فولاد کشور توسعه نیافته‌اند. علاوه بر تهدید افزایش هزینه‌های انرژی، تهدید بزرگ‌تری نیز در این بین وجود دارد؛ به نظر می‌رسد دولت در نظر دارد هزینه‌های توسعه این زیرساخت‌ها را نیز به صنعت فولاد کشور تحمیل کند که خود تهدید جدی برای این صنعت محسوب شده و قطعا می‌تواند از سرعت رشد آن بکاهد.

یادداشت: کارشناس فلزات‌آنلاین