معادن زغالسنگ کشور ما با توجه به قدمت ۵۰ ساله خود همچنان به صورت سنتی فعالیت میکنند و به همین سبب بهره‌وری و ایمنی این معادن نسبتا پایین بوده و هر از چند گاهی نیز حوادث جبران‌ناپذیری در آنها رخ می‌دهد. هر چند که به دلیل پایین بودن قیمت زغالسنگ در سال‌های گذشته و بالا بودن قیمت تمام شده تولید، این معادن نتوانسته‌اند ماشین‌آلات و تجهیزات استخراج خود را نوسازی کنند و از پیشرفت‌های معدنکاری در حوزه زغالسنگ عقب مانده‌اند اما تصحیح قیمت زغالسنگ در اواخر سال ۱۳۹۷ به معادن امید داد و این معادن می‌توانند با استفاده از ماشین‌آلات پیشرفته، معدنکاری مکانیزه را در صنعت زغالسنگ عملی کنند. البته موضوع مکانیزه شدن معدنکاری تقریبا چالش اصلی بسیاری از معادن کشور است و با اینکه کشور ما معدنی محسوب می‌شود اما استخراج از بسیاری از معادن همچنان به صورت سنتی صورت می‌گیرد. برای بررسی وضعیت صنعت زغالسنگ، خبرنگار پایگاه خبری و تحلیلی «فلزات آنلاین» با افشین مختاری، مدیرعامل شرکت پیشرو معادن ذوب‌آهن سوادکوه به گپ‌وگفت نشسته است که متن کامل آن را در ادامه خواهید خواند:
توضیحاتی در خصوص وضعیت شرکت پیشرو معادن ذوب‌آهن سوادکوه بفرمایید.
شرکت پیشرو معادن در سال ۱۳۹۹ پس از اینکه تعدادی از معادن زغالسنگ در سوادکوه مازندران خریداری و ادغام شدند، برای راهبری این معادن به ثبت رسید. هم‌اکنون نیز تولید زغالسنگ خام از این معادن در دستور کار قرار گرفته است. شرکت پیشرو معادن پنج پروانه بهره‌برداری را در اختیار دارد که بر اساس ظرفیت اسمی درج شده در پروانه بهره‌برداری بیش از ۲۴۰ هزار تن در سال است اما میزانی که از این معادن در حال حاضر استخراج می‌شود، کمتر از ۵۰ درصد ظرفیت اسمی است. متاسفانه در مسیر بهره‌برداری از ظرفیت معادن زغالسنگ موانع و چالش‌هایی وجود دارد که باعث شده شرکت ما نتواند از همه ظرفیت خود برای تولید زغالسنگ استفاده کند.
چرا بهره‌وری و میزان تولید از معادن زغالسنگ نسبتا پایین است؟
همان‌طور که بیان شد، شرکت پیشرو معادن کمتر از چند ماه است که معادن زغالسنگ را خریداری کرده است که البته موانع در حال بررسی و رفع هستند. البته در معادن زغالسنگ کشور، ایمنی و آماده‌سازی جزو موارد بسیار مهم محسوب می‌شود. در حالی که در معادنی که شرکت ما در اختیار گرفته است، تا حدودی آماده‌سازی کمی انجام شده است. ضمن اینکه با وجود قدمت بهره‌برداری از معادن زغالسنگ در ایران تا بیش از ۵۰ سال، اما هنوز از روش‌های سنتی برای آماده‌سازی، بهره‌برداری و استخراج استفاده می‌شود. در همین حال علی‌رغم اینکه نیروی انسانی قابلی که در این معادن به‌کارگیری شده اما کمتر از ظرفیت اسمی و پروانه بهره‌برداری استخراج صورت می‌گیرد.
در این رابطه باید برنامه‌ریزی‌هایی صورت گیرد که آماده‌سازی‌ها برای معادن بر اساس آن انجام شود. در حالی که تا کنون چنین اقدامی از سوی نهادهای متولی انجام نشده است. به این موانع باید شرایط محلی نیز اضافه شود که می‌توان به شرایط زمین‌شناسی و محیطی اشاره کرد. به طور کلی معادن تحت اختیار شرکت ما با ظرفیت اسمی خود فاصله دارند.
چه چالش‌هایی باعث عدم شکوفایی پتانسیل‌های زغالسنگ کشور شده است؟
شروع معدنکاری زغالسنگ در کشور ما به ۵۰ سال قبل باز می‌گردد. متاسفانه در این مدت استخراج زغالسنگ از معادن به صورت مکانیزه یا حتی نیمه مکانیزه در کشور ما رایج نبوده است. در حالی که چندین حوزه دارای زغالسنگ در ایران وجود دارد. این حوزه‌ها شامل طبس، البرز شرقی، البرز مرکزی و البرز غربی می‌شوند که البته در حوزه البرز غربی فعالیت قابل توجهی در خصوص صورت نمی‌گیرد. در همه این حوزه‌ها، استخراج از معادن زغالسنگ پس از ۵۰ سال همچنان به روش سنتی انجام می‌شود. البته استثنایی نیز در این زمینه وجود دارد که معدن زغالسنگ طبس به عنوان تنها معدنی است که استخراج در برخی سینه‌کارها و کارگاه‌های آن به صورت مکانیزه انجام می‌شود. همچنین در این معدنی برای پیشروی از تجهیزات خاص به صورت مکانیزه و نیمه مکانیزه استفاده می‌شود. با این حال، به‌کارگیری روش سنتی استخراج و بهره‌برداری در همه معادن زغالسنگ رایج است. به طوری که به صورت سنتی، در کارگاه‌های پیشروی با انجام چال‌زنی، انفجار ایجاد می‌شود و سپس با حضور نیروی انسانی خاک و سنگ حاصل از انفجار از کارگاه تخلیه می‌شود. ضمن اینکه در کارگاه‌های استخراج نیز روش سنتی غالب است و تجهیز خاصی در این زمینه به کار نمی‌رود زیرا نیروی انسانی در این کارگاه نیز حضور غالب دارد و با روش‌هایی سنتی مانند پیکور و دستی، استخراج زغالسنگ صورت می‌گیرد. به همین دلیل علی‌رغم اینکه نیروی انسانی قابل توجهی در معادن به کار گرفته می‌شود، میزان استخراج زغالسنگ به دلیل بهره‌وری پایین، زیاد نیست؛ چراکه ماشین‌آلات در استخراج دخالت چندانی ندارند.
عدم توجه به معادن زغالسنگ و کاهش اهمیت این معادن در تولید فولاد به دلیل غلبه استفاده از روش احیا مستقیم در صنعت فولاد و حاشیه رفتن روش کوره بلند در کشور موجب شده است تا صنعت زغالسنگ نسبت به زمان خود پیشرفت نکند و تنها در یک معدن شاهد استفاده از روش استخراج مکانیزه زغالسنگ باشیم. هم‌اکنون در غالب معادن زغالسنگ کشور، تجهیزات قدیمی روسی به کار گرفته می‌شود. این تجهیزات نیز به زودی اورهال خواهند شد زیرا تا یکی دو سال گذشته قیمت زغالسنگ در مقایسه با قیمت جهانی پایین بود و این معادن قادر به خرید و پرداخت هزینه برای تامین و به روز کردن تجهیزات نبودند. از این رو ایمنی معادن زغالسنگ مورد توجه قرار نمی‌گرفت و تجهیزاتی که در رابطه با افزایش ایمنی مورد نیاز بود، خریداری نمی‌شد. ضمن اینکه همواره باید در معادن زغالسنگ اکیپ‌های امداد و نجات حضور داشته باشند که این مهم نیز مورد غفلت واقع شده است.
علت مکانیزه نشدن معادن زغالسنگ چیست؟
علت تمام بی‌توجهی‌ها به صنعت زغالسنگ و عقب‌ماندگی این صنعت از تکنولوژی‌های روز، ایمنی و روش‌های نوین استخراج، عدم همخوانی میان هزینه‌ها و درآمدها در این صنعت بوده است. شرکت ذوب‌آهن اصفهان از اواسط سال ۱۳۹۷ با شرکت‌های تولیدکننده زغالسنگ تعامل کرد و قیمت زغالسنگ برای اولین بار به صورت ضریبی از قیمت شمش فولاد خوزستان محاسبه شد. به این ترتیب، قیمت زغالسنگ افزایش یافت و تا حدودی بر اساس قیمت‌های جهانی تغییر می‌کرد. ضمن اینکه فعالان صنعت زغالسنگ نیز از این تغییر قیمت راضی بودند. بنابراین یکی از دلایلی که معادن زغالسنگ به سمت مکانیزه شدن و به‌روز شدن تجهیزات و ماشین‌آلات نرفتند، پایین بودن قیمت زغالسنگ و بالا بودن قیمت تمام شده تولید بوده است.
مشتریان شما چه شرکت‌هایی هستند؟
شرکت پیشرو معادن ذوب‌آهن سوادکوه تنها زغالسنگ خام تولید می‌کند. البته شرکت ما یک خط فرآوری نیز در اختیار دارد که زغالسنگ دانه‌بندی شده تولید می‌کند. برخی از معادن شرکت ما قابلیت تولید زغالسنگ دانه‌بندی شده دارند که این فرآورده قابل مصرف در صنایع دیگری علاوه بر فولاد است؛ به طور مثال، شرکت‌های تولیدکننده فروآلیاژ، یکی از مشتریان اینگونه زغال‌سنگ‌ها هستند. بنابراین به جز زغالسنگ خام، قادر به تولید زغالسنگ دانه‌بندی شده نیز هستیم. با این حال عمده تولید شرکت پیشرو معادن ذوب‌آهن سوادکوه به زغالسنگ کک‌شو اختصاص دارد و این محصول به شرکت‌هایی اختصاص می‌یابد که به نوعی تامین‌کننده کنسانتره زغالسنگ هستند. شرکت‌های تولیدکننده کنسانتره زغالسنگ، زغال دریافتی را فرآوری میکنند و شرایط زغال را به گونه‌ای درمی‌آورند که بتوانند مشخصات فنی کنسانتره زغالسنگ را برای استفاده در تولید کک ذوب‌آهن اصفهان تامین کنند.
چه برنامه‌هایی را در زمینه استخراج زغالسنگ برای سال آینده در نظر گرفته‌اید؟
با توجه به بازدیدهایی که از معادن شرکت پیشرو معادن ذوب‌آهن سوادکوه داشتیم، مشخص شد، سطح ایمنی این معادن نسبتا پایین است و باید اقداماتی در زمینه تامین زیرساخت‌های ایمنی این معادن انجام شود تا بتوان میزان تولید را نیز افزایش داد. بنابراین در سال آینده تامین ایمنی به عنوان اولویت نخست در دستور کار قرار خواهد گرفت تا وضعیت ایمنی معادن در اختیار تقویت شود و مشکلی بابت این موضوع به وجود نیاید.
پس از اینکه موضوع ایمنی انجام شد، برنامه‌هایی در دستور کار قرار خواهیم داشت تا در عمق معادن پیشروی کنیم. باید توجه داشت که ذخایر زغالسنگ با سایر ذخایر معدنی تفاوت دارد. در این معادن برای آن که استخراج‌کننده برای افزایش تولید خود، باید کارگاه‌های ذخیره و جداگانه‌ای داشته باشد و آنها را آماده‌سازی کند تا به محض اینکه استخراج و کارکرد یک کارگاه تمام شد، تجهیزات و کارکنان را به سمت کارگاه آماده شده جدید هدایت کند. این امر در کشور ما کمتر اتفاق می‌افتد و آماده‌سازی‌ها نسبت به شرایط استخراج انجام نمی‌شود.
در معادن متعلق به این شرکت، وضعیت کارگاه‌های استخراج نسبت به پتانسیل‌ها و برنامه‌ها بسیار عقب است و در وهله نخست باید ایمنی این معادن پایدار کنیم؛ سپس با انجام استخراج مناسب، در زمینه افزایش تولید گام برداریم.
