کشور ما با اینکه جز ۱۰ کشور معدن از نظر دارا بودن ذخایر معدنی محسوب می‌شود اما سهم این بخش از اقتصاد کشور تنها حدود یک درصد است که متناسب با پتانسیل‌های آن نیست. با این حال، طی سال‌های اخیر با توجه به اقدامات صورت گرفته، تلاش شده است این سهم افزایش یابد و تحریم‌های اعمال شده علیه کشور به ویژه حوزه صادرات نفت خام، لزوم توجه به بخش معدن را دوچندان می‌سازد. بخش معدن کشور نیازمند توجه از ابتدای زنجیره یعنی اکتشاف بوده و در این راستا دولت طی سال‌های اخیر با استفاده از پتانسیل‌های بخش خصوصی و همکاری‌های سازمان‌های دولتی تلاش کرده که سهم بخش خصوصی از معدن را افزایش دهد. در این رابطه جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی و استفاده از پتانسیل‌های علمی بخش دانشگاهی به ویژه در حوزه اکتشاف و فراوری ضروری به نظر می‌رسد که به نظر می‌رسد اقدامات اولیه در این زمینه صورت گرفته است. برای این منظور، خبرنگار پایگاه خبری و تحلیلی «فلزات آنلاین» با امیرعلی طاهرزاده، مدیرعامل شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران به گپ‌وگفت نشسته است که متن کامل آن را در ادامه خواهید خواند:
با توجه به پتانسیل‌های کشور، جایگاه فعلی بخش معدن در اقتصاد ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ اصلی‌ترین موانع رسیدن این بخش به جایگاه مطلوب در اقتصاد کشور را چه می‌دانید؟
در حال حاضر، سهم بخش معدن در تولید ناخالص داخلی سایر کشورهای معدنی دنیا حدود ۵ تا ۷ درصد است، در حالی که این عدد در ایران به حدود یک درصد می‌رسد. با توجه به اینکه ایران به لحاظ تنوع ذخایر معدنی در دنیا جزو ۱۰ کشور نخست دنیا به شمار می‌‌رود، قطعا این رقم بسیار پایین بوده و به رغم تلاش‌های صورت گرفته در سال‌های اخیر، این بخش با دارا بودن حدود ۵۰ میلیارد تن ذخایر قطعی ماده معدنی هنوز نتوانسته به جایگاه مطلوب خود در اقتصاد کشور برسد. از این رو، با پرداختن به بخش معدن به عنوان اولین بخش در زنجیره تامین مواد اولیه بسیاری از صنایع، می‌توان گامی موثر در بهبود شرایط اقتصادی کشور و رسیدن به توسعه پایدار در اقتصاد برداشت. مهم‌ترین موارد در رسیدن به این جایگاه عبارتند از لزوم نوسازی ماشین‌آلات و تجهیزات معدنی و دستیابی به تکنولوژی و فناوری‌های جدید و پیشرفته اکتشافی و استخراجی، لزوم هدایت منابع نقدینگی داخلی به سمت بخش معدن و جذب سرمایه‌گذاران خارجی در جهت رفع کمبود نقدینگی معدنکاران و فعالان بخش معدن طی سال‌های اخیر.
با توجه به اینکه سال ۱۴۰۰ سال «تولید، پشتیبانی‌ها و مانع‌زدایی‌ها» نام‌گذاری شده است، چه اقداماتی را راهگشا و موجب رفع موانع تولید می‌دانید؟ شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران چه استراتژی‌هایی را برای تحقق شعار سال پیش‌بینی کرده است؟
از جمله اقداماتی که در خصوص رفع موانع تولید می‌توان انجام داد، پیشنهاد بررسی و بازنگری قوانین و دستورالعمل‌هایی است که در حوزه معدن و صنایع معدنی صادر شده‌اند و بعضا در تناقض با اهداف شکل‌گیری آن‌ها هستند. از جمله این قوانین و دستورالعمل‌ها می‌توان به برخی موارد اشاره کرد که ازجمله آن‌ها بازنگری قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و دستورالعمل‌های اجرایی مربوطه، تسهیل شرایط ثبت سفارش و واردات مواد اولیه و لوازم و قطعات مورد نیاز در زنجیره تولید، تسهیل شرایط صادرات محصولات دارای ارزش افزوده برای تامین ارز مورد نیاز واردکنندگان و اصلاح قوانین مرتبط با ارز، تلاش به منظور ایجاد بستر مناسب برای حضور سرمایه‌گذاران خارجی در کشور، و حمایت و ترغیب بخش خصوصی توانمند به منظور سرمایه‌گذاری در بخش معدن و صنایع معدنی و در نظر گرفتن تسهیلات لازم با ایجاد سازوکار لازم از جمله استفاده از ظرفیت‌های صندوق بیمه فعالیت‌های معدنی و افزایش سرمایه آن صندوق هستند.
شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران، در راستای چشم‌انداز خود، توسعه اکتشافات با تمرکز بر مواد معدنی استراتژیک و ذخایر عمیق، تجهیز و آماده‌سازی ذخایر معدنی و افزایش ظرفیت‌های استخراج و فراوری، هدایت موثر و جذب کارآمد سرمایه‌گذاران توانمند، توسعه پژوهش‌های کاربردی و توسعه سبد محصولات با ارزش افزوده بالاتر را به عنوان بخشی از استراتژی‌های کلان برای رشد تولیدات و تنوع‌بخشی به محصولات تعیین کرده است.
با توجه به پتانسیل‌های معدنی کشور که بسیاری از آن‌ها در نواحی کمتر توسعه‌یافته واقع شده‌اند، شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران چه استراتژی‌هایی را در حوزه اکتشافات دنبال می‌کند؟
با توجه به ضرورت توجه ویژه به امر اکتشاف و نظر به اینکه فقط بخش اندکی از مساحت کشور به طور کامل اکتشاف شده، شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران همواره فرایند اکتشاف را یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین فرایندهای سازمان دانسته و پتانسیل‌یابی و توسعه اکتشافات در همه مراحل در مواد معدنی دارای اولویت استراتژیک را استراتژی خود تعیین کرده است. در راستای اجرای این استراتژی با استفاده از روش‌های نوین، عملیات اکتشافی در پهنه‌ها و محدوده‌ها افزایش یافت، به گونه‌ای که در مناطق محرومی نظیر استان‌های سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی نیز ذخایر قابل توجهی کشف شد که از جمله آن‌ها می‌توان به معدن طلای هیرد اشاره کرد که یکی از ذخایر باارزش در استان خراسان جنوبی است و می‌تواند محرک رشد و توسعه اقتصادی و اجتماعی در این منطقه باشد.
تحقیق و توسعه و نیز دسترسی به تکنولوژی‌های روز و استفاده از آن‌ها جزو الزامات مهم در بخش معدن است. شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران در این زمینه چه رویکردها و استراتژی‌هایی را در دستور کار دارد؟
در زمینه تحقیق و توسعه و نیز دسترسی به تکنولوژی‌های جدید و استفاده از آن‌ها، در نقشه راه پژوهش و فناوری شرکت تهیه و تولید مواد معدنی دو چشم‌انداز پیش‌بینی شده است که شامل شناسایی و به کارگیری تکنولوژی‌های جدید اکتشاف، استخراج و فراوری در برنامه میان‌مدت و دستیابی به دانش فنی اکتشاف و استحصال عناصر استراتژیک و ارزشمند در برنامه بلندمدت است.
رویکردهای اصلی تحقیق و توسعه در شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران عبارت‌اند از توجه به تکمیل زنجیره تولید از طریق شناسایی محصولات مورد نیاز صنایع با پایه معدنی و شیمیایی مورد نیاز در داخل کشور، پژوهش و مطالعه به منظور تولید آن محصولات و کسب دانش فنی از خارج و یا بومی‌سازی، جهت‌گیری فعالیت‌های اکتشافی برای پی‌جویی ذخایر جدید و کسب دانش فنی اکتشاف عناصر و مواد معدنی جدیدتر از طریق تقویت بخش پژوهش و ارتباط با دانشگاه‌ها و شرکت‌های خارجی دارای دانش فنی، شناخت و پیاده‌سازی روش‌ها و دستورالعمل‌ها و دانش‌های فنی در زمینه کاهش هزینه‌های استخراج مواد معدنی، دستیابی به روش‌های جدید، به‌روز و اقتصادی فراوری مواد معدنی یا بومی‌سازی آن‌ها، تشویق و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان به منظور ایجاد نوآوری و بومی‌سازی، کسب دانش فنی برای تکمیل زنجیره تولید محصولات نهایی و نیز تشویق به سرمایه‌گذاری خارجی و ورود تکنولوژی روزآمد به کشور به عنوان زمینه‌ساز تحول فناوری و ایجاد الگوی حرکت صحیح صنعتی و معدنی در کشور.
برای اجرای رویکردهای عنوان شده راه‌های مختلفی در نظر گرفته شده است. یکی از مهم‌ترین این موارد استفاده از پتانسیل‌های علمی و ارتباط با مراکز علمی داخلی و خارجی (دانشگاه‌ها، پژوهشکده‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان) از طریق عقد قراردادهای پژوهشی، تبادل تفاهم‌نامه‌های همکاری تحقیقاتی و حمایت از پایان‌نامه‌های دانشجویی است.
یکی دیگر از اهداف واحد پژوهش شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران در راستای دستیابی به تکنولوژی‌های جدید، اکتشاف، استخراج و فراوری عناصر با ارزش افزوده بالا است که نیاز به تکنولوژی‌هایی خاص دارند. برای مثال، این شرکت در حال پیگیری شناسایی، اکتشاف، استخراج و فراوری مواد معدنی از جمله لیتیم، تنگستن، بیسموت و آلونیت است.
شاخه‌ای دیگر از فعالیت‌های پژوهشی به منظور دستیابی به تکنولوژی‌های روز، بومی‌سازی تجهیزات و مواد مصرفی است که در این زمینه نیز فعالیت‌هایی منسجم و هدفمند در شرکت برنامه‌ریزی شده و در حال اجراست. در همین زمینه، در خصوص مواد شیمیایی مصرفی در فرایندهای معدنی، در راستای بومی‌سازی و با استفاده از پتانسیل‌های تحقیق و توسعه، در گذشته سنتز و ساخت کلکتور مورد استفاده در فرایند تولید پتاس انجام گرفته و در حال حاضر نیز تولید مواد گرافنی به منظور جایگزینی کربن فعال در فرایند استحصال طلا در حال پیگیری است. این پروژه در حال حاضر، به موازات تکنولوژی روز جهان، در دست اجرا در شرکت است. در خصوص تولید کاتالیست‌های پایه معدنی نیز برنامه‌ریزی‌های لازم صورت گرفته است و در آینده نزدیک فعالیت‌های اجرایی آن آغاز می‌شود. همچنین برای دستیابی به فرایندهای به روز، برای مثال، توسعه فناوری و بومی‌سازی بازیافت لاستیک‌های فوق سنگین ماشین‌آلات معدنی در حال پیگیری و انجام است.
