در حال حاضر تامین پایدار انرژی و مواد اولیه، چالش‌های عمده صنعت فولاد در ایران به شمار می‌آیند که در صورت رفع این معضلات با همکاری دوسویه دولت و بخش خصوصی، می‌توان به درخشش هرچه بیشتر و ارتقای جایگاه کشور در میان برترین تولیدکنندگان فولاد جهان در آینده، امیدوار بود.

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری و تحلیلی «فلزات آنلاین»، بر اساس آمارهای اعلام شده توسط انجمن جهانی فولاد، ایران پس از تولید ۲٫۳ میلون تن فولاد خام در ماه فوریه ۲۰۲۱ (بهمن ماه ۱۳۹۹)، در جایگاه دهم برترین تولیدکنندگان فولاد جهان قرار گرفت و از آن زمان تا ماه دسامبر ۲۰۲۲ (آذر ماه ۱۴۰۱)، این جایگاه تغییری پیدا نکرد. در ادامه در نخستین ماه سال ۲۰۲۳ (دی ماه ۱۴۰۲)، تولید فولاد خام کشور به ۲٫۷ میلیون تن رسید و ایران با صعود یک پله‌ای، در جایگاه نهم ایستاد. به دنبال محدودیت گاز صنایع در فصل زمستان، تولید فولاد خام کشور در ماه‌های فوریه و مارس سال جاری میلادی (بهمن و اسفند ماه ۱۴۰۱)، به ترتیب به ۲٫۴ و ۲٫۲ میلیون تن کاهش یافت که به دنبال آن، نام ایران از جمع ۱۰ کشور برتر تولیدکننده فولاد خام جهان خارج شد و پس از کشورهای ترکیه و ایتالیا، جایگاه یازدهم به کشور ما تعلق گرفت.

در ادامه طی ماه‌های آوریل و می ۲۰۲۳ (فروردین و اردیبهشت ماه ۱۴۰۲)، ایران به رکورد قابل‎‌توجهی در تولید فولاد خام جهان دست یافت و به ترتیب با تولید ۳٫۱ و  ۳٫۳ میلیون تنی، جایگاه هشتم و هفتم را از آن خود کرد. در ماه ژوئن سال جاری میلادی برابر با خرداد ماه ۱۴۰۲، جایگاه هفتمی ایران با تولید ۳٫۱ میلیون تنی فولاد خام حفظ شد اما هم‌زمان با آغاز محدودیت برق صنایع در فصل تابستان، تولید فولاد خام کشور در ماه جولای ۲۰۲۳ یعنی تیر ماه ۱۴۰۲، به دو میلیون تن کاهش پیدا کرد و ایران پس از سقوط سه پله‌ای، دوباره به جایگاه دهم برترین تولیدکنندگان فولاد خام جهان برگشت. تولید فولاد خام کشور در ماه آگوست سال جاری میلادی (مرداد ماه ۱۴۰۲)، بیش از پیش افت پیدا کرد و به ۱٫۶ میلیون تن رسید اما کماکان ایران در رتبه دهم باقی ماند.

اهمیت تامین پایدار انرژی در صنعت فولاد

فولاد به عنوان یک صنعت انرژی‌بر، با چالش بزرگی به نام تامین انرژی مواجه بوده و محدودیت‌های ایجاد شده در این حوزه در حدود ۶ ماه از سال، منجر به افت تولید فولاد می‌شود. بنابراین اگر تمهیدات لازم جهت رفع این معضل اندیشیده نشود، چه بسا ممکن است ایران دوباره جایگاه خود را به کشور رقیب و همسایه یعنی ترکیه تقدیم کند و از جمع ۱۰ تولیدکننده برتر فولاد جهان خارج شود. فولاد به دو روش کوره بلند و کوره قوس الکتریکی تولید می‌شود و با توجه به برخورداری ایران از ذخایر گازی طبیعی عظیم و مزیت گاز نسبتا ارزان‌قیمت، این فلز استراتژیک به طوره عمده به روش قوس الکتریکی توسط شرکت‌های فولادی کشور تولید می‌شود. در کوره قوس الکتریکی، برق از اهمیت بسزایی در تولید شمش فولادی برخوردار است و گاز نیز به عنوان خوراک (ماده اولیه) تولید آهن اسفنجی مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ بر همین اساس هرگونه محدودیت در تامین انرژی، منجر به کاهش تولید فولاد خواهد شد.

به منظور تامین پایدار برق مورد نیاز شرکت‌های فولادی، قرارداد ساخت ۱۴ نیروگاه‌ حرارتی با ظرفیت بالغ بر ۱۰ هزار مگاوات میان وزارتخانه‌های صمت و نیرو و شرکت‌های بزرگ بخش معدن و صنایع معدنی کشور همچون فولاد مبارکه اصفهان، فولاد خوزستان، فولاد کاوه جنوب کیش، معدنی و صنعتی چادرملو، معدنی و صنعتی گل گهر، ملی صنایع مس ایران، آلومینیای ایران و… در مهر ماه ۱۴۰۰ منعقد شد؛ اگرچه هنوز اقدامات جدی در این راستا انجام نشده است اما بی‌شک احداث و راه‌اندازی این نیروگاه‌ها و اضافه شدن به مدار تولید، نقش بسزایی در تامین پایدار برق تولیدکنندگان فولاد در روزهای گرم سال خواهد داشت. همچنین سهم شرکت‌های فولادی از مصرف ۸۰۰ میلیون مترمکعبی گاز کشور، حدود ۳۰ میلیون مترمکعب (کمتر از ۵ درصد) است و قطعی گاز این شرکت‌ها در فصل زمستان به هیچ وجه منطقی نیست. دولت و وزارت نیرو، متولیان اصلی تامین گاز (شبکه خانگی و صنعتی) در کشور هستند و تامین پایدار گاز زنجیره فولاد نیز باید در دستور کار بگیرد؛ چراکه افت تولید در صنعت مادر فولاد، صنایع وابسته همچون خودروسازی، لوازم‌خانگی، ساختمان‌سازی، نفت و گاز و… را هم تحت تاثیر قرار خواهد داد.

یکی دیگر از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین فاکتورهای تولید فولاد در جهان، تامین پایدار مواد اولیه است. در حال حاضر میزان ذخایر سنگ‌آهن جهان، حدود ۱۸۰ میلیارد تن تخمین زده می‌شود و ایران حدود ۱٫۵ درصد از کل ذخایر سنگ‌آهن جهان (۲٫۷ میلیارد تن) را در اختیار دارد. طبق آمار منتشر شده توسط سازمان زمین شناسی ایالات متحده آمریکا (USGS)، میزان استخراج سنگ‌آهن خام جهان در سال گذشته میلادی، حدود ۲٫۶ میلیارد تن بوده که ایران با استخراج بیش از ۷۸ میلیون تن سنگ‌آهن با عیار بالغ بر ۶۵ درصد، در رده هشتم برترین تولیدکنندگان سنگ‌آهن جهان قرار گرفته است. شرکت‌های معدنی و صنعتی گل‌گهر، معدنی و صنعتی چادرملو، سنگ آهن گهرزمین و معدنی و صنعتی صبانور، از جمله بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گندله در سطح کشور به شمار می‌آیند و نقش بسزایی در تامین خوراک مورد نیاز شرکت‌های فولادی ایفا می‌کنند. با توجه به آمار و ارقامی که پیش‌تر اشاره شد، حفظ جایگاه کشور در میان ۱۰ تولیدکننده برتر فولاد جهان، مستلزم تامین به موقع خوراک مورد نیاز فولادسازان همگام با افزایش سرمایه‌گذاری دولت در بخش معدن به ویژه در حوزه اکتشافات است و بخش خصوصی نیز می‌تواند هم‌پای دولت در راستای توسعه اکتشاف گام بردارد؛ به شرط آنکه یک همکاری متقابل و دوسویه میان دولت و فعالان بخش خصوصی شکل بگیرد.

توسعه صادرات در گرو رفع موانع داخلی

نوسان نرخ ارز، قیمت‌گذاری دستوری زنجیره فولاد و رفع تعهد ارزی، از دیگر معضلاتی است که مسیر دستیابی به تولید ۵۵ میلیون تن فولاد در افق ۱۴۰۴ را ناهموار کرده و همچنین منجر به کم‌رنگ‌تر شدن نقش ایران در بازارهای صادراتی محصولات فولادی شده است. برای مثال، در حال حاضر صادرات مقاطع طویل فولادی همچون میلگرد و تیرآهن به کشور عراق، با قیمتی کمتر از نصف قیمت معمول در بازارهای جهانی انجام می‌شود و به دلیل موانعی که در این حوزه وجود دارد، محصولات ترک جای تولیدات ایرانی در بازار عراق را گرفته‌اند؛ از طرفی، صنعت ساخت‌وساز به عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده مقاطع طویل فولادی در کشور، با رکود مواجه بوده و در این شرایط تولیدکنندگان چاره‌ای جز کاهش تولید نخواهند داشت.

در پایان باید گفت رشد تولید و ارتقای جایگاه ایران در میان برترین تولیدکنندگان فولاد جهان، مستلزم حمایت دولت و اراده ملی در راستای رفع چالش‌های موجود در این صنعت استراتژیک است و در این راستا بخش خصوصی نیز می‌تواند با افزایش سرمایه‌گذاری به ویژه در حوزه اکتشافات و احداث نیروگاه، نقش موثری را ایفا کند.

انتهای پیام//