دولت چین در راستای حمایت از منافع ملی خود اعلام کرد که صادرات گرافیت از این کشور از روز اول دسامبر ۲۰۲۳، نیاز به دریافت مجوز خواهد داشت.
به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی «فلزات آنلاین» و به نقل از خبرگزاری رویترز، این اقدام به دنبال چالش‌های مربوط به تسلط تولید جهانی این کشور و پس از اعلام محدودیت‌های صادراتی مشابه برای فلزات گالیوم و ژرمانیوم که در تولید تراشه‌های کامپیوتری و سایر قطعات الکترونیکی استفاده می‌شود، در ماه جولای ۲۰۲۳ انجام شد.
گفتنی است چین در حال حاضر بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده گرافیت در جهان است. همچنین از گرافیت تقریبا در تولید تمام باتری‌های به‌کاررفته در خودروهای الکتریکی استفاده می‌شود.
محدودیت‌های اعمال شده بر روی صادرات گرافیت که به عنوان اقدامی تلافی‌جویانه در برابر محدودیت‌های تعیین شده از سوی ایالات متحده آمریکا در واگذاری فناوری به چین تلقی می‌شود، نگرانی کشورهای غربی را در مورد اینکه چین ممکن است محدودیت صادراتی دیگری بر برخی مواد اولیه حیاتی همچون عناصر نادر خاکی که اغلب در این کشور تولید می‌شود را اعمال کند، افزایش داده است. از دیگر مواد اولیه حیاتی که چین بر تولید آن‌ها مسلط است، می‌توان به کبالت، نیکل و منگنز تصفیه شده مورد استفاده در تولید باتری خودروهای الکتریکی اشاره کرد.
تام کاوانا معتقد است از آنجایی که دیگر کشورهای جهان در تلاشند مقدار تولید باتری‌های خود را افزایش دهند، چین درصدد است از این موضوع به نفع خود استفاده کند.
لازم به یادآوری است که چین در سال ۲۰۱۰، صادرات عناصر نادر خاکی به ژاپن را به دنبال یک مناقشه سرزمینی با این کشور محدود کرد و این تنش موجب افزایش قیمت این عناصر در بازار شد و ژاپن را مجبور به یافتن منابع جایگزین تامین این عناصر کرد. چین در آن زمان دلیل اعمال این محدودیت‌ها علیه ژاپن را نگرانی‌های زیست‌محیطی عنوان کرد.
گفتنی است عناصر نادر خاکی از حدود ۱۷ عنصر تشکیل شده است که در تولید محصولاتی از جمله لیزر و تجهیزات نظامی،آهنرباهای موجود در وسایل نقلیه الکتریکی، توربین‌های بادی و لوازم الکترونیکی مصرفی مانند آیفون مورد استفاده قرار می‌گیرند.
این عناصر شامل لانتان، سریوم، پرازئودیمیوم، نئودیمیوم، پرومتیوم، ساماریوم، یوروپیوم، گادولینیوم، تربیوم، دیسپروزیوم، هولمیوم، اربیوم، تولیوم، ایتربیوم، لوتتیوم، اسکاندیوم و ایترویم هستند.
چین تا چه اندازه بر زنجیره تامین عناصر نادر خاکی تسلط دارد؟
داده‌های سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده آمریکا (USGS) نشان می‌دهد که چین در سال ۲۰۲۲، حدود ۷۰ درصد عناصر نادر خاکی در جهان را تولید جهانی کرد و پس از آن ایالات متحده آمریکا، استرالیا، میانمار و تایلند در رده‌های بعدی قرار گرفتند.
بر اساس گزارش شرکت تحقیقاتی «Adamas Intelligence» در سال ۲۰۱۹، حدود ۸۵ درصد از عناصر نادر خاکی در چین فرآوری می‌شود.
داده‌های گمرک چین نشان می‌دهد که حجم صادرات عناصر نادر خاکی چین در ماه سپتامبر نسبت به آگوست ۲۰۲۳ کاهش یافته است اما حجم صادرات این مواد طی ۹ ماهه سال جاری میلادی، حدود ۶٫۶ درصد افزایش یافت و به ۴,۰۳۷۱٫۸ تن رسید.
چین در سال ۲۰۲۲، حدود ۴۸ هزار و ۷۲۸ تن عناصر نادر خاکی صادر کرد که نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۲۱، حدود ۰٫۴ درصد کاهش داشت.
ایالات متحده آمریکا بیشتر عناصر نادر خاکی مورد نیاز خود را از چین وارد می‌کند اما وابستگی آمریکا به واردات این عناصر از چین از ۸۰ درصد در سال‌های ۱۷-۲۰۱۴، به ۷۴ درصد بین سال‌های ۲۱-۲۰۱۸ کاهش یافت.
کدام کشورها بیشترین حجم ذخایر معدنی عناصر نادر خاکی در جهان را دارند؟
داده‌های سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده آمریکا نشان می‌دهد که چین، حدود ۴۴ میلیون تن اکسید عناصر نادر خاکی معادل (ROE) یا ۳۴ درصد از حجم کل ذخایر این عناصر در جهان را در اختیار دارد.
تخمین زده می‌شود که ویتنام، روسیه و برزیل هر کدام حدود ۲۰ میلیون تن حجم ذخایر معدنی عناصر نادر خاکی را در اختیار داشته باشند؛ این در حالی است که حجم ذخایر این عناصر برای هند ۶٫۹ میلیون تن، استرالیا ۴٫۲ میلیون تن و ایالات متحده آمریکا حدود ۲٫۳ میلیون تن است.
حجم ذخایر جهانی عناصر نادر خاکی
اتفاقات پیرامون عناصر نادر خاکی در سال ۲۰۱۰
در سال ۲۰۱۰، چین در جریان تنش بر سر جزایر مورد مناقشه، صادرات عناصر نادر خاکی به ژاپن را متوقف کرد. در ادامه چین صادرات این عناصر به دیگر کشورهای جهان را محدود و دلیل آن را کاهش آلودگی و حفظ منابع معدنی عنوان کرد. ژاپن، اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا این اقدام چین را در سازمان تجارت جهانی به چالش کشیدند.
این اقدام چین علیه ژاپن که تقریبا برای تامین تمام عناصر نادر خاکی خود به چین متکی بود، باعث شد برای کاهش اتکای خود به چین، تامین‌کنندگان دیگری را جایگزین چین کند. کشور ژاپن در یک شرکت استرالیایی با نام «Lynas» سرمایه‌گذاری کرد و سهم واردات عناصر نادر خاکی خود از چین را تا سال ۲۰۱۸ به ۵۸ درصد کاهش داد.
چرا افزایش تولید عناصر نادر خاکی برای کشورهای دیگر دشوار است؟
عناصر نادر خاکی در حجم نسبتا فراوان اما در غلظت‌های کم یافت می‌شوند و معمولا در حالت ترکیبی یا مخلوط با عناصر رادیواکتیو مانند اورانیوم و توریوم وجود دارند.
خواص شیمیایی عناصر نادر خاکی، موجب دشوار شدن جداسازی آن‌ها از دیگر مواد شده و فرآوری آن‌ها باعث تولید پسماندهای سمی می‌شود.
عدم رعایت استانداردهای زیست محیطی و خروج شرکت‌های غربی از صنعت فرآوری عناصر نادر خاکی، چین را قادر ساخت تسلط خود بر تولید و فرآوری این عناصر را افزایش دهد.
کشورهای دیگر برای کاهش اتکای خود به چین چه اقداماتی انجام می‌دهند؟
کشورهای غربی حمایت خود را برای افزایش مقدار تولید داخلی مواد معدنی حیاتی از جمله عناصر نادر خاکی افزایش داده‌اند.
تاکنون استرالیا، کانادا، اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا سیاست‌گذاری‌ها و بسته‌های حمایتی خود را برای بخش‌های مواد اولیه حیاتی تعیین و ارائه کرده‌اند.
در همین رابطه شرکت «MP Materials» مستقر در ایالات متحده آمریکا، اکسیدهای عناصر نادر خاکی را از معادن شهر «Mountain Pass» در کالیفرنیا استخراج می‌کند و حجمی از آن را برای فرآوری و تبدیل به نئودیمیم و سایر فلزات نادر خاکی به چین می‌فرستد.
شرکت «MP Materials» در ماه آگوست ۲۰۲۳ اعلام کرد که یک واحد جداسازی در ایالات متحده آمریکا راه‌اندازی کرده است و عناصر نادر خاکی را در مقادیر کم در ایالت کالیفرنیای آمریکا پالایش می‌کند. این شرکت حجمی از عناصر پالایش شده در واحد جداسازی و پالایش خود ارائه نکرد.
شرکت خودروسازی تسلا اعلام کرد که به منظور کاهش خطرات زیست‌محیطی و مشکلات روند عرضه، در آینده از عناصر نادر خاکی در تولید خودروهای الکتریکی خود استفاده نخواهد کرد.
سهمیه استخراج عناصر نادر خاکی در چین
داده‌های دولتی چین در ماه سپتامبر ۲۰۲۳ نشان داد این کشور سهمیه استخراج عناصر نادر خاکی از معادن برای سال ۲۰۲۳ را حدود ۲۴۰ هزار تن تعیین کرد.
مقدار سهمیه استخراج در چین معمولا تحت عنوان یک سیستم دو بار در سال تعیین می‌شود. این سیستم در پاسخ به وجود برخی مشکلات در زمینه استخراج غیرقانونی معادن در چین راه‌اندازی شد.
مقدار ظرفیت تولید عناصر نادر خاکی از معدن برای سال ۲۰۲۳، شامل سهمیه ۱۲۰ هزار تنی تعیین شده در ماه مارس ۲۰۲۳، نشان‌دهنده افزایش ۱۴ درصدی این مقدار نسبت به سال ۲۰۲۲ است.
انتهای پیام//
