نقـش بنگاه‌هـای کوچـک و متوسـط در تولید و اشـتغال‌زایی بسـیار مهم و غیـر قابـل انـکار اسـت. امـا مسـاله مهـم، بنگاه‌سـازی درسـت و هماهنـگ بـا زیرسـاخت‌های کشـور اسـت. عـدم توجـه بـه مسـایل
زیرسـاختی میتوانـد منجـر بـه فعالیت واحدهای زیانده شـود.

شـاید در حـوزه معـدن و صنایـع معدنـی، بـا توجـه بـه حجـم عظیـم کار، ایجاد بنـگاه کوچـک مفهومـی نداشـته باشـد، لیکـن میتـوان بـا ایجـاد واحدهـای بـزرگ صنعتـی بـه عنوان بنـگاه مـادر و در کنار آن بـا تولید محصـولات نهایـی در بنگاه‌هـای کوچـک قدمـی در راه کمـک بـه اقتصاد کشور برداشت.

چاله بی‌تدبیری، چاه حمایت‌های اشتباه حمایت‌هـای اشـتباه از برخـی بنگاه‌هـای بـه اصطـاح کوچـک کـه هیـچ بازدهـی مشـخصی ندارنـد و بیشـتر ضرررسـان هسـتند تـا سـودده، مشــکلی اســت کــه دامن‌گیــر ســازمان‌های مربوطـه شـده اسـت. جالـب آن اسـت کـه اگـر بــه فــرض حمایتــی صــورت بگیــرد و حتــی تولیـدی هـم اتفـاق بیفتـد، بـازار آن در کشـور پیش‌بینــی نشــده اســت. از مســئولان مربــوط بایــد پرســید آیــا در ایــن طرح‌هــای حمایتــی، محلـی هـم بـرای رشـد سـازمان حمایت شـونده دیــده شــده اســت یــا خیــر؟

ایــن حمایت‌هــا ماننــد طــرح شکســت خــورده بنگاه‎‌‌های زودبـازده دولت‌هـا اسـت کـه منجـر بـه اتـاف هزینه‌های بســیاری در کشــور شــد. اگــر به جـای ایـن همـه اتـاف هزینـه و سـرمایه در حمایـت از بنگاه‌هـای زودبـازده، حمایت‌هـا از طرح‌هــای اساسی و کلان کشــور صــورت می‌گرفـت، اکنـون کشـور شـاهد رشـد بسـیار بهتـر و مناسـب‌تری بـود.

ذکـر ایـن نکتـه حائـز اهمیــت اســت کــه حتــی طرح‌هــای چندگانــه فولاد بـه عنـوان بنگاه‌هـای‌بـزرگ کـه صـدای زیـادی هـم مبنـی بـر تامیـن سـرمایه و فاینانس از برخــی ارگان‌هــای کلان کشــور بــا خــود بــه همــراه داشــت، در بلندمــدت ورشکســته محسـوب می‌شـوند.

چراکـه زیـر سـاخت‌های مناسـب مربـوط بـه آن دیـده نشـده اسـت. در حــوزه ســیمان نیــز وضــع بهتــر فولاد نیســت، کارخانه‌هایــی کــه در ایــن صنعــت مشــغول بـه کار هسـتند بـا کمتـر از نصـف ظرفیـت در
حـال تولیـد هسـتند. بایـد دانسـت کـه محـل احــداث کارخانــه بــا نــگاه دقیــق کارشناســی تعییــن می‌شــود و نــه بــا روابــط سیاســی و حزبـی. اینکـه بـدون توجـه بـه زیـر سـاخت‌های لازم و در زیر‌لایه‌های نامشخصی، کارخانه‌ای در محلــی احــداث شــود، تنهــا اتلاف وقــت، سـرمایه و انـرژی اسـت. بایـد بـا تدابیـر درسـت و در نظـر گرفتـن چشـم‌اندازهای واقع‌بینانـه و مناسـب، اقـدام بـه احـداث واحدهـا و توسـعه
آنها کرد.

بنگاه‌سـازی بی‌برنامـه، تبدیـل بیـکار بـه بیـکار بدهکار

چنانکه اشـاره شـد، حالت بهینه برای ایجاد بنگاه‌هـای کوچـک و متوسـط آن اسـت کـه ایـن واحدهـا تحـت نظـر بنگاه‌های مـادر به فعالیت بپردازنـد. امـا ایـن نـوع بنگاه‌سـازی نیـز نیـاز به توجـه دقیـق و همه جانبه دارد. به عنوان مثال اگـر بنگاه‌سـازی در مـورد معـادن مـورد نظـر باشـد، بایـد از همـه سـو بـه آن پرداخـت. مثلا پر واضـح اسـت کـه تامیـن مالـی و تجهیـزات بکار رفته در معدن نسبت به اندازه آن تعیین میشـود.

بـه ایـن معنـی کـه مقـدار ذخیـره معـدن، میـزان سـرمایه‌گذاری‌های لازم بـرای آن را تعییـن می‌کنـد. اکتشـاف، اسـتخراج، فـرآوری و حمـل و نقـل در معـادن، هزینه‌هـای سـرمایه‌گذاری بسـیار بالایی را می‌طلبد. نکته
حائـز اهمیـت آن اسـت کـه جـدا از بـزرگ بـودن مقیـاس کار در بخـش اکتشـاف و اسـتخراج و نیـاز بـه بنگاه‌هـای بـزرگ بـرای اجرایـی شـدن فعالیت‌هـا در ایـن حـوزه، بایـد دانسـت کـه حمایـت از بنگاه‌هـای کوچـک حتـی در بخـش فـرآوری محصولات معدنـی نیـز کار درسـتی نیسـت.

چـرا که فرآوری‌ها نیز بـرای راه اندازی بـه حجـم بالایی از مـواد و سـرمایه نیـاز دارنـد. ایجـاد بنـگاه کوچکی که تـوان کار در محدوده ظرفیت اسـتاندارد را نداشـته باشـد به اقتصاد کشـور لطمـه می‌زنـد. در نتیجـه شـاید بتـوان گفـت وضعیـت اقتصادی ضعیف در کشـور از بنگاه‌سـازی‌های ضعیـف ناشـی می‌شـود. اگـر دولـت می‌خواهـد سیاسـت‌های حمایتـی را بـرای توسـعه کشـور پیـش بگیـرد، بایـد بـه فکـر بـزرگ کـردن بنگاه‌هـای متوسـط و در کنـار آن توجـه بـه بنگاه‌هـای کوچکتـر باشـد.

صنعـت درمانـده، تولیـد کالای بی‌کیفیـت، عدم توجه بـه برندسـازی، عـدم حضـور در بـازار جهانـی و اجبـار بـه وضـع تعرفـه واردات بـرای حمایـت از تولیـد همـه و همـه ناشـی از عـدم وجـود چشم‌اندازهای کارشناسی شده است.

برخـی سـاخت و سـازهایی کـه در سـال‌های اخیر انجام گرفته، نمونه مشخصی از شکست در طـرح بنگاه‌هـای زود بـازه اسـت. پـر واضـح اسـت بنگاهـی کـه کالاهای مـورد نیـاز برخـی صنایـع بـا کیفیـت پایین‌تـر را تولیـد می‌کنـد، محصولات مناسـبی بـرای عرضـه در بـازار، مخصوصـا بـازار جهانـی ندارد. از دیگر سـو نیز سیاسـت‌های حمایتی حال حاضر از بنگاه‌های کوچکـی کـه چشـم‌انداز درسـتی از آینـده ندارند، جز خسـارت بر پیکره صنعت، حاصلی در بـر نـدارد.

در طـی سـالهای پـس از جنـگ تا کنـون یعنـی چیـزی بیـش از ۲۹ سـال اسـت کـه دولت‌هـای کشـور در حـال طراحـی موضوعات مختلف برای پیشـبرد اهداف و توسـعه کشـور هستند.

عدم تعیین شاخص‌ها، مانع تمرکز

هدف‌گذاری‌هـا در بنگاه‌سـازی بایـد دقیـق و تعریــف شــده باشــد. در کشــورهای توســعه یافتــه میتــوان شــاخصی را یافــت کــه صنایــع حول آن به فعالیت مشـغول هسـتند. به عنوان مثـال در ایتالیـا بسـیاری از صنایـع حـول محـور هنــر عمــل می‌کننــد و ایــن کشــور به عنــوان یــک کشــور بــا صنعــت هنــری نیــز شــناخته میشــود.

عــدم تعییــن شــاخص‌های محــوری در چشــم‌اندازهای ملــی باعــث درجــا زدن و تکــرار اشــتباهات می‌شــود. بــرای تعییــن شــاخص اصلــی صنایــع بــزرگ و کوچــک، بــه درک درســت از جایــگاه مشــکلات در مســیر پیــشروی کشــور نیــاز اســت. طراحــی مدل‌هـای اقتصادی پیشـرو در کشـور می‌تواند مبتنـی بـر ورود سـرمایه‌گذار خارجـی یـا اتـکا بـه توانمنـدی داخلـی باشـد. امـا موضوعـی که سال‌هاســت کشــور بــا آن درگیــر اســت، طــی مسـیرهای توسـعه به صـورت نیمه تمـام اسـت.

هــر دولــت در آغــاز کار خــود طرحــی نــو درانداختــه و میخواهــد از دیــد خــود تمامــی مسـائل را حـل کنـد. بدیـن ترتیـب بـا شـروع هر دولــت تمامــی مســائل بــه نقطــه اولیــه خــود برمی‌گــردد. رونــد رشــد آهســته و پیوســته بــا توجــه بــه چشــم‌اندازهای کلان منجــر بــه رســیدن بــه جایــگاه مناســب در دنیــا خواهــد شــد؛ در حالــی کــه رونــد معیــوب کنونــی کشــور کــه از خســتگی صنعتــی رنــج می‌بــرد،
معلــوم نیســت درصــورت عــدم برنامه‌ریــزی درست به کدامین نقطه برسد.