تیتانیوم فلزی است با خواص ضد خوردگی که در صنایع حساس کاربرد استراتژیک دارد، بنابراین مصرف‌کنندگان عمده این فلز کشورهای توسعه‌یافته هستند. البته باید توجه کرد که این کشورها سنگ و کنسانتره تیتانیوم را از کشورهای کمتر توسعه‌یافته وارد و تبدیل به فلز می‌کنند. صرف نظر از اینکه تیتانیوم نهمین عنصر فراوان در پوسته زمین است، باید این نکته را مدنظر قرار داد که عیار تیتانیوم جهت فرآوری از اهمیت خاصی برخوردار است و هر کانسنگ تیتانیومی مناسب فرآوری نیست؛ به‌عنوان مثال، چین دارای ذخایر فراوان تیتانیوم است اما عیار آن برای تولید کنسانتره تیتانیوم با عیار مناسب اقتصادی نیست. بنابراین تیتانیوم مورد نیاز خود را از کشورهایی مانند استرالیا، ویتنام و هند تهیه می‌کند.

به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی «فلزات آنلاین» و به نقل از روابط عمومی شرکت مشاوره اقتصادی آرمان آتورپات، تیتانیوم یکی از عناصر واسطه است که دارای رنگ براق و نقره‌ای و با چگالی کم و مقاومت بالا است. این ماده معدنی از نظر فراوانی در پوسته زمین در رده نهم قرار دارد. تیتانیوم ۰.۶۳ درصد از پوسته زمین را تشکیل می‌دهد و پس از آلومینیوم، آهن و منیزیم، چهارمین فلز ساختاری فراوان است. این فلز به شدت در برابر خوردگی در آب دریا، تیز آب سلطانی و کلر مقاوم است. این عنصر در بسیاری از کانی‌ها به‌ ویژه روتیل و ایلمنیت وجود دارد. به کمک فرایندهای کرال و فرایند هانتر می‌توان تیتانیوم را از سنگ معدن استخراج کرد و فراوان‌ترین ترکیب تیتانیم شناخته شده، دی‌اکسید تیتانیوم است.

آلیاژهای حاوی تیتانیوم، در ساخت سامانه‌های هوایی مانند موتور جت، موشک و فضاپیما مورد استفاده قرار می‌گیرد و همچنین کاربردهای نظامی داشته و در فرایندهای صنعتی (شیمیایی، شیمیایی نفتی، کارخانه‌های نمک‌زدایی، کاغذ و …) خودروسازی، کشاورزی، ساخت اندام‌های مصنوعی، درون کاشت‌های استخوانی، ابزارهای دندان‌پزشکی و ریشه‌درمانی، کالاهای ورزشی، جواهرسازی و گوشی‌های همراه کاربرد دارد.

تیتانیوم در صنایع عمدتا به دو صورت فلزی و دی‌اکسید تیتانیوم کاربرد دارد که مصرف فلزی آن به دلیل مشکلات تهیه و خالص‌سازی آن کاربرد چندانی ندارد؛ به طوری‌ که تنها ۱۰ درصد از مصرف تیتانیوم جهان به صورت فلزی است، این در حالی است که مصرف اکسید آن به صورت  Tio2 در صنعت کاربرد بسیار گسترده‌ای دارد؛ در واقـــع ۹۰ درصـــد از صنایــــع اولیـــــه، مصرف‌کننده اکسید تیتانیوم هستند. لازم به ذکر است که مصرف این ماده در کشورهای پیشرفته و توسعه یافته به صورت متوسط تقریبا ۱۰ برابر کشورهای در حال توسعه است. در این گزارش به بررسی تجارت جهانی سنگ و کنسانتره تیتانیوم پرداخته شده است. نمودار ۱ نشان‌دهنده روند واردات تیتانیوم در جهان به تفکیک بزرگ‌ترین مقاصد صادراتی است. همان‌ طور که در این نمودار نیز مشخص است، به‌ طور کلی روند واردات تیتانیوم در جهان افزایشی بوده و سالانه حدود ۶.۳ درصد بر حجم واردات این محصول افزوده شده است. این امر حکایت از افزایش تقاضا برای تیتانیوم دارد. با توجه به اینکه بزرگ‌ترین واردکنندگان تیتانیوم همگی در زمره کشورهایی با تولیدات صنعتی بالا جای می‌گیرند، این فرضیه را می‌توان متصور شد که مصرف تیتانیوم با میزان صنعتی بودن کشور رابطه مستقیم دارد.

تجارت جهانی سنگ و کنسانتره تیتانیوم

واردات جهانی سنگ و کنسانتره تیتانیوم در بازه زمانی سال‌های ۲۰۱۲ الی ۲۰۲۱ در نمودار ۱ بررسی شده است. شواهد حاکی از آن است که واردات این محصول در طی دوره زمانی مورد بررسی سیر صعودی پیموده و از هفت میلیون و ۵۰۰ هزار تن در سال ۲۰۱۲، به بیش از هشت میلیون تن در سال ۲۰۲۱ رسیده است. به عبارتی دیگر، واردات این محصول در بازه زمانی مورد بررسی سالیانه به‌ طور متوسط حدود ۰.۷ درصد رشد را تجربه کرده است. چین، امارات، آلمان و کانادا به ترتیب دارای بیشترین سهم از واردات سنگ و کنسانتره تیتانیوم در جهان هستند.

چین بالغ بر ۴۲ درصد از کنسانتره تیتانیوم در جهان را وارد می‌کند و به‌ عنوان بزرگ‌ترین مقصد صادراتی این محصول در عرصه جهانی شناخته شده است. همان‌ طور که در نمودار نیز مشخص است، واردات سنگ و کنسانتره تیتانیوم در چین از سال ۲۰۱۹ افزایش چشمگیری یافت. تقاضای بالاتر برای محصولات پایین‌دستی تیتانیومی در چین و عرضه محدودتر آن در چین به دلیل بازرسی‌های زیست‌محیطی، قیمت‌های خوراک تیتانیوم را افزایش داد و موجب افزایش واردات به این کشور شد. گفتنی است این مورد صرفا در جهت پوشش افزایش مصرف و کاهش کسری در بازار چین رخ داد. با افزایش سریع تولید محصولات پایین‌دستی، تقاضای چین برای مواد خام و تقاضای تیتانیوم نیز به سرعت افزایش یافته است. در حال حاضر مصرف سالانه تیتانیوم به عنوان مواد اولیه بسیاری از صنایع در چین، بیش از ۴۵ درصد از کل تقاضای جهانی را شامل می‌شود؛ اگرچه ذخایر تیتانیوم در چین بسیار بالا است و سنگ معدن اولیه تیتانیوم و ذخایر پلاسر تیتانیوم از اهمیت زیادی برای چین برخوردار هستند اما عیار ذخایر دارای این عنصر در چین برای تولید کنسانتره تیتانیوم با عیار بالا، اقتصادی نیست. بنابراین چین تقاضای تیتانیوم مورد نیاز خود را از کشورهایی مانند استرالیا، ویتنام و هند تامین می‌کند. در حال حاضر ویتنام بزرگ‌ترین مبدا وارداتی تیتانیوم به چین است.

در نمودار ۲، به بررسی صادرات جهانی این محصول و مهم‌ترین کشورهای صادرکننده آن در عرصه جهانی در بازه زمانی ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱ پرداخته شده است. با توجه به این نمودار، روند کلی صادرات این محصول در بازه زمانی ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰، افزایشی بوده و سالانه به‌ طور متوسط حدود ۴.۳درصد رشد را تجربه کرده است. موزامبیک، آفریقای جنوبی، سنگال و اوکراین، به ترتیب بزرگ‌ترین صادرکنندگان سنگ و کنسانتره تیتانیوم در جهان شناخته می‌شوند و در مجموع حدود ۶۰ درصد صادرات این محصول در جهان را در اختیار دارند. موزامبیک علاوه بر اینکه بزرگ‌ترین صادرکننده تیتانیوم در جهان است، بزرگ‌ترین تولیدکننده تیتانیوم نیز شناخته می‌شود.

تجارت فلز یا کنسانتره؟ مسئله این است

افزایش تقاضا و تجارت تیتانیوم در دهه اخیر امری قابل انتظار است؛ چراکه خواص منحصربه‌فرد ضد خوردگی تیتانیوم، کاربرد و تقاضای این ماده را در صنایع حساس و پیشرفته به‌ ویژه در کشورها توسعه‌یافته را افزایش داده و همین امر در نهایت منجر افزایش تجارت سنگ و کنسانتره تیتانیوم طی بازه زمانی مورد بررسی شده است. نکته قابل توجه در مورد تجارت سنگ و کنسانتره تیتانیوم این است که کانی معدنی این فلز عمدتا در کشورهای کمتر توسعه یافته و آفریقایی یافت می‌شود و از آنجایی که این کشورها فناوری تبدیل کنسانتره به فلز را ندارند و از سوی دیگر با توجه به کاربردهای تیتانیوم در صنایع حساس، صنایع مصرف‌کننده تیتانیوم در این کشورها اغلب چندان توسعه یافته نیست، بنابراین آن را به‌ صورت سنگ و کنسانتره به کشورهای توسعه‌یافته‌تر صادر می‌کنند.