این نوشتار با هدف ارائه نتایج تحقیق انجام شده درباره بازارهای منطقه‌ای فلز مولیبدن با استفاده از اطلاعات مجله‌های صنعتی، بانک‌های اطلاعاتی و گزارش‌های شرکت‌های مرتبط (طی سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۷) با هدف بررسی عوامل برانگیزاننده و بازدارنده رشد و توسعه بازار مولیبدن و پیش‌بینی قیمت و اندازه بازار این فلز برای دوره ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۵ میلادی، با مختصر اطلاعات کلی و عمومی درباره فلز مولیبدن تهیه و تدوین شده است.

مولیبدن (Molybdenum) از واژه یونانی Molybdos به ‌معنی «شبیه سرب» گرفته شده است. مولیبدن فلزی است به‌رنگ سفید متمایل به‌خاکستری، با عدد اتمی ۴۲ در جدول تناوبی عناصر و وزن مخصوص ۲۲/۱۰ گرم بر سانتی‌مترمکعب با نقطه ذوب ۲۶۱۷ درجه سانتی‌گراد. این عنصر برای نخستین‌بار در سال ۱۷۷۸ میلادی توسط یک دانشمند سوئدی به ‌نام Carl Wilhelm Scheele کشف شد.

کاربردهای مولیبدن

نخستین کاربرد مولیبدن در جنگ جهانی اول بود که به فولاد اضافه شد و محصول آن که فولاد مقاومی در برابر حرارت بود، در زره‌پوش‌ها، پوشش گلوله‌های توپ و موتور هواپیماها مورد استفاده قرارگرفت. سپس در زمان صلح کاربردهای جدیدی در صنایع شیمیایی، نفت و انرژی نیز پیدا کرد.

درحال حاضر بیش از ۶۰ درصد مصرف مولیبدن در تهیه فولادهای مقاوم (مقاوم در برابر حرارت‌های بالا) و ضدزنگ (مقاوم در برابر خوردگی) و ویژه استفاده می‌شود. این نوع فولاد در صنایع هوا و فضا، انرژی (ساخت لوله‌های انتقال) و ریخته‌گری مورد استفاده قرار می‌گیرد. فلز مولیبدن همچنین به‌عنوان کاتالیزور در صنعت نفت برای جابه‌جایی سولفورهای آلی به‌کار می‌رود. از دیگر مصارف مولیبدن در صنایع شیمیایی مانند رنگ‌سازی، جوهر، لاستیک‌سازی و همچنین مصرف عمده در روان‌کننده‌ها در بخش روغنکاری با حرارت بالاست. این فلز کاربردهایی در صنایع الکترونیک (ترانزیستورهای لایه نازک و المنت‌های گرمایشی کوره‌های تشعشعی) و شیشه‌سازی نیز دارد.

‌فرآیند تولید مولیبدن

مولیبدن به‌طور عمده در طبیعت به‌صورت سولفور مولیبدن یا مولیبدنیت MoS2 و تا حدودی اکسید مولیبدن یا پاولیت Ca(Mo,W)O4 در کانسارهای پورفیری به‌تنهایی یا همراه کانی‌های مس یافت می‌شود. سنگ معدنی آن به‌‎طور عمده از طریق فلوتاسیون به کنسانتره سولفور مولیبدن با عیارهای ۴۵ تا ۵۳ درصد تبدیل می‌شود. این محصول به این شکل کاربردی ندارد و باید در ‌فرآیند تشویه در کوره‌های الکتریکی به اکسید مولیبدن MoO3 با عیارهای ۶۰ تا ۶۵ درصد که بازار مصرف فراوانی دارد، تبدیل شود. مولیبدن به‌ندرت در حد خالص ۹۹ درصد به‌صورت پودر تهیه می‌شود. ۷۴ درصد مولیبدن به‌صورت اولیه و مستقیم از فرآوری سنگ معدنی مولیبدن و ۲۶ درصد به‌صورت ثانویه از بازیابی آلیاژهای مولیبدن به‌دست می‌آید. کشورهای اروپایی بیشترین سهم را در تولید ثانویه فلز مولیبدن دارند.

بازیگران عمده تولید و مصرف مولیبدن

کل مولیبدن تولید شده در جهان ۸/۱۳۹ میلیون پوند است. بزرگ‌ترین تولیدکنندگان مولیبدن، چین با ۶۸/۳۶درصد، آمریکا با ۳/۲۴ درصد، شیلی با ۳۷/۱۷درصد و پرو با ۱/۶ درصد هستند. اتحادیه اروپا به غیر از کشور نروژ با تولید ۲ میلیون پوند، نقش چندانی در تولید فلز مولیبدن ندارد. کل مصرف مولیبدن در جهان ۹/۱۳۵ میلیون پوند است که مصرف‌کنندگان عمده آن چین با ۶۸/۲۲درصد، اروپا با ۲۵ درصد و آمریکا با ۱۱ درصد هستند.

بررسی روند تغییرات بازار و قیمت فلز مولیبدن تا پیش از بحران اقتصادی سال ۲۰۰۸، بیانگر بالاترین قیمت مولیبدن در دهه گذشته است. بعد از آن و پس از بحران ۲۰۱۲، به‌علت کاهش رشد اقتصادی کشورهای صنعتی به‌ویژه چین، کاهش قیمت مولیبدن را شاهد بودیم و از سال ۲۰۱۳ به‌علت کاهش یکباره قیمت نفت و عدم رشد اقتصاد در چین قیمت فلز مولیبدن افزایش چندانی نداشت.

برای پیش‌بینی وضعیت مولیبدن در آینده، باید به عوامل مهمی چون رقابت در بازار مولیبدن، هزینه‌های عملیاتی، قیمت، کیفیت، اقتصادهای شاخص و نوآوری‌ها در بازارمصرف، توجه داشت.

بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد طی سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۵ معدن جدیدی باز نشده است و معادن مولیبدن نیز به‌علت افزایش هزینه استخراج یا تعطیل شده‌اند یا به‌دنبال حفظ هزینه‌های خود بوده‌اند. همچنین این بررسی‌ها نشان می‌دهد روند تولید و استخراج معادن مولیبدن ثابت خواهد بود، ولی معادن دارای محصول جانبی مولیبدن به‌علت هزینه تولید کمتر افزایش ۱۵ درصدی تولید را خواهند داشت، چراکه طی این سال‌ها شاهد افزایش هزینه تولید مولیبدن در معادن بوده‌ایم، این افزایش تا پایان سال ۲۰۱۶ تا ۴۰ درصد بوده است. این روند صعودی تا سال ۲۰۲۵ حدود ۸/۷ درصد پیش‌بینی شده است. همچنین تا سال ۲۰۲۵ کاهش موجودی انبار مولیبدن پیش‌بینی شده است.

معادن تولیدکننده این محصول جانبی همچنان در تلاش هستند سهم خود را از بازار به‌دست آورند که این مساله بر تولیدکنندگان اولیه که با هزینه‌های سنگینی در حال فعالیت هستند، فشار روزافزونی وارد می‌کند .براساس تخمین‌های موسسهCRU، تولید معدنی اولیه مولیبدن سال گذشته ۹ درصد کاهش یافته، چراکه تقریبا ۸۳ درصد عملیات‌های اولیه زیان‌ده شده بودند. زمانی که کاهش تولیدی که اواخر سال ۲۰۱۵ رخ داد، تاثیر کامل خود را بر جا بگذارد، عرضه معدنی بیش از ۱۴ درصد کاهش خواهد یافت. در این میان، تقاضای مولیبدن رشد اندک حدود ۵/۰ را شاهد خواهد بود که شرایط را برای یک کسری کوچک در بازار فراهم می‌کند. موسسه CRU باور دارد که کسری سال جاری به‌احتمال زیاد کوتاه‌مدت خواهد بود.

عرضه و تقاضای جهانی مولیبدن

براساس تخمین‌های موسسه CRU، تولید این محصول جانبی در ۳ماه نخست سال جاری، تقریبا ۶۵ درصد از کل سهم جهانی تولید معدنی را شامل می‌شود که افزایش ۵۶ درصدی را نسبت به ۳ ماه نخست سال گذشته نشان می‌دهد. پیش‌بینی می‌شود رشد عرضه محصول جانبی در میان‌مدت، همچنان تسریع شود. افت کانه‌های غنی از مولیبدن، رشد عرضه این محصول جانبی را در سال ۲۰۱۸ با ثبات همراه خواهد کرد. موسسه CRU انتظار دارد عرضه محصول جانبی در سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۱ به‌طور میانگین با نرخ رشدی برابر با ۷/۰ درصد در سال افزایش یابد. در مقابل، پیش‌بینی می‌شود تقاضای جهانی مولیبدن طی دوره مذکور با نرخ ۶/۲ درصدی افزایش داشته باشد. موسسه CRU انتظار دارد بیشتر بخش‌های مصرف‌کننده نهایی در سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۱ به‌شدت رشد کنند.

در پیش‌بینی قیمت فلز مولیبدن، عوامل ‌زیر تاثیرگذار هستند:

– رابطه مستقیم قیمت مولیبدن و نفت و گاز. افزایش ۴۵ درصدی در معیار سالانه نفت تا پایان سال ۲۰۱۶ به‌علت افزایش سرمایه‌گذاری در بخش حفاری‌های نفتی و تمایل به فعال‌کردن خطوط انتقال گاز، جهش ۲۹ درصدی مولیبدن را به همراه داشته است.

– تمایل به توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر مانند نیروگاه‌‌های خورشیدی، بادی و اتمی به‌علت رقابتپذیر شدن آنها با سوختهای فسیلی

– رابطه مستقیم قیمت مولیبدن با سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیربنایی به‌ویژه در چین

– رابطه مستقیم قیمت مولیبدن با پیشرفت نوآوری‌ها در بخش ساختمان، خودروسازی، راه و ترابری و نیاز به فولادهای سبک با مقاومت بالا.

بهبود وضعیت قیمت نفت و گاز، تا اواخر دهه جاری به افزایش تقاضا برای لوله‌های مولیبدنی و همین‌طور کاتالیست‌های مورد استفاده در پالایش منجر خواهد شد. این پویایی، بازار را به‌سمت کسری کوچکی سوق خواهد داد و افزایش قیمت‌ها و سپس ترغیب تولیدکنندگان اولیه به ورود دوباره به بازار را درپی خواهد داشت.

همچنین به‌دلیل ورود و خروج برخی تولیدکنندگان که نقش تاثیرگذاری در عرضه بازار دارند، سناریوی پایه موسسه CRU پیش‌بینی می‌کند که تا سال ۲۰۲۰ بهبود اندکی در قیمت‌ها رخ خواهد داد و پس از آن تقاضای قدرتمند و کسری رو به افزایش طرف عرضه بازار را بار دیگر شکل می‌دهند. چشم‌انداز بازار مولیبدن که توسط موسسه CRU ارائه شده، به بررسی اثرات کسری بازار بر قیمت‌ها تا سال ۲۰۲۱می‌پردازد و پیش‌بینی‌هایی برای عرضه در سال ۲۰۲۶ ارائه می‌دهد که در آن ریسک‌های کاهنده و افزاینده این پیش‌بینی‌ها لحاظ شده است.

بعد از افزایش قیمت نفت در سال ۲۰۱۶، تا پایان سال قیمت فلز مولیبدن افزایش ۳۰ درصدی از ۹ دلار به‌ازای هر پوند به ۳۰/۱۱ دلار به‌ازای هر پوند داشته است. پیش‌بینی‌ها نشان از افزایش CAGR از ۵/۳ درصد به ۷/۴ درصد در سرمایه‌گذاری مولیبدن تا سال ۲۰۲۵ خواهد داشت. احتمال می‌رود این رقم برای کشوری مانند هند به ۶درصد برسد.

به‌دلیل محرک‌های زیر و موارد یادشده در بخش عرضه و تقاضا، پیش‌بینی می‌شود دورنمای قیمت فلز مولیبدن روند صعودی و چشم‌انداز مثبتی از نظر سودآوری در آینده داشته باشد:

– سیاست‌گذاری در سیزدهمین پلنوم کمیته مرکزی چین مبنی برافزایش ۵ درصدی پروژه‌های زیربنایی، تمرکز بر بهبود کیفیت محصولات فولادسازان که منجربه افزایش ۸ درصدی نسبت فولادهای خاص به فولاد خام و افزایش ۲ درصدی نسبت فولادهای مقاوم به فولادهای آلیاژی می‌شود.

– پیش‌بینی تثبیت قیمت نفت روی ۷۲ دلار در هر بشکه تا سال ۲۰۲۵ و بهبود بازار در بخش لوازم حفاری‌های نفتی و تمرکز بر انتقال گاز از طریق خطوط لوله، دور و نزدیک ساحل

– توسعه صنعت انرژی‌های تجدیدپذیر و نیاز صنایع نیروگاهی (اتمی، خورشیدی و بادی) به فولادهای خاص

– پیش‌بینی ادامه رشد اقتصادی کشورهای بالای جدول تولید ناخالص ملی مانند چین، هندوستان، برزیل و روسیه.

– رشد تولید و سرمایه‌گذاری و تولید فولادهای با کیفیت بالا برای صنایع مانند خودروسازی، ابنیه و پل‌سازی به‌دلیل گرایش به کاهش هزینه‌های ساخت.

– رشد صنایع شیمیایی مانند تولیدکنندگان روغن و گریس و صنایع آلیاژی و نیاز آن‌ها به فلز مولیبدن

– هزینه بالاتر فلزات رقیب و جانشین مولیبدن مانند تنگستن و کبالت در صنایع آلیاژی

در بازار داخلی به علت عرضه کم و تقاضای بالا برای کنسانتره و اکسید مولیبدن و تبعیت قیمت مولیبدن از تحولات جهانی و روند برابری ارزی پول داخلی و خارجی پیش‌بینی می‌شود روند افزایشی قیمت این فلز همچنان حفظ شود.