معاون توسعه و اکتشافات شرکت ملی صنایع مس ایران گفت: این شرکت در خصوص تامین انرژی در طول یک دهه گذشته اقدامات بسیار ارزشمندی انجام داده است. امروز در حالی که مصرف برق مجتمع‌های تولیدی شرکت ملی صنایع مس ایران حدود ۲۰۰ تا ۲۵۰ مگاوات است، این شرکت یک نیروگاه اختصاصی به ظرفیت ۵۰۰ مگاوات احداث کرده و به بهره‌برداری رسانده است. همچنین پنج واحد ۲۵ مگاواتی گازی و دو واحد ۱۲٫۵ مگاواتی بخار در مجتمع مس سرچشمه در دست بهره‌برداری هستند.
بهروز رحمتی در گفت‌وگو با خبرنگار پایگاه خبری و تحلیلی «فلزات آنلاین» در خصوص اهمیت انرژی در جامعـــه، مطرح کرد: انرژی یکی از کلیدی‌ترین موضوعات و حیاتی‌ترین جنبه‌ها در زندگی است. طی سالیان اخیر، این موضوع کمتر در کشور مورد توجه قرار گرفته و لازم است نگرشی جدید به آن در کشور شکل بگیرد. حرکت کشور در مسیر توسعه پایدار مستلزم این است که قیمت تمام حامل‌های انرژی بر اساس نرخ‌های جهانی تعیین شود زیرا تجربه نشان داده است که هر گونه انحراف از نرخ‌های جهانی موجب بحران خواهد شد. نمود این مسئله را می‌توان به وضوح در عدم آزادسازی قیمت حامل‌های انرژی در سال‌های اخیر مشاهده کرد که موجب بحران‌هایی جدی و قطعی‌های برق و پاسخگو نبودن ظرفیت‌های نیروگاهی در مقابل مصرف برق کشور شده است. تعیین منطقی قیمت برق موجب افزایش جذابیت صنعت برق برای سرمایه‌گذاران و به دنبال آن، توسعه ظرفیت‌های نیروگاهی کشور همگام با رشد تقاضا و مصرف می‌شد و در این صورت، امروز ایران با بحران قطعی برق مواجه نبود. در واقع به جرئت می‌توان گفت که دلیل اصلی بحران قطعی برق، همین سیاست غلط عرضه حامل‌های انرژی (گاز، بنزین) با قیمت‌های بسیار کم به صنایع و مصرفکنندگان بوده است. این مسئله موجب توسعه نامتوازن و بعضا اشتباه برخی از صنایع شده و در عمل، هیچ منفعتی را نصیب مردم و اقتصاد کشور نکرده است.
وی در ارتباط با سهم انرژی در صنعت مس کشور، بیان کرد: سهم انرژی در قیمت تمام‌شده صنعت مس ایران نسبت به صنایع دیگر بسیار کمتر است. در حالی که این سهم در مورد صنایعی مانند فولاد و سیمان به مضربی از ۱۰درصد و در مورد صنعت آلومینیوم به بیش از ۳۰درصد می‌رسد، در صنعت مس حدود ۲درصد است. این مسئله، تا حد زیادی، متاثر از تدابیر، طرح‌ها و اقدامات شایسته‌ای است که شرکت ملی صنایع مس ایران در خصوص ارتقای بهره‌وری مصرف انرژی در دستور کار خود قرار داده است. از جمله این اقدامات می‌توان به تغییر تکنولوژی ذوب مجتمع خاتون‌آباد از تکنولوژی کوره‌های شعله‌ای که بالاترین مصرف انرژی را در بین تمام فرایندهای ذوب دارند، به تکنولوژی ذوب فلش اشاره کرد. گفتنی است که تکنولوژی فلش، در بین فرایندهای ذوب، کمترین میزان انرژی را مصرف می‌کند.
اقدامات درخشان شرکت ملی مس در تامین انرژی
معاون توسعه و اکتشافات شرکت ملی صنایع مس ایران ضمن اشاره به اقدامات این شرکت در تامین انرژی مورد نیاز، عنوان کرد: شرکت ملی صنایع مس ایران همچنین در خصوص تامین انرژی در طول یک دهه گذشته اقدامات بسیار ارزشمندی انجام داده است. امروز در حالی که مصرف برق مجتمع‌های تولیدی شرکت ملی صنایع مس ایران حدود ۲۰۰ تا ۲۵۰ مگاوات است، این شرکت یک نیروگاه اختصاصی به ظرفیت ۵۰۰مگاوات احداث کرده و به بهره‌برداری رسانده است. همچنین پنج واحد ۲۵ مگاواتی گازی و دو واحد ۱۲٫۵ مگاواتی بخار در مجتمع مس سرچشمه در دست بهره‌برداری هستند.
رحمتی اضافه کرد از سال گذشته که تامین برق به چالش و بحرانی جدی برای کشور تبدیل شد، دولت صنایع بزرگ را مکلف به ایجاد و توسعه ظرفیت‌های نیروگاهی و افزودن ۱۲ تا ۱۵ هزار مگاوات برق به شبکه برق کشور کرده است. اولویت دولت و صنایع نیز حرکت به سمت انرژی‌های فسیلی و احداث نیروگاه‌های سیکل ترکیبی بوده است. با این حال پژوهش‌ها، مطالعات عمیق و دقیق و بررسی‌های صورت گرفته در شرکت مس، به ویژه در حوزه انرژی و طرح جامع برق شرکت، نشان می‌دهند که توسعه حوزه انرژی با استفاده از سوخت‌های فسیلی، نه به لحاظ اقتصادی و نه به لحاظ زیست‌محیطی، در راستای منافع ملی و نیز منافع شرکت ملی صنایع مس ایران نیست. در سمت مقابل، انرژی‌های تجدیدپذیر هم به لحاظ هزینه‌های سرمایه‌گذاری و عملیاتی و هم به لحاظ پتانسیل‌های کشور، از مزیت‌های قابل توجهی نسبت به نیروگاه‌های انرژی فسیلی برخوردار هستند.
وی تصریح کرد: با این حال، به نظر می‌رسد که همچنان فرهنگ‌سازی مناسب در این خصوص در کشور انجام نشده است؛ به طوری که از حدود ۸۵ تا ۸۸ هزار مگاوات ظرفیت نیروگاهی کشور، کل برق تولیدی به روش خورشیدی به کمتر از ۵۰۰ مگاوات می‌رسد. در چنین فضایی، حوزه انرژی شرکت ملی صنایع مس ایران، به عنوان پیش‌قدم و پیشگام توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، ایده احداث نیروگاه انرژی خورشیدی را به ظرفیت هزار مگاوات مطرح کرد. این ایده در ابتدا با فشارها و جبهه‌گیری‌های بسیاری مواجه شد اما خط‌شکنی حوزه انرژی شرکت ملی صنایع مس ایران و مقاومت این بخش در مقابل توسعه انرژی‌های فسیلی، هیئت مدیره محترم این شرکت را قانع کرد و این طرح تصویب شد. گفتنی است که به دنبال این اقدام شرکت ملی صنایع مس ایران، بسیاری از شرکت‌هایی که به اشتباه به سمت توسعه انرژی‌های فسیلی گام برمی‌داشتند امروز مسیر خود را تغییر داده و توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر را در دستور کار قرار داده‌اند.
بحرانی به نام برداشت و تامین گاز
معاون توسعه و اکتشافات شرکت ملی صنایع مس ایران ضمن اشاره به اهمیت توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، اذعان کرد: این اقدامات موجب شد مسیر جدیدی پیش روی بخش انرژی کشور برای حل بحران فعلی گشوده شود. به ویژه باید در نظر داشت که در کنار تمام مزیت‌های اقتصادی و زیست‌محیطی انرژی‌های تجدیدپذیر نسبت به انرژی‌های فسیلی، مهم‌ترین بحران اصلی فعلی کشور، برداشت و تامین گاز است. برای توسعه میدان‌های گازی و رساندن شرایط گاز کشور به یک حالت پایدار، به ۱۳۰ تا ۱۷۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز است. روشن است که با توجه به شرایط فعلی اقتصادی کشور، چنین سرمایه‌گذاری‌ای امکان‌پذیر نیست. در واقع، حتی در صورت توسعه نیروگاه‌های حرارتی در کشور، امکان تولید برق در این نیروگاه‌ها به دلیل محدودیت گاز وجود ندارد.
رحمتی در ارتباط با عوامل موثر در تولید برق، اضافه کرد: در احداث یک نیروگاه خورشیدی، سه عامل شدت تابش خورشید، دمای مناسب و زمین کافی برای تعبیه پنل‌ها، پارامترهای اساسی در بهره‌وری و تولید برق محسوب می‌شوند. ایران در این حوزه از پتانسیل‌های بی‌نظیری برخوردار است؛ به گونه‌ای که شرایط استان گیلان که کمترین پتانسیل تابشی در میان استان‌های کشور را دارد، بهتر از بسیاری از نقاط اروپا است که در مسیر توسعه انرژی‌های خورشیدی گام برمی‌دارند. برخورداری ایران از نواحی وسیع دارای شدت تابش و دمای مناسب موجب می‌شود که بتوان چشم‌انداز مناسبی را برای تبدیل ایران به یک هاب در خصوص تولید انرژی‌های خورشیدی متصور بود.
وی ادامه داد: در حال حاضر، با بررسی آمار سبد مصرف انرژی در دو کشور ایران و ترکیه، می‌توان دریافت در حالی که مصرف انرژی این دو کشور تقریبا برابر و حدود ۹۸۰ تراژول است، سهم انرژی‌های تجدیدپذیر از تولید انرژی در کشور ترکیه حدود ۵۰ درصد و در ایران حدود ۵ درصد است. باید توجه داشت که بخش اعظم این سهم در ایران به نیروگاه‌های برق‌آبی اختصاص دارد. این در حالی است که پتانسیل تابش ترکیه با ایران قابل مقایسه نیست. تا پایان سال ۲۰۲۰، حدود هفت هزار مگاوات نیروگاه انرژی تجدیدپذیر در ترکیه نصب شده است. گفتنی است که چین، با برخورداری از ۲۵۰ هزار مگاوات ظرفیت تولید انرژی خورشیدی، بزرگ‌ترین کشور فعال در این حوزه محسوب می‌شود.
این فعال صنعت مس در ادامه به بررسی به کارگیری از انرژی‌های خورشیدی در سطح جهان پرداخت و گفت: در شرایطی که ایران بالاترین پتانسیل تابش خورشید در دنیا را دارد و در این زمینه رتبه ۲۳ دنیا را به خود اختصاص داده است، تاکنون معادل حدود ۴۰۰ مگاوات نیروگاه‌های خورشیدی نصب کرده که این مقدار، معادل حدود ۰٫۵ درصد از کل ظرفیت نیروگاه‌های کشور است. در حالی که کشور ترکیه در مجاورت ایران، از نظر پتانسیل تابش خورشید در رتبه ۹۷ دنیا قرار دارد اما بیش از ۶ هزار و ۶۰۰ مگاوات ظرفیت نیروگاه فتوولتائیک نصب شده دارد. نکته مهم این است که ترکیه، بالغ بر ۹۰ درصد این ظرفیت را طی پنج سال گذشته نصب کرده است. همچنین کشور آلمان که از نظر پتانسیل تابش خورشید، در یکی از پایین‌ترین جایگاه‌های دنیا (رتبه ۱۹۸) قرار دارد با ۵۴ هزار مگاوات ظرفیت نیروگاه خورشیدی نصب شده، در این خصوص رتبه چهارم دنیا را به خود اختصاص داده است. مزایای غیر قابل انکار مذکور، باعث شده است که حتی کشورهای دارنده بزرگ‌ترین ذخایر نفت و گاز جهان واقع در حوزه خلیج فارس (از جمله عربستان و امارات متحده عربی) نیز احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر را اولویت اصلی تولید انرژی خود قرار دهند.
بررسی توسعه سوخت فسیلی
رحمتی خاطرنشان کرد: این تصور اشتباه در کشور وجود دارد که هزینه‌های سرمایه‌گذاری و عملیاتی تولید انرژی خورشیدی بیشتر از انرژی‌های فسیلی است. مطالعات و اقدامات صورت گرفته در طول ۱۰ سال گذشته موجب پیشرفت‌هایی شگرف در حوزه تولید انرژی‌های تجدیدپذیر به ویژه انرژی‌های خورشیدی شده است. آمارها نشان می‌دهند که هزینه‌های تولید انرژی خورشیدی در طول ۱۰ سال گذشته، حدود ۹۰ درصد کاهش پیدا کرده است. این مسئله سبب شده است که نیروگاه‌های تجدیدپذیر علاوه بر مزایای زیست‌محیطی، حتی از منظر هزینه احداث نیروگاه نیز جایگزینی مناسب برای نیروگاه‌های فسیلی باشند. بر اساس گزارش اطلس جهانی انرژی «Global Atlas of Energy»، هزینه سرمایه‌گذاری برای تولید هر کیلووات برق برای نیروگاه‌های بادی یک هزار و ۳۸ دلار، برای نیروگاه‌های خورشیدی ۶۰۰ دلار و برای نیروگاه‌های سیکل ترکیبی ۶۵۰ دلار است. پس به جرئت می‌توان گفت که به لحاظ هزینه‌های سرمایه‌گذاری، در حال حاضر، کمترین میزان سرمایه‌گذاری لازم متعلق به نیروگاه‌های خورشیدی است.
وی ضمن اشاره به فرایند احداث نیروگاه خورشیدی در شرکت ملی صنایع مس ایران، عنوان کرد: بر همین اساس، حوزه انرژی شرکت ملی صنایع مس ایران پتانسیل احداث نیروگاه خورشیدی را در مناطق مختلف کل ایران بررسی کرد. پس از بررسی شرایط مختلف و آیتم‌های گوناگون، سناریوهای متعددی برای احداث نیروگاه‌های سیکل ترکیبی یا خورشیدی در نقاط مختلف کشور از جمله سیرجان، سونگون، میمند، رفسنجان و سرچشمه تعریف شد. کمترین هزینه سرمایه‌گذاری و هزینه‌های عملیاتی به نیروگاه خورشیدی تعلق دارد. ارزیابی سناریوهای مذکور نشـــان می‌داد کـــه برای سناریوهــــای تعریف‌شده به منظور احداث نیروگاه سیکل ترکیبی در بهترین حالت، هزینه تراز انرژی تولید هر کیلووات ساعت برق به بیش از ۲٫۴ سنت می‌رسد؛ در حالی که این عدد برای نیروگاه خورشیدی حدود ۱٫۶ سنت است. این در حالی است که در محاسبات یادشده، شاخص‌هایی مانند نیاز به زیرساخت‌های تامین و نیز چالش‌های زیست‌محیطی ناشی از سوختن انرژی های فسیلی در نظر گرفته نشده‌اند.
معاون توسعه و اکتشافات شرکت ملی صنایع مس ایران تاکید کرد: بر اساس نتایج مطالعات و نیز ملاحظات منطقه‌ای و زیست‌محیطی، شرکت ملی صنایع مس ایران طرح بزرگی را برای احداث نیروگاه‌های خورشیدی و بادی مجموعا به ظرفیت یک هزار و ۷۵ مگاوات در دستور کار قرار داده است. گفتنی است که در کنار این پروژه، طرح ایجاد و توسعه ظرفیت تولید پنل‌های خورشیدی نیز پیش‌بینی شده است تا در احداث نیروگاه‌های خورشیدی از پنل‌های تولید داخلی استفاده شود. این امر، ضمن قطع وابستگی و نیاز به خارج از کشور، موجب صرفه‌جویی حدود ۲۰۰ میلیون دلاری، اشتغال‌زایی برای حدود دو هزار نفر و ایجاد امکان صادرات پنل‌های خورشیدی به کشورهای دیگر می‌شود. این در حالی است که مجموع ظرفیت نصب شده نیروگاهی کشور بالغ بر ۸۵ هزار مگاوات است که حدود ۸۲ درصد آن از نوع حرارتی و از این مقدار، سوخت حدود ۷۸ درصد آن‌ها گاز طبیعی است. با توجه به تراز گاز منفی کشور، سبد انرژی کشور، به دلیل وابستگی کامل به گاز، ریسک بالایی دارد و عملا از تنوعی برخوردار نیست. بنابراین ضروری است که بر اساس مقوله پدافند غیرعامل نیز متنوع‌سازی منابع تامین انرژی در انتخاب تکنولوژی نیروگاه‌ها لحاظ شود.
اثر نیروگاه‌های تجدیدپذیر در پیک سایی شبکه برق
رحمتی در ادامه با اشاره به گزارشات موجود در خصوص به کارگیری از انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور، بیان کرد: گزارش‌های وزارت نیرو و ساتبا با عناوین «تحلیل اثر نیروگاه‌های تجدیدپذیر در پیک سایی شبکه برق کشور» و «گزارش تحلیل قیمت تمام‌شده انرژی‌های تجدیدپذیر و پاک در کشور» (گزارش‌های پیوست)، موید آن هستند که نیروگاه‌های خورشیدی و بادی نقش موثرتری در پیک سایی تابستان سال ۱۳۹۹ در مقایسه با نیروگاه‌های حرارتی دارند و به طور بالقوه، قادر به رفع معضل تولید برق در زمان پیک بار هستند. نیروگاه‌های خورشیدی بیشترین اثر خود را در مدت زمان پیک روز تابستان (با ضریب تولید معادل ۶۸درصد) به جای می‌گذارند و در ۹۰ درصد مدت اوج گرمای روز تابستان، نسبت توان تولیدی به توان نامی آن‌ها از نیروگاه‌های گازی بالاتر است. نیروگاه‌های بادی نیز بالاترین اثر خود را در مدت‌زمان پیک شب(با ضریب تولید معادل ۶۲درسد) به جای می‌گذارند و حداکثر تولید آن‌ها از ساعات عصر تا ابتدای شب، که زمان اوج بار شبانگاهی است، اتفاق می‌افتد.
وی اذعان کرد: نتیجه مطالعات سازمان ساتبا در گزارش تحلیلی فوق نشان می‌دهد که در سال۱۳۹۹، هزینه تمام‌شده تولید یک کیلووات ساعت برق با استفاده از واحدهای گازی نو کلاس «F» به مراتب بیشتر از نیروگاه‌های خورشیدی است و هزینه تمام‌شده تولید برق واحدهای گازی دست دوم به بیش از دو برابر نیروگاه‌های خورشیدی (با نرخ گاز سال ۱۳۹۹) می‌رسد و با توجه به افزایش ۱۶ برابری نرخ گاز طی مدت یک سال از تابستان سال ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۰ (از هر متر مکعب ۱۲۶ تومان به دو هزار تومان) و پیش‌بینی رسیدن آن به قیمت‌های جهانی و فوب خلیج فارس، شاخص هزینه تولید انرژی نیروگاه‌های گازی و سیکل ترکیبی به هیچ عنوان قابل رقابت با نیروگاه‌های تجدیدپذیر نیست و از این رو، اجرای نیروگاه‌های فسیلی غیراقتصادی است.
معاون توسعه و اکتشافات شرکت ملی صنایع مس ایران عنوان کرد: اتحادیه اروپا در ۱۴ جولای ۲۰۲۱ قوانینی را با عنوان CBAM(Carbon Boarder Adjustment Mechanism) منتشر کرده است که این قوانین از سال ۲۰۲۶ لازم الاجرا خواهد بود. بر اساس این قوانین، چنانچه میزان تولید و انتشار کربن تولیدکنندگان فلزات بیش از حد مجاز باشد، جریمه مربوط به کربن را باید یا خود تولیدکننده یا واردکنندگان فلزات به اتحادیه اروپا پرداخت کنند. بدیهی است که قوانین مذکور به تدریج سخت‌تر نیز خواهد شد؛ به نحوی که تا سال ۲۰۳۰ میزان انتشارگازهای گلخانه‌ای باید به میزان ۵۵ درصد دهه ۱۹۹۰ کاهش یابد و تا سال ۲۰۵۰ به صفر برسد. بنابراین احداث نیروگاه‌های فسیلی جدید و افزایش رد پای کربن شرکت می‌تواند فروش شرکت را از این ناحیه با مخاطره جدی روبه‌رو کند.
رحمتی خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه توان خروجی نیروگاه‌های حرارتی با افزایش ارتفاع، کاهش می‌یابد، استفاده از این واحدها در ارتفاع دو هزار و ۵۰۰ متری مجتمع‌های مس سرچشمه و سونگون سبب از دست رفتن حداقل ۳۰ درصد از ظرفیت آن‌ها می‌شود که با لحاظ کردن اثر دمای محیط در فصل تابستان و ریتینگ کار واحدهای گازی (معادل ۸۰ درصد توان نامی)، در عمل، توان خروجی واحدهای گازی در شرایط سایت، معادل حدود ۵۰ درصد توان نامی آن‌ها خواهد شد. با توجه به اینکه سطح اتصال کوتاه در شبکه توزیع اصلی فشار متوسط مجتمع‌های مس سرچشمه و سونگون نزدیک به حد نهایی تحمل تجهیزات است، افزودن نیروگاه‌های حرارتی دارای ژنراتور از منظر سطح اتصال کوتاه می‌تواند این شرایط را تشدید کند اما در صورت احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر، این مورد عاملی تهدیدکننده نخواهد بود.
وی در پایان با استناد به خروجی مطالعات مهندسی و دلایل محکم و غیرقابل انکار فوق، یادآور شد: تاکید می‌شود که تامین انرژی مورد نیاز مجتمع‌ها از طریق پروژه در دست انجام احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر شرکت ملی صنایع مس ایران از نظر قابلیت اطمینان، ضریب بهره‌برداری، هزینه ترازشده انرژی، الزامات زیست‌محیطی، زمان اجرای پروژه و تضمین تولید پایدار، بر سایر انواع نیروگاه‌ها (فسیلی) ارجع است و در این خصوص احداث نیروگاه‌های خورشیدی و بادی با قید فوریت توصیه می‌شود. در این زمینه، ابلاغیه پیوست به شماره ۱۷۱۹۶ مورخ ۲۰/۱/۱۴۰۰ شورای عالی اقتصاد به وزارت نیرو با موضوع صدور مجوز سرمایه‌گذاری برای احداث چهار هزار مگاوات نیروگاه خورشیدی در سطح کشور نیز ایفاد می‌شود. صدور این سند نشانه تغییر سیاست، برنامه‌ریزی و عزم دولت برای گسترش نیروگاه‌های خورشیدی با توجه به کمبود شدید گاز و سوخت مایع در کشور و موید مسیر طی‌شده در شرکت ملی صنایع مس ایران است.
