یکی از موضوعات داغ محافل صنعت و معدن کشور، رسیدن به اقتصاد غیرنفتی بر مبنای توسعه صنایع معدنی و رهایی از وابستگی کشور به صادرات نفت است که البته این موضوع مخالفان و موافقان زیادی هم دارد.

کارشناسانی که این امر را غیرعملی می‌دانند، معتقدند که در حال حاضر، اقتصاد نفتی کشور نیز به درستی شکل نگرفته و بر «خام فروشی» استوار است و تا زمانی که برای آن برنامه‌ای وجود نداشته باشد، نمی‌توان برای اقتصاد غیرنفتی نیز جایگاه و مقصدی متصور بود؛ ولی صاحب نظرانی که موضوع اقتصاد غیرنفتی را عملی می‌دانند، بر این باورند که ایران معادن غنی فراوانی دارد، با وجود این میزان از منابع، دستیابی به یک اقتصاد غیرنفتی مطلوب، امر دشواری نیست؛ اما آیا به راستی جایگزینی اقتصاد مبتنی بر صنایع معدنی به جای اقتصاد وابسته به نفت امکان‌پذیر است یا نه؛ و برای رسیدن به این هدف چه راهکارهایی را باید مدنظر قرار داد؟

حقیقت این است که بر اساس گزارش‌‌ها، ایران کشوری با ذخایر غنی زیرزمینی و معدنی است و با وجود سهم یک درصدی از مساحت کره‌زمین، هفت درصد از ذخایر کشف شده مواد معدنی، نفت و گاز دنیا را در خود جای داده است. بر اساس برخی آمار، کشور ما در تولید مواد معدنی در رتبه دهم جهان قرار گرفته و همچنین با تولید حدود ۸۰۰ هزار تن فلزات غیرآهنی، با قرارگیری در رتبه شانزدهم جهان، جایگاه قابل قبولی را به خود اختصاص داده است.

با توجه به منابع معدنی و طبیعی با ارزش موجود در ایران و همچنین مشکلات اقتصادی در مسیر فروش مواد نفتی و گازی که بر کشور حاکم است، باید درآمدزایی و اقتصاد کشور را به سمت مواد معدنی آهنی و غیرآهنی هدایت کرد.

کشور ما ‌از نظر زمین‌شناسی، از شمال تا جنوب و از غرب تا شرق دارای مواد معدنی فلزی و غیرفلزی فراوانی است و توانسته عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده کاتد و کنسانتره مس را در منطقه به خود اختصاص دهد. همچنین ایران بدون در نظر گرفتن منابع نفت و گاز طبیعی، دارای بیش از ۵۰ میلیارد تن ذخایر معدنی مختلف بوده و در حال حاضر، وجود تقریبا۶۰ نوع ماده معدنی مختلف در سطح کشور به مرحله استخراج و بهره‌برداری رسیده است. با در نظر گرفتن این میزان از منابع معدنی در کشور، انتظار دست‌یابی به اقتصاد غیرنفتی، لااقل روی کاغذ چندان غیر‌معقول نیست؛ اما حقیقت این است که مشکلاتی در این مسیر وجود دارد که باید به حل آن‌ها نیز توجه داشت.

اولین چالش جدی در این مورد، بحث عمق اکتشافات است. تا کنون مناطق دارای پتانسیل معدنی بسیاری شناخته شده و به مرحله استخراج و بهره‌برداری رسیده‌ است اما در فاز اکتشاف همواره با چالش عمق حفاری روبه‌رو هستیم. برای جلوگیری از اتمام مواد معدنی در آینده نزدیک، باید برنامه و سیاست‌گذاری‌های مناسبی برای افزایش عمق اکتشاف معادن در دستور کار قرار گیرد تا مشکل یکی از حلقه‌های مفقوده صنایع معدنی برطرف شود.

معضل بعدی، زمان بهره‌برداری معادن است. با وجود منابع معدنی زیاد در کشور، بازه زمانی شناسایی تا بهره‌برداری، سال‌ها به طول می‌انجامد که این مدت طولانی می‌تواند بر روند درآمدزایی اقتصاد غیرنفتی کشور اثر منفی داشته باشد؛ دولت با همکاری بخش خصوصی می‌تواند این بازه زمانی را به حداقل برساند.

علم و فناوری در تمام عرصه‌ها و در تمام ادوار موجب رشد و ارتقا شده است؛ در بحث معدن از فاز شناسایی تا مرحله بهره‌برداری نیز، حضور پررنگ دانش و دانشگاهیان می‌تواند حرکت قطار توسعه را سرعت ‌بخشد. موضوع مهم دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد افزایش ارتباط صنعت و دانشگاه است که این موضوع گامی مثبت در جهت رشد اقتصادی کشور تلقی می‌شود؛ به طوری که ایده‌های کوچک خوب معدنی محیط‌های دانشگاهی و شرکت‌های دانش‌بنیان، با حمایت دولت و بخش خصوصی می‌توانند به مرحله عملیاتی و اجرا برسند.

چهارمین چالش در امر صادرات و توسعه اقتصاد غیرنفتی، مسئله حمل‌ونقل و راه‌های ارتباطی ایران با سایر کشورها است و افزایش حمل‌ونقل‌های ترکیبی و دریایی می‌تواند به رشد میزان صادرات محصولات غیرنفتی کمک کند که البته محقق شدن این موضوع نیز نیازمند برنامه‌ریزی‌های جامع و گسترده‌ای است.

در نهایت اینکه ارزآوری و درآمدزایی از طریق صادرات یکی از روش‌های توسعه اقتصادی در جهان امروز است و ایران که پتانسیل معدنی بالایی دارد، می‌تواند در مسیر رشد اقتصادی خود، از طریق این حوزه به جایگاه مطلوبی دست یابد.