دولت‌ها برای تنظیم بازار محصولات مختلف از ابزارهای گوناگونی بهره می‌برند و با این ابزارها در مواقع ضروری به ویژه بحران‌ها، التهابات بازار را کاهش می‌دهند. این ابزارها می‌تواند هم در قالب شرکت‌های تجاری و نظارتی، هم در قالب ابزارهای معاملاتی و هم توسط خود دولت‌ها اعمال شود. به طور مثال، برخی کشورها دارای ذخایر استراتژیک کالایی هستند و در صورتی که بحران‌هایی مانند شیوع ویروس کرونا پدید آید و فعالیت‌های تولیدی و اقتصادی متوقف شود، دولت‌ها می‌توانند از این ذخایر استراتژیک برای تامین نیازهای اساسی جامعه استفاده کنند. همچنین در کنار دولت‌ها، شرکت‌های تولیدی و بازرگانی برای تامین نیازهای اساسی جامعه وجود دارند که می‌توانند تولید و تامین مایحتاج جامعه را حتی از طریق واردات، بر عهده بگیرند. نمونه این تنظیم بازار را می‌توان در زمان شیوع ویروس کرونا و قرنطینه‌های سراسری در برخی کشورها مشاهده کرد.

علاوه بر موارد یاد شده، ابزارهای دیگری برای تنظیم بازار به کار گرفته می‌شوند که ازجمله آن‌ها می‌توان به تعرفه‌گذاری برای صادرات و واردات و استفاده از ابزارهای معاملاتی برای عرضه و تقاضا اشاره کرد. در این میان، ابزارهای معاملاتی نقش بسیار ویژه‌ای ایفا می‌کنند زیرا استفاده از این ابزارها یکی از بهترین راهکارها برای تنظیم بازار و ایجاد تعادل میان عرضه و تقاضا به شمار می‌رود. به این صورت که عرضه‌کننده و خریدار، بر حسب نیاز خود، برای قیمت و زمان معامله به چانه‌زنی می‌پردازند. این ابزارها هم به صورت کوتاه‌مدت و هم به صورت بلندمدت تعریف شده‌اند. استفاده از معاملات سلف، نقدی، مشتقه، گواهی سپرده کالایی، سلف استاندارد، خرید دین، اختیار معامله و… نمونه ابزارهایی است که در انجام معاملات کاربرد دارند.

استفاده از ابزارهای معاملاتی در بازارها از این جهت اهمیت می‌یابند که یک سوی آن‌ها تولیدکننده و سوی دیگر، مصرف‌کننده حضور دارند و حضور دولت تنها به عنوان نهاد نظارتی جهت جلوگیری از تقلب یا تخلف‌های احتمالی است. با این حال، در کشور ما برای انجام معاملات به ویژه در بلندمدت تنها ابزارهای کمی به کار گرفته می‌شوند. به طوری که برای معامله ورق فولادی، از معاملات سلف دو ماهه و سه ماهه استفاده می‌شود و سایر ابزارهای معاملاتی به ویژه در بازارهای فیزیکی معمولا به صورت نقدی و چند روزه و حداکثر یک ماهه هستند. در حالی که در دیگر کشورها از ابزارهای معاملاتی معمولا چند ماهه و حتی یک ساله نیز استفاده می‌شود زیرا با به‌کارگیری ابزارهای بلندمدت می‌توان هم تولیدکننده و هم مصرف‌کننده را دارای منافع کرد.

استفاده از ابزارهای بلندمدت معاملاتی برای تولیدکننده از آن جهت اهمیت دارد که می‌تواند مطابق با سفارش بلندمدت دریافت شده، تولید و فروش خود را سر موعد مقرر انجام دهد. علاوه‌براین، مصرف‌کننده نیز می‌تواند برای تحویل کالای مورد نیاز خود در موعد مقرر اطمینان داشته باشد و سفارش‌های خود را به ویژه برای کالای میانی در زمان تحویل کالا دریافت کند. به این ترتیب، معاملات بلندمدت کالایی هم برای مصرف‌کننده و هم برای تولیدکننده سودمند خواهد بود. ضمن اینکه معاملات بلندمدت می‌تواند میزان تولید و مصرف را مشخص و به این ترتیب، بازار را برای تحلیلگران و متولیان صنعت قابل پیش‌بینی کند تا مسئولان بتوانند مطابق با تولید و مصرف، برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام دهند. حسن دیگر معاملات بلندمدت، جلوگیری از التهابات آتی برای کمبودها و بحران‌های احتمالی خواهد بود. به طور مثال، زمانی که قیمت‌های جهانی یا داخلی بنا به دلایلی به طور ناگهانی افزایش یا کاهش می‌یابند و ممکن است بازار با کمبود مواجه شود، معاملات بلندمدت می‌تواند برای بازار این اطمینان را به وجود آورد که همه چیز مطابق برنامه و معامله انجام شده پیش خواهد رفت.

اخیرا وزارت صنعت، معدن و تجارت با توجه به التهاباتی که سال‌های گذشته در بازارهای مختلف فلزی به ویژه فولاد، مس و آلومینیوم به وجود آمد، تصمیم گرفت معاملات بلندمدت این کالاها را تحت عنوان «معاملات پریمیوم» در بورس کالا راه‌اندازی کند. قطعا ایجاد معاملات بلندمدت می‌تواند در صنایع یاد شده سودمند باشد اما این معاملات زمانی صد درصد سودمند خواهند بود که کل اقتصاد کشور پیش‌بینی‌پذیر باشد. در اقتصادی که نرخ تورم سه سال گذشته آن سالانه بیش از ۴۰ درصد بوده است، انجام معاملات بلندمدت به ویژه برای مصرف‌کننده با ریسک زیادی همراه خواهد بود. ضمن اینکه صنایع بزرگ کشور به ویژه فولاد هر از چندگاهی با شوک‌های اساسی به ویژه قطعی گاز و برق مواجه بوده‌اند که همین امر، تولید آن‌ها را با وقفه روبه‌رو کرده بود. البته اگر معاملات بلندمدت به بسیاری از کالاهای اساسی مانند ارزاق عمومی، انرژی، فلزات و… سرایت کند، در این صورت شاهد کاهش التهابات و به ویژه کاهش تورم کلی کشور خواهیم بود. بنابراین دولت می‌تواند علاوه بر ایجاد بستر معاملات بلندمدت برای جلوگیری از التهابات آتی، با اتخاذ تدابیر ویژه، نرخ تورم را پله‌پله کاهش دهد تا تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان با اطمینان بیشتری گام به معاملات بلندمدت بگذارند و اقتصاد کشور پیش‌بینی‌پذیر شود. سپس با قابل پیش‌بینی بودن اقتصاد، بسترهای لازم برای جذب سرمایه‌گذاری در حوزه تولید و صنایع پایین‌دست آماده شده و رشد اقتصادی مناسبی حاصل خواهد شد.

یادداشت: کارشناس فلزات‌آنلاین