صنایع نسوز پشتیبان صنایع مصرف‌کننده به ویژه فولاد، سیمان، پتروشیمی و… هستند زیرا محصولات این صنعت به عنوان یکی از مواد اولیه اساسی در تولیدات صنایعی که با حرارت سر و کار دارند، به کار می‌روند. با اینکه کشور ما در سال‌های گذشته یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان محصولات نسوز بوده است اما با توجه به تحریم‌ها و رشد نرخ ارز، صنایع تولیدکننده داخلی به تکاپو افتادند و مصرف‌کنندگان نیز به آن‌ها جهت تامین نیازهای خود مراجعه کردند. با این حال، جهت افزایش کیفیت محصولات نسوز و رقابت‌پذیر شدن آن‌ها در مواجهه با نمونه‌های خارجی، لازم است اقداماتی از سوی تولیدکنندگان صورت گیرد. در رابطه با بررسی وضعیت صنعت نسوز، با مهدی یوسف‌زاده، مدیرعامل شرکت دیرگداز آذربایجان به گفت‌وگو پرداخته‌ایم. وی اعتقاد دارد بخش تحقیق و توسعه مهم‌ترین کارکرد را در صنعت نسوز ایفا می‌کند و می‌توان با تمرکز بر این بخش، ضمن تولید محصولات جدید، نوآوری و ابتکار نیز داشت و نیاز بازار داخلی را تامین کرد. متن کامل این گفت‌وگو در ادامه آمده است:
وضعیت صنعت دیرگداز کشور را طی چند ماه اخیر چگونه ارزیابی می‌کنید؟
طی چند ماه گذشته چالش‌های متعددی برای بخش صنعت به ویژه حوزه دیرگداز کشور به وجود آمد که ازجمله آن‌ها می‌توان به کمبود مواد اولیه اشاره کرد. با این وجود وضعیت صنعت نسوز نسبت به سال گذشته بهتر بوده و بازدهی آن به مراتب بالاتر رفته است. به طوری که تولیدات شرکت دیرگداز آذربایجان روند افزایشی را طی می‌کند. ضمن اینکه سفارش‌های دریافتی شرکت نیز نسبت به سال‌های گذشته بیشتر شده و خوشبختانه افزایش تولید نیز اتفاق افتاده است.
با وجود این اتفاقات مثبت، صنعت دیرگداز با چالش‌های متعددی دست و پنجه نرم می‌کند. افزایش نرخ ارز در ماه‌های اخیر و کمبود دسترسی به مواد اولیه، دو چالش صنعت دیرگداز به شمار می‌رود. در حال حاضر ۵۰ تا ۶۰ درصد مواد اولیه شرکت ما وارداتی بوده و با افزایش نرخ ارز، بهای برخی از مواد اولیه به صورت نجومی افزایش یافته است. ناگفته نماند که قیمت‌های نجومی حاصل رشد نرخ ارز در تامین مواد اولیه به سرعت نمایان می‌شود اما متاسفانه تولیدکنندگان نمی‌توانند افزایش قیمت را به همان سرعت روی محصولات خود هنگام فروش لحاظ کنند. چراکه شرایط بازار به گونه‌ای است که تولیدکنندگان صنایع نسوز، مشتریان را درک کرده و افزایش قیمت را به طور محسوس روی محصولات خود لحاظ نکرده‌اند. البته رقابت میان تولیدکنندگان برای کسب سهم بازار صنعت نسوز در این امر دخیل بوده است. ضمن اینکه شیوع کرونا نیز بر تولید و وضعیت صنعت دیرگداز اثر گذاشت. به طوری که برخی از مشتریان این صنعت با کاهش تولید و فروش مواجه شدند. به همین دلیل تولیدکنندگان دیرگداز نمی‌توانند به سرعت و ناگهانی قیمت محصولات خود را متناسب با قیمت مواد اولیه افزایش دهند. بنابراین برخی از تولیدکنندگان دیرگداز به دلیل عدم هم‌خوانی قیمت مواد اولیه با محصولات به مشکل برخورد کرده‌اند.
شرکت دیرگداز آذربایجان چه طیف محصولاتی در زمینه نسوز تولید می‌کند؟
عمده تولیدات شرکت ما جرم‌های نسوز و مواد نسوز به صورت کستینگ، رنینگ و گانینگ است که ترکیبات آلومینا و آلومینوسیلیکاتی دارند. همچنین محصولات شرکت برای صنعت فولاد، سیمان، پتروشیمی، پالایشگاهی، نیروگاهی و همه صنایعی که به نوعی با حرارت سر و کار دارند، تولید می‌شود و مشتریان اصلی به شمار می‌روند. البته در چند ماه اخیر با توجه به شرایط بازار، عمده مشتریان را صنایع سیمان، فولاد و صنایع نفت، پتروشیمی و نیروگاهی تشکیل می‌دادند. گفتنی است که طی چند سال اخیر توانستیم بسیاری از محصولاتی که به کشور وارد می‌شدند را بومی‌سازی کنیم.
ظرفیت تولید شرکت ما در زمینه محصولات نسوز حدود ۱۸ هزار تن در سال است که هم‌اکنون با ۶۰ تا ۷۰ درصد از این ظرفیت فعالیت می‌کنیم.
تحریم و رشد نرخ ارز نیز به رشد فروش شرکت ما کمک کرد و این عوامل موجب شدند بسیاری از مشتریان محصولات دیرگداز از واردات به استفاده از محصولات داخلی روی بیاورند. شرکت دیرگداز آذربایجان با درک وضعیت بازار و رجوع مصرف‌کنندگان دیرگداز به بازار داخلی، به سرعت برخی از محصولات دیرگداز وارداتی را بومی‌سازی کند. به این ترتیب، برخی از محصولات وارداتی را در داخل تولید کردیم و به مشتریان ارائه دادیم. در سال‌های گذشته نیز به کشورهای عراق و آذربایجان صادرات داشتیم. همچنین مواد نسوز مورد نیاز شرکت‌های ایرانی پیمانکار و خدمات مهندسی حاضر در این کشورها که پروژه‌هایی را انجام می‌دادند را تامین کردیم اما در پنج تا ۶ ماه گذشته به دلیل رشد شدید تقاضای داخلی، تمرکز خود را بر فروش محصولات نسوز به مشتریان داخلی گذاشته‌ایم. در حال حاضر به دلیل کاهش واردات نسوز به کشور، هدف نخست شرکت ما تامین مواد اولیه صنایع داخلی است که خوشبختانه محصولات شرکت ما همواره مورد استقبال مشتریان واقع شده است و هیچ‌گاه به دلیل رکود در بازار و نبود مصرف‌کننده داخلی، تولید شرکت ما با توقف مواجه نشده است.
مواد اولیه خود را به چه صورت تامین می‌کنید؟
خوشبختانه طی دو سه سال اخیر به دلیل تحریم‌ها، برخی از مواد اولیه مورد نیاز صنعت دیرگداز به ویژه ترکیبات آلومینیومی نیز تا حدودی بومی و داخلی‌سازی شده است. اکنون حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد مواد اولیه خود را از طریق واردات تامین می‌کنیم. این در حالی است که این رقم در سال‌های گذشته به بیش از ۸۰ درصد نیز می‌رسید. علت افزایش تولید مواد اولیه آلومینیومی این است که برخی از معادن دارای آلومینیوم نسبتا بالا در کشور به دلیل تحریم‌ها و رویکرد دولت در حمایت از فعال‌سازی معادن غیر فعال طی یکی دو سال اخیر فعال شده‌اند. برخی از معادن می‌توانند محصولی معادل ۵۰ درصد آلومینا را تولید کنند. البته در موارد معدودی نیز آلومینا با خلوص ۷۰ تا ۸۰ درصد نیز تولید شده است.
درست است که تامین مواد اولیه آلومینیومی برای صنعت دیرگداز کفاف نیازها را نمی‌دهد، اما همین که وابستگی ما به واردات را کاهش داده، گامی رو به جلو محسوب می‌شود. البته با توجه روند کنونی صنعت، جای امیدواری زیادی وجود دارد که شاهد ورود تولیدکنندگان جدید به این حوزه و تولید مواد آلومینایی با خلوص ۵۰ درصد باشیم که کاربرد بسیاری در صنعت سیمان دارند.
تحقیق و توسعه در صنعت نسوز چه اهمیتی دارد و چه اقداماتی را در این خصوص صورت دادید؟
پیش از تاسیس شرکت دیرگداز آذربایجان، چندین شرکت دیگر در عرصه صنعت نسوز فعالیت می‌کردند و این شرکت حدود ۲۰ سال است که در این صنعت به فعالیت می‌پردازد. با این وجود نخستین بخشی که در شرکت ما تاسیس شد، مرکز تحقیقات و آزمایشگاهی بوده است. تلاش کردهایم بخش تحقیق و توسعه قوی و توانمندی داشته باشیم و در این رابطه تمام تجهیزات لازم را از قبیل سخت‌افزار و نرم‌افزار و نیروی متخصص تامین کردهایم. اگر قصد داشته باشیم محصول جدیدی را به بازار عرضه کنیم، بسیار مهم است که بخش تحقیق و توسعه شرکت فعال باشد.
برای مقابله با تحریم‌ها و تامین نیاز داخلی صنایع مصرف‌کننده، اقدام به بومی‌سازی و عرضه محصولات جدید به بازار کردیم. قطعا ساخت این محصولات در بخش مرکز آزمایشگاهی و تحقیق و توسعه در ابتدا انجام شد. این یعنی این بخش تحقیق و توسعه مواد و محصولات وارداتی را خریداری و روی آن‌ها مهندسی معکوس انجام داد. در نتیجه محصولات وارداتی را بومی‌سازی کردیم و به تولید رساندیم. در این راستا، خوشبختانه در سال گذشته حدود ۱۰ هزار تن جرم‌های گانیل نسوز را تولید و به بازار مصرف عرضه کردیم. این در حالی است که طی پنج سال گذشته، تمام جرم‌های گانیل مصرفی در کشور وارداتی بوده‌اند و ارزبری بسیار بالایی برای صنایع مصرف‌کننده داخلی داشته‌اند. حتی با وجود افزایش بسیار شدید نرخ ارز در دو سه سال گذشته، قیمت عرضه این محصول توسط شرکت ما، از قیمت واردات در پنج سال قبل به مراتب کمتر بوده است. همه خریداران جرم‌های گانیل از شرکت ما اذعان کرده‌اند محصول شرکت ما حتی از مشابه خارجی و وارداتی عملکرد بهتری از نظر کیفی داشته است.
مهم‌ترین چالش‌های صنعت نسوز و مشکلات کنونی آن را چه مواردی می‌دانید؟
یکی از مشکلات اصلی این صنعت در حال حاضر، کمبود مواد اولیه ساخت داخل است. نوسانات نرخ ارز نیز به شدت روی صنعت نسوز اثرگذار بوده است زیرا وقتی بخشی از مواد اولیه از خارج تامین می‌شوند، نوسانات نرخ ارز به شدت روی تامین مواد اولیه تاثیر می‌گذارد.
مشکل دیگری که گریبان کل صنایع را گرفته، کاهش نقدینگی شرکت‌ها است. همین امر موجب شده که قدرت خرید و قدرت مانور مشتریان نیز نسبت به سال‌های گذشته پایین‌تر بیاید. البته شرکت ما در این خصوص مشتریان را درک کرده و با توجه به رشد نرخ ارز، شیوع کرونا و تعطیلی برخی از پروژه‌ها، اقدام به افزایش نرخ فروش محصولات خود نکرده است. چراکه با صنایع بزرگی مانند فولاد و سیمان سر و کار داریم و این صنایع نیز به دلیل رکود ایجاد شده در پروژه‌هایی همچون مسکن، راه‌سازی و شهرسازی و… با مشکل مواجه شده‌اند. بنابراین اثر رکود بر صنایع مصرف‌کننده محصولات نسوز بر شرکت ما نیز تا حدودی تاثیرگذار خواهد بود.
همچنین یکی از چالش‌های عمومی صنعت نسوز در ارتباط با بخش تحقیق و توسعه است. با اینکه شرکت ما در این زمینه فعال بوده است اما به دلیل محدودیت شدید ارتباطات به ویژه در خصوص واردات تکنولوژی‌های مدرن، در زمینه تولید و بومی‌سازی برخی نسوزها با مشکل مواجه هستیم.
واردات محصولات نسوز را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
متاسفانه اخیرا برخی از شرکت‌ها با وجود اینکه تولید داخلی محصولات نسوز به میزان کافی و با کیفیت انجام می‌شود، اقدام به واردات کرده‌اند. حتی برخی از مصرف‌کنندگان استعلام‌هایی از برخی تامین‌کنندگان خارجی محصولات نسوز گرفته‌اند که تهدیدی برای این صنعت در کشور محسوب می‌شود. این امر به ویژه در خصوص جرم‌های نسوز که تولید آن در کشور زیاد شده، بیشتر صدق می‌کند. البته کشور ما در زمینه تولید برخی از انواع آجر نسوز هنوز به خودکفایی نرسیده و تولید داخلی نیز چندان قدرتمند نیست. بنابراین تولیدکنندگان این حوزه هنوز نمی‌توانند از نظر کیفیت و کمیت بازار داخلی را تامین کنند و طبیعی است که در این شرایط واردات وجود داشته باشد. با این وجود، واردات جرم‌های نسوز که تولید داخلی ۱۰۰ درصد تقاضا را پوشش می‌دهد، انجام می‌شود. این واردات از کشورهایی مانند تایلند و هند صورت می‌گیرد. هرچند که از یکی دو تولیدکننده اروپایی نیز واردات انجام شده است.
چه کشورهایی در خصوص تولید محصولات نسوز سرآمد هستند؟
در حال حاضر، کشور چین به ویژه در تولید مواد اولیه آلومینایی و بوکسیت، یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان محسوب می‌شود. به طوری که برخی از کشورهای اروپایی در چین، در زمینه محصولات نسوز آلومینایی سرمایه‌گذاری کرده و کارخانه تاسیس کرده‌اند. همچنین خود چین در این صنعت، یک تولیدکننده بزرگ به شمار می‌رود. چراکه این کشور بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد و بسیاری از فلزات در جهان است که مصرف‌کننده محصولات نسوز هستند. بنابراین چین بزرگ‌ترین مصرف‌کننده محصولات نسوز در جهان محسوب می‌شود. علاوه بر چین، هند نیز به دومین تولیدکننده فولاد در جهان تبدیل شده و بنابراین تولید و مصرف نسوز بسیار بالایی دارد. در بین کشورهای اروپایی، فرانسه یکی از تولیدکنندگان به‌نام نسوز در دنیا محسوب می‌شود. همچنین کشورهای هلند و آلمان نیز تولیدات خوبی در صنعت نسوز دارند. تولیدکنندگان اتریش و ترکیه نیز در رده‌های بعدی صنعت نسوز در دنیا قرار می‌گیرند.
چشم‌انداز شما برای سال‌های آتی صنعت نسوز کشور چیست؟
خوشبختانه چشم‌انداز صنعت نسوز در کشور ما برای سال‌های آتی بسیار روشن است زیرا برنامه‌های متعددی برای صنایع مصرف‌کننده نسوز همچون فولاد، سیمان و پروژه‌های جدید تعریف شده و اگر این برنامه‌ها در زمان خود پیش بروند، صنعت نسوز نیز از پیشرفت این صنایع که مصرف‌کننده محصولات نسوز هستند، منتفع خواهد شد و چشم‌انداز بسیار مناسبی خواهد داشت. انتظار داریم صنایع فولاد، سیمان، پتروشیمی، پالایشگاهی و… رشد بسیار خوبی را نسبت به سال‌های گذشته داشته باشند. در عین حال صنعت نسوز پشتیبان و تامین‌کننده مواد نسوز برای این صنایع خواهد بود. بنابراین به طور حتم صنعت نسوز نیز در کنار افزایش مصرف، با افزایش تولید مواجه خواهد شد. البته افزایش تولید صنایع نسوز کشور به نوعی اجباری است تا شعار این صنعت یعنی پشتیبانی از صنایع مصرف‌کننده عملیاتی شود و مصرف‌کنندگان به دنبال واردات نروند. همچنین تولیدکنندگان نسوز برای ارائه محصولات جدید به بازار مصرف، باید به امر تحقیق و توسعه بیش از گذشته توجه داشته باشند تا با تولید و عرضه این محصولات، هم در مورد کمیت تولید و هم در مورد کیفیت، از تولیدکنندگان خارجی عقب نیفتند. نوآوری لازمه صنعت نسوز است و تولیدات این صنعت باید همواره با نوآوری و ابتکار همراه باشد. در صورتی که نوآوری و بهبود کیفیت محصولات نسوز اتفاق نیفتد، قطعا نباید انتظار داشته باشیم مصرف‌کنندگان از محصولات داخلی استفاده کنند.
