به دلیل وجود منابع غنی مس و آهن، این دو فلز از دیرباز به عنوان صنایع پیشرو مطرح بوده‌اند اما درباره آلومینیوم شک و شبهه وجود داشت؛ در نگاه کوتاهی به وضعیت تولید و مصرف آلومینیوم در جهان و مصارف این فلز استراتژیک می‌توان نکته‌های مهمی را در نظر گرفت.
به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی «فلزات‌آنلاین»، شهریار طاهرپور، کارشناس حوزه آلومینیوم نوشت: فدراسیون مصرف‌کنندگان آلومینیوم در اروپا، در مقاله‌ای از آلومینیوم به عنوان فلز قرن ۲۱ نام برده و در آن مقاله از بالا رفتن مصرف آلومینیوم نسبت به فولاد صحبت کرده است. آلومینیوم پس از فولاد، بیشترین تولید و مصرف را در جهان دارد و میزان مصرف آن به تنهایی، از مجموع فلزات غیرآهنی بیشتر است. صنعت آلومینیوم در جهان به طور مستقیم برای حدود ۱٫۵ میلیون نفر و به طور غیرمستقیم برای ۶ میلیون نفر شغل ایجاد کرده است.
فلز آلومینیوم، نقشی اساسی و برجسته در زمینه‌های مختلف توسعه دارد؛ از این رو توجه ویژه به این عنصر و فراگیری اساسی کاربرد آن در عرصه‌های گوناگون، می‌تواند رشد و نمو یک جامعه اقتصادی پربار را تعالی بخشد. ویژگی‌های مثبت این فلز اعم از استحکام، مقاومت، زیبایی، سبکی و از همه مهم‌تر پایداری محیطی، وجه تمایز اصلی این فلز با سایرین است. پایداری محیطی بسیار مناسب آلومینیوم در حدی است که می‌تواند تنها با ۵درصد انرژی اولیه خود، بازیافت شود.
آینده بسیاری از صنایع تولیدی جهان، با این فلز گره خورده است، جایگاه مهم آلومینیوم در اقتصاد جهان در سال‌های آینده غیرقابل انکار است و این صنعت به دلیل ویژگی‌هایی چون کاربردهای مختلف و متنوع، نوآوری در محصولات جدید و توسعه با ملاحظات زیست‌محیطی، در حال تقویت موقعیت خود در اقتصاد و تجارت جهانی است.
آلومینیــــوم فلــــزی اســــت کـــــه صنایــــع خودروسازی با استفاده از آن می‌توانند وزن خودروی تولید شده خود را کاهش دهند. به ازای هر ۱۰۰ کیلوگرم کاهش وزن در خودرو حدود هشت گرم بر کیلومتر از میزان انتشار دی‌کسیدکربن کاهش می‌یابد. از آنجا که در ایران تنها در سال ۹۷ حدود یک میلیون خودرو تولید شده، اگر متوسط پیمایش این خودروها را ۲۰ هزار کیلومتر در نظر بگیریم، کل پیمایش این خودروها در سال گذشته حدود ۲۰ میلیارد کیلومتر بوده، در حالی که اگر تنها وزن ۵۰درصد این خودروها با آلومینیوم ۱۰۰کیلوگرم کاهش یافته بود سال گذشته ۸۰ هزار تن گاز CO2 کمتری وارد جو می‌شد.
چرخه تولید و مصرف فلز آلومینیوم
فلز آلومینیوم اولیه در سه مرحله تولید می‌شود: ۱-مراحل استخراج بوکسیت، ۲-مراحل استحصال آلومینا از بوکسیت، ۳-فرآیند احیا
سنگ بوکسیت در فرآیندی با استفاده از روش شیمیایی در کارخانه‌های تولید آلومینا به اکسید آلومینیوم یا آلومینا تبدیل می‌شود. از فرآیند چهار تن بوکسیت، دو تن پودر آلومینا به‌دست آمده و از این مقدار یک تن فلز آلومینیوم استحصال می‌شود.
آلومینیوم استحصال شده به صورت مذاب، شمش، اسلب، بیلت و… در اختیار صنایع پایین‌دست قرار می‌گیرد و با استفاده از عملیات ریخته‌گری، نورد یا اکستروژن تبدیل به محصولات مختلف می‌شود.
این محصولات پس از پایان عمر مفید خود، به قراضه‌های آلومینیومی تبدیل و دوباره ذوب می‌شوند و در صنایع مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند.
بنابراین می‌توان گفت فلز آلومینیوم جزو عناصر دوستدار محیط زیست است و حتی زباله‌های آلومینیومی با صرف هزینه‌ای بسیار کم دوباره قابل استفاده خواهند بود.
ظرفیت تولید آلومینیوم در کشور
در حال حاضر آلومینیوم اولیه در شرکت‌های آلومینیوم ایران (ایرالکو) در اراک و آلومینیوم المهدی، هرمزال در بندرعباس و جاجرم با مجموع ظرفیت اسمی نصب شده ۴۶۸ هزار تن در سال تولید می‌شود؛ ایرالکو ۱۷۵هزار تن، المهدی ۱۱۰ هزار تن، هرمزال ۱۴۳هزار تن، جاجرم ۴۰ هزار تن و با راه‌اندازی فاز نخست آلومینیوم جنوب با ظرفیت ۳۰۰هزار تن در سال با فناوری ۴۳۰ کیلوآمپر، میزان تولید آلومینیوم کشور به ۷۶۸ هزار تن رسیده و با راه‌اندازی فاز دوم آلومینیوم جنوب با ظرفیت ۶۰۰ هزار تن ظرفیت تولید آلومینیوم در ایران به بیش از ۱.۳ میلیون تن در سال خواهد رسید.
راهکارهای بهبود تولید آلومینیوم اولیه
بر اساس بررسی‌های انجام شده، با وجود اینکه از مزیت‌های مهم ایران در تولید آلومینیوم اولیه، انرژی و نیروی انسانی ارزان است اما متاسفانه به‌دلیل تحریم‌ها و امضا نشدن قراردادهای بلندمدت خرید آلومینا، پترولیوم کک و آند و گشایش نیافتن ال‌سی، این مواد اولیه به‌وسیله واسطه‌ها با نرخ بالاتری خریداری می‌شوند، به گونه‌ای که نرخ تمام شده آلومینیوم در داخل بیش از شرکت‌های تولیدکننده در منطقه خلیج‌فارس است.
راهکارهای بهبود تولید آلومینیوم در کشور را می‌توان موارد ذیل دانست: امضای قراردادهای بلندمدت خرید آلومینا، پترولیوم کک و آند به منظور تامین مواد اولیه ارزان و با کیفیت به وسیله تولیدکنندگان اصلی بین‌المللی، ادامه اعطای سوبسید انرژی از سوی دولت و مشابه بسیاری از کشورهای جهان، ارتقای مداوم عوامل تولید به منظور کاهش هزینه‌های برق مصرفی، مـــواد اولیـــه و نیـــروی انســـانی، به‌کارگیـــری فناوری‌های مدرن و بهینه‌سازی خطوط تولید فعلی به وسیله بهبود فناوری، همکاری موسسه‌های مالی برای اعطای وام با بهره مناسب و سرمایه‌گذاری در این بخش از صنعت، واگذاری بخشی از سهام کارخانه‌های تولید آلومینیوم اولیه به هلدینگ‌های بین‌المللی صنعت، برنامه‌ریزی به منظور افزایش مصرف آلومینیوم در کشور با توجه به سرانه مصرف پایین آن در مقایسه با متوسط جهانی و تشکیل هلدینگ صنعت آلومینیوم.
وضعیت واردات آلومینا در منطقه و ایران
واردات آلومینا در تمام کشورهای منطقه در سال جاری شاهد رشد خواهد بود؛ هر چند این میزان رشد برای کشورهای ترکیه و عربستان در مقایسه با سایر کشورها ناچیز است.
تقاضای آلومینا در ایران در صورتی که کل واحدهای ذوب آلومینیوم با تمام ظرفیت خود فعالیت کنند، به‌حدود ۹۸۰هزار تن می‌رسد که کمتر از ۲۵۰ هزار تن آن را می‌توان از داخل تامین کرد. این در حالی است که با بهره‌برداری از کارخانه آلومینیوم جنوب سالانه ۶۰۰ هزار تن به نیاز آلومینای کشور افزوده می‌شود؛ بنابراین ایران بیش از ۱.۵ میلیون تن آلومینا نیاز دارد و کمبود ۱.۲۵ میلیون تنی در تامین آلومینا موضوعی است که باید به طور جدی به دنبال راهکار آن باشیم.
مزیت‌های ایران در توسعه آلومینیوم
تولید آلومینیوم در ایران از چند جنبه حائز اهمیت است:
ذخایر گازی: کشورهای نفت خیز جهان به ویژه در حوزه خلیج‌فارس، به دلیل دسترسی به ذخایر عظیم انرژی، از جایگاه مناسبی برای سرمایه‌گذاری در صنایع آلومینیوم بهره‌مندند. میزان ذخیره گاز طبیعی ایران افزون بر ۳۳تریلیون متر مکعب برآورد می‌شود. ایران از لحاظ دارا بودن ذخایر گازی، در رتبه دوم جهان قرار دارد و ۱۷ درصد گاز جهان را دارد. میدان گازی پارس جنوبی، بزرگ‌ترین میدان گازی جهان است که در خلیج‌فارس و به‌طور مشترک در آب‌های سرزمینی ایران و قطر قرار دارد. ایران و قطر از ابتدای برداشت از این میدان مشترک همـــواره در رقابــــت بـــرای برتـــری در میـــزان بهره‌برداری از منابع این میدان بودند. عمده انرژی مورد نیاز (گاز طبیعی) کارخانه‌های تولید آلومینیوم حوزه خلیج‌فارس از قطر و میدان گازی مشترک ایران و قطر تامین می‌شود.
ایجاد فرصت‌های شغلی: هر کارخانه با ظرفیت یک‌میلیون تن به‌طور مستقیم برای حدود سه هزار نفر شغل دائم ایجاد می‌کند. با توجه به نیروهای جوان و تحصیلکرده در کشور، ایجاد بسترهای کاری لازم به منظور بهره‌مند شدن از تخصص این جوانان لازم است و توسعه صنعت آلومینیوم می‌تواند به طور مستقیم در این امر موثر باشد، ضمن اینکه همزمان زمینه اشتغال برای جوانان و بکارگیری تخصص افراد تحصیلکرده را فراهم می‌کند.
صادرات: ترکیه در همسایگی ایران در سال ۲۰۱۸ میلادی، اقدام به واردات آلومینیوم به ارزش ۳,۸۷ میلیارد دلار کرده است. با توجه به روابط خوب ایران و ترکیه و همچنین نزدیکی این دو کشور به هم، ترکیه بازار بسیار مناسبی برای صادرات است.
ادامه ضرورت توسعه صنعت آلومینیوم
سرانه مصرف آلومینیوم ایران در ۱۰ سال گذشته حدود ۴.۵ کیلوگرم در نوسان بوده و سال به سال فاصله آن از میانگین جهانی در حال افزایش است. درحال‌حاضر میانگین سرانه مصرف آلومینیوم در جهان حدود ۹کیلوگرم است.
فاصله مصرف سرانه آلومینیوم در ایران از مقدار جهانی آن در حال افزایش است. این در حالی است که ایران به‌عنوان یکی از پایه‌گذاران صنعت آلومینیوم در منطقه خاورمیانه (که خود درحال‌حاضر یکی از قطب‌های صنعت آلومینیوم جهان است) شناخته می‌شود.
در حال حاضر بالاترین سرانه مصرف آلومینیوم در جهان مربوط به امریکا و کاناداست که به ترتیب ۲۳ و ۲۷ کیلوگرم عنوان شده و میانگین سرانه مصرف آلومینیوم در جهان ۹کیلوگرم است.
پروژه‌های لازم‌الاجرا برای توسعه صنعت آلومینیوم
در حال‌حاضر کشور به دلیل تامین مواد اولیه از جمله آلومینا و پترولیوم کک به مشکلات عدیده‌ای برخورد کرده و لازم است برای تامین مـــواد اولیـــه و کاهـــش هزینــه‌هـای تولیــد، کارخانه‌های تولیــد آلومینـــا و پترولیـــوم کک ساخته شوند. از جمله مشکلات موجود می‌توان به نرسیدن مواد اولیه به دلایل مختلف از جمله تحریم‌ها و همچنین خرید این مواد با قیمت‌های بسیار بالاتر از نرخ جهانی اشاره کرد.
برای تامین مواد اولیه مورد نیاز صنعت آلومینیوم، اجرای این پروژه‌ها از ضروریات این صنعت است:
۱- ساخت کارخانه تولید آلومینا با ظرفیت ۳میلیون تن در سال
۲- ساخت کارخانه تولید پترولیوم کک با استفاده از پسماندهای پالایشگاه‌ها با ظرفیت ۵۰۰هـــزار تن
۳- ساخت نیروگاه‌های جدید برای تامین برق تضمین شده پایدار کارخانه‌های آلومینیوم
۴- اتصـــال کارخـــانــه‌هـــای تــولیــدکننـــده آلومینیوم به شبکه ریلی
۵- اکتشاف و کشف معادن جدید بوکسیت در کشور
