روند تولید سرب ثانویه طی سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۲ صعودی بود. تولید سرب ثانویه در سال ۲۰۲۱، حدود هفت میلیون و ۸۳۰ هزار تن بود که با رشد ۰.۴ درصدی در سال ۲۰۲۲، به حدود هفت میلیون و ۸۶۰ هزار تن افزایش پیدا کرد. در دوره مورد بررسی، تولید سرب از منابع معدنی کاهش یافت. با توجه به سمی بودن سرب، تمایل به استفاده از قراضه و ضایعات با اقبال زیادی روبه‌رو شد. از آنجایی که برای جایگزینی باتری‌های فرسوده با خاک و کنسانتره سرب، نیاز به تغییری در کوره و سایر تجهیزات نیست، سهم ضایعات برای تولید سرب بالا است. از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۲، سهم منابع ثانویه در تولید سرب افزایش یافت و سهم منابع اولیه نیز روند کاهشی را در پیش گرفت. سهم قراضه و باتری‌های فرسوده سرب اسید در تولید سرب تصفیه شده در سال ۲۰۲۲، حدود ۶۳.۹ درصد ثبت شد؛ در حالی که سهم سرب اولیه حدود ۳۶.۱ درصد بود.

به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی «فلزات آنلاین» و به نقل از روابط عمومی شرکت مشاوره اقتصادی آرمان آتورپات، یکی از مواد اولیه واحدهای تولید شمش سرب، خاک و کنسانتره سرب است که دسترسی به آن روی عرضه شمش تصفیه شده اثر دارد. تولید سرب تصفیه شده از ماده معدنی، آلودگی‌های زیست‌محیطی فراوانی به همراه دارد. بدین‌ ترتیب بازیافت قراضه و ضایعات سرب در صنعت سرب تصفیه شده اهمیت بالایی پیدا کرده‌ است. سرب تصفیه شده به‌ طور عمده در تولید باتری‌های سرب اسید کاربرد دارد و به‌ همین دلیل باتری‌های فرسوده، مهم‌ترین منابع ثانویه برای تولید سرب بازیافتی به‌ شمار می‌روند.

باتری‌های سرب اسید، حاوی صفحات سربی هستند که تقریبا ۵۲ درصد از وزن کلی باتری را تشکیل می‌دهد. صنعت باتری‌سازی از مهم‌ترین مصرف‌کنندگان شمش سرب است؛ به‌ طوری که حدود ۸۵ درصد از سرب تصفیه شده در واحدهای تولید باتری مصرف می‌شود. اصلی‌ترین مصرف سرب، در تولید باتری‌های مورد استفاده در صنایع خودروسازی سبک و سنگین است؛ هرچند که امروزه باتری‌های لیتیوم‌یونی رقیب اصلی باتری‌های سربی شده‌اند اما همچنان در صنایع خودروسازی انتظار می‌رود که باتری‌های سربی به‌ دلیل ارزان‌قیمت بودن در مقایسه با باتری‌های لیتیوم‌یونی، غالب تقاضا را دارا باشند. امروزه انواع متنوعی از باتری‌های سربی در بازار وجود دارد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به انواع سیل شده یا به اصطلاح بازار نوع خشک آن اشاره کرد که نسبت به باتری‌های سربی قدیمی، دارای طول عمر بیشتری هستند.

فرایند ثانویه تولید سرب شامل سه مرحله کلی است. مرحله اول، آماده‌سازی پسماند یا قراضه است که شامل شکستن و اوراق کردن باتری می‌شود. مرحله بعد، ذوب در کوره است که منجر به تولید شمش سرب می‌شود. در فناوری‌های جدیدتر مانند فرایند ایساسملت «Isasmelt»، دو مرحله اول طی یک مرحله انجام می‌شود. مرحله سوم تصفیه به روش پیرومتالوروژی است. این بخش شامل مجموعه‌ای از پاتیل‌های تصفیه می‌شود که با افزودن عوامل مختلف به آن‌ها، به‌ طور انتخابی عیار شمش‌ها افزایش می‌یابد. در پایان این مرحله سرب نرم (خالص) یا آلیاژی تولید می‌شود. البته امروزه اغلب واحدها از روش‌های هیدرومتالوروژی و استخراج الکتریکی بهره می‌گیرند تا جدایش مستقیم فلزات امکان‌پذیر باشد.

نرخ رشد مرکب سالانه ۲٫۸ درصدی تولید سرب ثانویه

نمودار یک، تولید سرب تصفیه شده به تفکیک منابع اولیه و ثانویه را از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۲ نشان می‌دهد. به‌ طور کلی روند تولید سرب تصفیه شده در دوره مورد بررسی صعودی بود و نرخ رشد سالانه آن حدود ۱.۱ درصد ثبت شد. در سال ۲۰۲۱، تولید روی تصفیه شده حدود ۱۲ میلیون و ۴۰۰ هزار تن بود و در سال ۲۰۲۲، تولید این محصول تغییر چندانی نداشت و تنها حدود ۰.۷ درصد کاهش پیدا کرد.

تولید سرب از منابع ثانویه مانند باتری سرب اسید، روند صعودی در سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۲ داشت. نرخ رشد مرکب سالانه تولید سرب تصفیه شده از منابع ثانویه حدود ۲.۸ درصد محاسبه شد. روند تولید سرب از منابع اولیه نزولی بود و نرخ رشد سالانه آن در دوره مورد بررسی، منفی ۱.۴ درصد ارزیابی شد. از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۲، سهم منابع اولیه در تولید سرب تصفیه شده روند نزولی داشت و سهم منابع ثانویه برعکس منابع اولیه روند افزایشی را در پی گرفت.

سهم سرب تولید شده از مواد اولیه معدنی در سال ۲۰۱۳، حدود ۵۴.۹ درصد بود و در سال ۲۰۲۲، این سهم به حدود ۶۳.۹ درصد افزایش پیدا کرد. سهم ماده اولیه معدنی در تولید سرب تصفیه شده از ۴۵.۱ درصد در سال ۲۰۱۳، به حدود ۳۶.۱ درصد در سال ۲۰۲۲ کاهش یافت. بررسی‌های آتورپات نشان می‌دهد که یکی از دلایل افت سهم منابع اولیه در تولید سرب، مشکلات زیست‌محیطی مربوط به فرایند تولید سرب از خاک و کنسانتره آن است. جمع‌آوری قراضه و ضایعات سرب و استفاده مجدد آن در تولید سرب تصفیه شده، عاملی بود که از افت تولید این محصول جلوگیری کرد. استفاده از ضایعاتی مانند باتری‌های فرسوده سرب اسید به‌ جای خاک و کنسانتره سرب، نیاز به تجهزات خاصی ندارد. واحدهای تولیدکننده سرب به‌ سادگی می‌توانند باتری‌های فرسوده را به‌ جای منابع اولیه سرب در کوره شارژ کنند.

نمودار ۲، شاخص ارزش تجارت خاک و کنسانتره سرب را از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۲ نشان می‌دهد. به‌ طور کلی روند شاخص ارزش تجارت خاک و کنسانتره سرب در دوره مورد بررسی نزولی بود. شاخص ارزش تجارت خاک و کنسانتره سرب در سال ۲۰۲۱، حدود ۱۰۰ بود که با افت ۱۱.۹ درصدی در سال ۲۰۲۲، به حدود ۸۸ کاهش پیدا کرد. با افزایش مصرف باتری‌های فرسوده و قراضه سرب، تجارت خاک و کنسانتره سرب روند نزولی پیدا کرد.

رشد ۲.۲ درصدی ارزش تجارت باتری فرسوده

نمودار ۳، شاخص ارزش تجارت قراضه سرب و باتری‌های فرسوده سرب اسید را از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۲ نشان می‌دهد. به‌ طور کلی، شاخص ارزش تجارت قراضه و باتری‌های فرسوده حاوی سرب در دوره گذشته روند صعودی داشت. با افزایش سهم تولید سرب از منابع ثانویه، تجارت باتری فرسوده و قراضه سرب روند صعودی قابل‌توجهی داشت. نرخ رشد مرکب سالانه شاخص ارزش تجارت قراضه و ضایعات سربی حدود ۴.۱ درصد بود. در سال ۲۰۲۱، این شاخص حدود ۱۴۰ بود که با رشد ۲.۲ درصدی در سال ۲۰۲۲، به حدود ۱۴۳ افزایش پیدا کرد.