همزمان با ثبات قیمت آلومینیوم در محدوده دو هزار و ۳۰۰ دلار تا دو هزار و ۵۰۰ دلار به ازای هر تن در بورس فلزات لندن و همچنین کاهش عرضه آلومینیوم در بازارهای داخلی به دلایل مختلف اعم از کاهش برق مصرفی واحدهای صنعتی در فصل تابستان و در نتیجه کاهش تولید، عرضه آلومینیوم در بورس کالای ایران به شکل قابل توجهی افت پیدا کرد و منجر به ایجاد رقابت و در نهایت افزایش قیمت آلومینیوم شد. به دنبال این مسئله، تولیدکنندگان شمش آلومینیوم در داخل، نسبت به افزایش ۵ درصدی قیمت آلومینیوم عرضه شده در بورس اقدام کرده‌اند و ضمن کاهش عرضه شمش در این تالار صنعتی، با رقابت‌پذیری و افزایش قیمت این فلز، علی‌رغم کاهش قیمت در بازارهای جهانی مواجه هستیم.
نحوه قیمت‌گذاری آلومینیوم در بورس، به آخرین جلسه کمیته آلومینیوم در ستاد تنظیم بازار به چهار سال قبل برمی‌گردد. اختلاف نرخ ارز دولتی و آزاد در سال ۱۳۹۷، باعث شکل‌گیری فضای نامناسبی در بازار آلومینیوم کشور در آن سال شد و بر همین اساس، جلسه فوق به صورت اضطراری جهت کنترل و مدیریت بازار شکل گرفت. در این جلسه، فرمول قیمت‌گذاری پایه عرضه آلومینیوم در بورس کالای ایران به صورت متوسط قیمت جهانی آلومینیوم در هفته قبل حاصل در ارز چهار هزار و ۲۰۰ تومانی حاصل در ۱٫۱ تعریف شد. این روند تا مدتی ادامه پیدا کرد و سپس، متوسط قیمت ارز نیمایی در هفته قبل جایگزین ارز چهار هزار و ۲۰۰ تومانی در فرمول فوق شد. این مسئله منجر به کاهش چشمگیر تقاضای آلومینیوم و عدم معامله در بورس شد و در نتیجه آن، تولیدکنندگان آلومینیوم و همچنین مسئولان بورس، ۵ درصد از ضریب در نظر گرفته شده در فرمول قیمت‌گذاری ( همان ۱٫۱) را جهت رونق‌بخشی به بازار کاهش دادند که در نهایت، بازار با رونق همراه شد.
در یک نگاه کلی، می‌توان گفت که فرمول تعربف شده اصولی و از کارایی لازم برخوردار نیست؛ چراکه پریمیوم نباید به صورت ضریب در نظر گرفته شود و همواره برعکس قیمت جهانی در حرکت است. یعنی زمانی که قیمت جهانی آلومینیوم افزایش پیدا می‌کند، پریمیوم کاهش و هنگامی که قیمت جهانی کاهش می‌یابد، پریمیوم افزایش خواهد یافت. در واقع پریمیوم، جبران‌کننده هرگونه نوسانات قیمتی است که به دلایل مختلف در بازارهای جهانی رخ می‌دهد و در جهت حفظ حداقل منافع تولیدکنندگان به دنبال این مسئله در نظر گرفته می‌شود. مسافت، یکی از عوامل موثر در تعیین عدد پریمیوم است و هزینه حمل نیز می‌تواند در این زمینه اثرگذار باشد و بر همین اساس، این عدد در کشورهای مختلف، کاملا با یکدیگر متفاوت است.از سوی دیگر، رعایت حداقل کف عرضه در بورس کالا، مسئله دیگری است که همزمان با تعریف این فرمول، در نظر گرفته شده بود. یعنی سه تولیدکننده بزرگ آلومینیوم کشور موظف به عرضه حداقل چهار هزار و ۲۰۰ تن شمش آلومینیومی با خلوص ۹۹٫۷ درصد به بالا در بورس جهت تامین نیاز بازار داخلی بودند. در حال حاضر با افزایش قیمت آلومینیوم در بازارهای جهانی و همچنین رشد ارزش دلار، ضریب پریمیوم نیز افزایش یافته است که ۵ درصد آن، معادل با دو برابر رقمی است که تولیدکنندگان آلومینیوم، شمش خود را به خارج از کشور و به رقبای خارجی صادر می‌کنند و حالا که به ۱۰ درصد رشد پیدا کرده، این ضریب به بیش از چهار برابر افزایش یافته است.
با توجه به اینکه میزان تولید یکی از چهار تولیدکننده برتر آلومینیوم کشور معادل مجموع تولید سه شرکت دیگر است و حداقل عرضه شمش آلومینیوم باید به میزان ۶ هزار تن افزایش پیدا می‌کرد اما با این وجود، همچنان شاهد کاهش عرضه شمش و عدم رعایت حداقل کف عرضه طی ماه‌های اخیر در بورس کالای ایران هستیم که این مسئله منجر به رقابت‌پذیری و افزایش قیمت آلومینیوم در بورس شده است. افزایش قیمت شمش در بورس کالای ایران در حالی رخ داده است که متاسفانه هیچ مشورتی با مسئولان وزارت صمت و همچنین اعضای سندیکای صنایع آلومینیوم ایران نشده است و بدون شک عواقب خطرناکی را برای صنایع آلومینیوم کشور به همراه خواهد داشت. قیمت جهانی آلومینیوم به دنبال مسائل مختلف اعم از بحران‌های سیاسی، موجودی انبارهای بورس فلزات لندن، قیمت نفت و … همواره در نوسان است و باید بپذیریم که تولیدکنندگان داخلی نیز باید همپای رقبای خارجی خود در مسیر کاهش و یا افزایش قیمت حرکت کنند اما مشکلی که در حال حاضر در بازار داخلی آلومینیوم با آن مواجه هستیم، افزایش قیمت در داخل بر خلاف قیمت جهانی آلومینیوم است. صادرات شمش آلومینیومی توسط تولیدکنندگان برجسته داخلی در حالی به ترکیه انجام می‌شود که این کشور، بزرگ‌ترین رقیب محصولات آلومینیومی ایران در مهم‌ترین بازارهای صادراتی هدف کشور یعنی کشورهای عراق و افغانستان است. باید در نظر داشت که تولیدکنندگان داخلی، بازار این دو کشور را برای بلندمدت در دست نخواهند داشت و زمانی که تولیدکنندگان این کشورها به توانمندی کافی در تولید محصولات آلومینیومی دست پیدا کنند، بدون شک در ادامه بی‌نیاز از واردات محصولات ایرانی اعم از سیم و کابل، پروفیل، در و پنجره، قطعات و ظروف آلومینیومی خواهند شد. بنابراین تولیدکنندگان داخلی باید از این فرصت، نهایت بهره را داشته باشند اما متاسفانه با خام‌فروشی ارزان، این بازار را تقدیم رقیب اصلی خود یعنی ترکیه خواهیم کرد.
تولید محصولات آلومینیومی در داخل کشور، با اشتغال‌زایی، ایجاد ارزش افزوده و همچنین ارزآوری بیشتر حاصل از صادرات همراه خواهد بود اما از آنجایی که به دنبال حفظ اشتغال ۱۰ تا ۱۵ هزار نیروی انسانی در صنایع بالادستی با صادرات مواد خام به کشورهای مختلف هستیم، اشتغال مستقیم بیش از ۳۰۰ هزار نیروی انسانی در صنایع پایین‌دستی را به خطر می‌اندازیم. این معضل بزرگی است که مسئولان ذی‌ربط باید توجه ویژه‌ای به آن داشته باشند. همچنین باید توجه داشت زمانی که قیمت آلومینیوم به شکل نامتعادلی افزایش پیدا می‌کند، کل بازار مصرف را به خطر خواهد انداخت. برای مثال، زمانی که قیمت آلومینیوم افزایش پیدا می‌کند، رینگ آلومینیومی به منظور کاهش هزینه تولید یک خودرو از سبد این محصول حذف می‌شود و جای خود را به رینگ فولادی می‌دهد. در حالی که به هیچ کیفیت رینگ آلومینیومی با نمونه مشابه فولادی خود قابل مقایسه نیست و در نتیجه سهم آلومینیوم در بازار مهم خودرو همزمان با کیفیت رینگ مورد استفاده کاهش پیدا خواهد کرد. این مسئله در خصوص پروفیل و در و پنجره مورد استفاده در صنعت ساختمان‌سازی نیز صدق می‌کند و در نتیجه می‌توان گفت افزایش نامتعارف قیمت آلومینیوم در بازار داخلی، کل زنجیره این صنعت از بالادست تا پایین‌دست را با تهدید مواجه کرده است. متاسفانه نگاه ملی در بعضی از مدیران داخلی شکل نگرفته است و این انتظار از دولت و مسئولان ذی‌ربط وجود دارد که اقدامات و سیاست‌گذاری‌های لازم جهت حضور مدیران لایق و صنعتگر در بخش‌های مختلف را در دستور کار خود قرار دهند تا عرضه کالاهای مورد نیاز صنعت کشور به ویژه آلومینیوم به میزان کافی صورت پذیرد و مادامی که نیاز داخلی تامین نشده است، از صادرات آن جلوگیری به عمل آید و رونق تولید و ایجاد ارزش افزوده در کل زنجیره صنعت آلومینیوم کشور در نظر گرفته شود تا شاهد افزایش اشتغال‌زایی و ارزآوری هرچه بیشتر در داخل کشور باشیم.
یادداشت: آریا صادق‌نیت حقیقی
