طی یک دهه گذشته، در سطوح عالی سیاست‌گذاری کلی کشور در به تولید داخلی تاکید شده است. دولت‌هایی که در این یکی دو دهه در راس امور اجرایی و مرتبط با تولید قرار داشتند، نیز کم و بیش در شعارهای خود به نوعی حمایت از تولید را مطرح کردند و ابرپروژه‌هایی نیز به خصوص در بخش معدن و صنایع معدنی افتتاح شد؛ اما عملکرد کلی این بخش در مدت یاد شده، واقعیت‌های دیگری را نمایان می‌سازد.

ممکن است شعارها و برنامه‌ها در جهت حمایت از تولید باشند اما دو معضل کلی در این زمینه به حوزه تولید آسیب رسانده و باعث شده این بخش هرگز نتواند توانایی‌های خود را مطابق با پتانسیل‌ها شکوفا کند. نخستین چالش، وجود بخشنامه‌ها، دستورالعمل‌ها و قوانین و مقررات متعدد و بعضا بی‌ارتباط با تولید است که همانند کلافی سردرگم، ابتدا، انتها و فرایندهای اجرای آن مشخص نیست. ضمن اینکه برخی از این بخشنامه‌ها نیز با یکدیگر متناقض است و این تناقض علاوه بر اینکه موجب سرگردانی تولیدکنندگان و خود مسئولان می‌شود، می‌تواند زمینه را برای سوءاستفاده‌های احتمالی و تبعیض میان تولیدکنندگان فراهم آورد. نمونه این موضوع را می‌توان در صادرات برخی از محصولات کشور مشاهده کرد. در حالی که تاکید مسئولان کشور بر دوری از خام‌فروشی و رفتن به سمت صادرات محصولات دارای ارزش افزوده است، بیشترین میزان صادرات در زنجیره معدن و صنایع معدنی، طی پنج ماه نخست امسال، به محصولات نیمه نهایی تعلق داشت. اگر یک تولیدکننده کوچک قصد صادرات این محصولات را داشته باشد به بهانه جلوگیری از خام‌فروشی از آن ممانعت به عمل می‌آید؛ حال اگر همین محصول را یک تولیدکننده بزرگ دولتی صادر کند، از آن به عنوان یک موفقیت یاد می‌شود. در حالی این شرکت‌ها بعضا برای توسعه خطوط خود و تکمیل زنجیره با موانع متعددی مواجه هستند.

معضل قابل توجه دیگر، حمایت از تولید یک محصول خاص در شرایطی است که بعضا تولید آن صرفه اقتصادی ندارد یا اینکه با اشکالات زیادی همراه است. نمونه بارز این موضوع در حمایت از خودروسازانی که هم‌اکنون بیش از ۸۰ هزار میلیارد تومان بدهی انباشته دارند و با تولید هر محصول، بدهی بیشتری به بار می‌آورند، قابل مشاهده است. علاوه‌براین، بحث حمایت از تولیدکنندگان ورشکسته نظیر «هپکو» مطرح شده است که علاوه بر دارا بودن بدهی زیاد، مالکیت آن‌ مشخص نیست و صرف ادعا مبنی بر توانایی تولید، موجب شده بسیاری از معدنکاران نتوانند ماشین‌آلات مورد نیاز خود را وارد کنند و بسیاری از طرح‌های توسعه معدنکاری را به بهانه حمایت از این شرکت، معطل گذاشته‌اند و مجوز واردات ماشین‌آلات معدنی را صادر نمی‌کنند. متاسفانه تجربه نشان داده که برخی حمایت‌های کارشناسی نشده و غیر اقتصادی، همیشه نتیجه معکوس داشته است.

یکی دیگر از تناقض‌ها در زمینه حمایت از تولید، جانمایی‌های غلط برخی واحدهای تولیدی و دخالت مسئولان منطقه‌ای در خصوص راه‌اندازی آن‌ها بوده است. به طوری که برخی از این واحدهای تولیدی بیش از ۱۵ سال دوران ساخت آن‌ها به طول انجامیده است. همچنین دایره دخالت مسئولان در امر تولید از این موضوع نیز فراتر رفته و بعضا در برخی از برهه‌های زمانی با سفارش و حتی با تهدید، در خصوص عملکرد بنگاه‌های بزرگ اقتصادی دخالت داشته‌اند. نمونه این دخالت را می‌توان به وضوح در صنایع معدنی مانند فولاد مشاهده کرد. جایی که بیش از ده‌ها هزار نیروی انسانی مازاد به بنگاه‌های فولادی تحمیل شده تا ایران از نظر نیروی انسانی در این صنعت، یکی از بدترین رتبه‌های دنیا را داشته باشد. هم‌اکنون میزان تولید فولاد کشور سالانه ۳۰ میلیون تن است و تعداد شاغلان در سه واحد بزرگ فولادی کشور در مجموع به حدود ۳۰ هزار نفر می‌رسد که این امر، از استانداردها و متوسط جهانی یک شرکت خارج است. جمع تولید این سه شرکت ۱۵میلیون تن است؛ در حالی که شرکت پوسکو در کره جنوبی با حدود ۲۹هزار نفر نیروی انسانی، بیش از ۴۲ میلیون تن فولاد تولید می‌کند. این یعنی دخالت برخی افراد که بدون ضابطه و تنها با اعمال نفوذ، نیروی انسانی را به تولیدکنندگان تحمیل می‌کنند، حتی شرکت‌ها را تا مرز ورشکستگی و تعطیلی نیز پیش می‌برند.

اکنون نیز بسیاری از گلوگاه‌های تولید به این حوزه تعلق نداشته و بیشتر از قوانین و مقررات و رفتارهای فردی مسئولان نشأت می‌گیرد. طرح‌های توسعه‌ای در صنایع فولاد و مس کشور به جای اینکه به محلی برای اشتغال‌زایی، ایجاد ارزش افزوده و خلق ثروت برای کشور تبدیل شود، به محلی برای کشمکش قدرت‌های سیاسی تبدیل شده‌ و برخی از طرح‌های نسبتا ساده توسعه‌ای به همین دلیل، سال‌ها به طول انجامیده‌ است.

متاسفانه سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی برای تولید در کشور ما هیچ‌گاه توسط تولیدکنندگان و یا کارشناسان مرتبط با بخش تولید انجام نشده است و بسیاری از مسئولانی که در رأس امور قرار دارند، به جای اینکه به مانع‌زدایی در مسیر تولید بپردازند، با اعمال نظرهای سلیقه‌ای و صدور بخشنامه‌های متعدد، بیشتر مانع‌تراشی می‌کنند. بهتر است دولت جدید، غبار از شعارهای حمایت از تولید بردارد و به یکپارچگی زنجیره‌ ارزش در جهت رشد و توسعه صنایع کمک کند.

یادداشت: کارشناس فلزات‌آنلاین

انتهای پیام//