هدف‌گذاری ظرفیت تولید ۷۰۰ هزار تن کاتد در سال توسط دولت در چشم‌انداز ۱۴۰۴، سبب شده تا سرمایه‌گذاری‌ها از سوی شرکت‌های معدنی صنعت مس به این بخش جذب شود و به ظرفیت‌های تولید کنسانتره مس در کشور طی سال‌های آتی افزوده شود. از سوی دیگر جذابیت حلقه معدنی از تولید مس نیز در این توسعه بی‌تاثیر نیست و سهم ارزش افزوده بخش معدن‌کاری مس از کل ارزش افزوده معدنی کشور گویای سودآوری قابل ملاحظه در این حوزه است.
به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی «فلزات‌آنلاین»، معدن‌کاری یکی از صنایع تاثیرگذار در بالندگی اقتصادی ایران به‌شمار می‌رود و این صنعت در اقتصاد جهانی نیز از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. در حال حاضر، ارزش منابع معدنی در جهان، برابر با ۳۱۰ تریلیون دلار برآورد شده است که از این میزان سالانه حداکثر ۷٫۵ تریلیون دلار برداشت می‌شود. در این بین، ارزش ذخایر معدنی ایران معادل ۳/۲۷ تریلیون دلار است و رتبه پنجم جهان را به خود اختصاص می‌دهد.
این موضوع نشان می‌دهد که استفاده هرچه بیشتر از ظرفیت‌های معدنی موجود، می‌تواند به منبع درآمدی ارزشمندی برای کشور تبدیل شود و در این خصوص شرکت‌های بزرگ معدنی و صنعتی، می‌توانند نقش مهمی را ایفا کنند. یکی از صنایع معدنی کلیدی در ایران، صنعت مس است که شرکت ملی صنایع مس با در دست داشتن بزرگ‌ترین معادن مس ایران که در مقیاس جهانی در دسته معادن متوسط قرار می‌گیرند، که بزرگ‌ترین متـولی آن در کشـــور محسوب می‌شود.
در خصوص بخش بالادستی صنعت مس یعنی تولید مس معدنی و تصفیه شده، شرکت ملی صنایع مس بیشترین سهم از بازار مس را به‌خود اختصاص می‌دهد و در مقیاس جهانی نیز در گروه ۲۰ شرکت برتر تولیدکننده مس معدنی و تصفیه شده در جهان، رتبه‌بندی می‌شود. در منطقه خاورمیانه، ایران و طبعا شرکت ملی صنایع مس، بزرگ‌ترین تولیدکننده مس معدنی و تصفیه شده است و بیشترین سهم از صادرات کاتد مس از خاورمیانه در دست ایران است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که در یکی از کشورهای پیشرفته معدنی جهان، تقریباً ۷۵ میلیارد دلار برداشت ماده معدنی در سال انجام می‌شود که با عملیات فرآوری ارزش آن به ۷۷۲میلیارد دلار ارتقا می‌یابد و زمانی که ماده معدنی فرآوری شده وارد حوزه صنعت می‌شود ارزشی معادل با ۲،۹۴۰ میلیارد دلار را به‌خود اختصاص می‌دهد. این رقم، حدود ۴۰ برابر بیشتر از ماده معدنی برداشت شده از دل زمین است.
در ایران نیز، بر اساس آخرین آمار موجود از مرکز آمار، حدود ۶٫۲ میلیارد دلار برداشت ماده معدنی در سال ۱۳۹۶ صورت گرفته است که ارزش افزوده حاصل از آن، برابر با ۴٫۸ میلیارد دلار بوده است. البته فرآوری مواد معدنی در ایران همیشه کامل انجام نمی‌شود و برخی مواد اولیه به‌دلایلی نظیر مازاد بودن نسبت به تقاضای داخلی در بازارهای صادراتی به‌فروش می‌رسد.
شایان ذکر است که استخراج سنگ مس در سال ۱۳۹۶، ارزشی برابر با ۱٫۸ میلیارد دلار داشته است که سهم ۳۰ درصدی از کل تولیدات معدنی ایران را به‌خود اختصاص می‌دهد. برداشت سنگ مس در این سال، ارزش افزوده‌ای برابر با ۱٫۶ میلیارد دلار به ارمغان داشته است که بیش از ۳۲٫۵ درصد از کل ارزش افزوده بخش معدنی کشور در این سال را تشکیل می‌دهد.
بر اساس اطلاعاتی از وضعیت سرمایه‌گذاری در بخش استخراج سنگ مس از مرکز آمار ایران، رقمی در حدود ۲،۱۷۷ میلیارد ریال (معادل ۵۳٫۹میلیون دلار با احتساب دلار سال ۱۳۹۶)، در بخش استخراج صنعت مس سرمایه‌گذاری شده است که این رقم نیز ۱۰ درصد کل سرمایه‌گذاری استخراجی کشور را تشکیل می دهد.
ظرفیت روبه‌رشد کنسانتره مس در ایران
با عنایت به این امر که عمده ذخایر قابل برداشت و در حال بهره‌برداری کشور به‌صورت سولفیدی هستند، عموما پس از برداشت و طی فرآوری به کنسانتره مس تبدیل می‌شوند. بررسی ظرفیت تولید کنسانتره مس کشور نشان می‌دهد که از سال ۱۳۶۰ بهره‌برداری معدنی از ذخایر مس کشور به‌صورت صنعتی آغاز شده است.
متولی اصلی این امر، شرکت ملی صنایع مس ایران بوده است. نمودار ۱، روند ظرفیت تولید کنسانتره مس را از ابتدای بهره‌برداری از معادن تا سال ۱۴۰۴ نشان می‌دهد. همانطور که در این نمودار قابل مشاهده است، شرکت ملی صنایع مس، بیشترین سهم از ظرفیت تولید کنسانتره مس کشور را در دست دارد.
شرکت مس نسبت به صنایع دیگر معدنی کشور یک ویژگی منحصربه‌فرد دارد و آن در اختیار داشتن منابع مورد نیاز برای تامین ماده اولیه تولید است. در میان صنایع معدنی، این شرکت، تنها شرکتی محسوب می‌شود که مالک معادن خود است و موفق به تکمیل زنجیره تولید شده است. این در حالی است که در صنایع مشابه نظیر ذوب آهن، یکی از معضلات اصلی فرآیند تولید، تامین ماده اولیه است.
بر این اساس، یکی از مهم‌ترین اقدامات در زمینه افزایش درآمدهای این شرکت، برقراری توازن در بحث تولید است. ظرفیت کنونی تولید کاتد شرکت ملی صنایع مس (به‌روش ذوب و پالایش)، در حال حاضر ۴۶۰هزار تن در سال است و تولید این حجم از کاتد، به یک میلیون و ۸۰۰ هزار تن کنسانتره نیاز دارد؛ این در حالی است که رقم تولید کنسانتره شرکت ملی صنایع مس حدود یک میلیون و ۱۵۰ هزار تن است.
به این ترتیب، رساندن تولید کنسانتره به حد نیاز متناسب با ظرفیت تولید کاتد، نقشه راه شرکت ملی صنایع مس، به‌عنوان بزرگ‌ترین متولی صنعت بالادستی مس ایران و دارنده بیشترین و بزرگ‌ترین ذخایر مس کشور، برای رسیدن به توازن در تولید را ترسیم می‌کند؛ اتفاقی که هم‌اکنون نیز در حال رخ دادن است و ظرفیت‌سازی برای افزایش ۴۵۰ هزار تنی تولید کنسانتره مس در کشور آغاز شده است.
بر این اساس، اولویت شرکت ملی مس، ایجاد کارخانه‌های کنسانتره است که در این زمینه، کارخانه‌ای با ظرفیت ۱۰۰ هزار تن کنسانتره در معدن دره آلو در حال ساخت است که انتظار می‌رود تا سال آینده به بهره‌برداری برسد؛ همچنین ساخت کارخانه ۱۵۰ هزار تنی کنسانتره در دره زار، کارخانه ۱۰۰ هزار تنی در فاز ۳ سونگون و کارخانه ۱۰۰ هزارتنی چاه فیروزه در دست اجرا قرار دارند؛ علاوه بر این، در آینده ۲ کارخانه ۱۰۰ هزار تنی دیگر نیز به این طرح‌ها اضافه خواهند شد.
علاوه بر برنامه‌های داخلی شرکت ملی صنایع مس، هدف‌گذاری ظرفیت تولید ۷۰۰ هزار تن کاتد در سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ و به‌بیان دیگر، تمایل دولت به جذب سرمایه‌گذاری در حوزه تولید مس تصفیه شده و طبعا مس معدنی برای تامین ماده اولیه آن، سبب شده تا شرکت‌های دیگری نیز در حوزه مس معدنی سرمایه‌گذاری کنند. نتیجه این سرمایه‌گذاری‌ها که برخی از آن‌ها با همکاری و همراهی شرکت ملی صنایع مس یا سازمان‌های دولتی و خصوصی دیگری بوده است، در نمودار ۱ مشاهده می‌شود.
بر اساس آمار وزارت صنعت، معدن و تجارت، از سال ۱۳۷۳، ظرفیت‌های تولید کنسانتره با سرمایه‌گذاری سایر اشخاص حقیقی یا حقوقی (یعنی به‌جز شرکت ملی صنایع مس)، به صنعت مس معدنی کشور افزوده شده و بهره‌برداری خود را آغاز کرده‌اند.
سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در این دوران همگام با رشد ظرفیت تولید کنسانتره شرکت ملی صنایع مس، رشد کرده و تا سال ۱۳۹۷، مجموع ظرفیت سایر شرکت‌های فعال در این حوزه به بیش از ۷۱ هزار تن رسیده است. بر این اساس، سهم شرکت ملی صنایع مس در بازار کنسانتره، حدود ۹۴ درصد است. پیش‌بینی می‌شود که مجموع ظرفیت تولید کنسانتره مس در ایران تا سال ۱۴۰۴، بالغ بر ۲٫۴ میلیون تن شود.
توسعه سرمایه‌گذاری‌های معدنی و اکتشافی
سرمایه‌گذاری در حوزه معادن مس می‌تواند به خلق ارزش افزوده بیشتر برای کشور و منطقه منجر شود. در حال حاضر ۴۰۰ هزار تن ظرفیت ذوب در استان کرمان وجود دارد و بالفعل کردن این ظرفیت به ۶۰۰ هزار تن کنسانتره اضافه نیاز دارد. هم‌اکنون از ظرفیت یک میلیون و ۱۵۰ هزار تن کنسانتره، حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار تن از آن سالانه صادر می‌شود که برای حفظ ارزش‌افزوده این محصول و همچنین حفظ جایگاه کشور در تجارت جهانی باید به صادرات ۹۰۰ هزار تن کنسانتره دست یافت. رسیدن به این حجم از صادرات، مستلزم افزایش ۲ برابری عملیات معدنی و دستیابی به حدود ۲۰۰ میلیون تن ماده معدنی است.
از طرفی، برداشت دو برابری ماده معدنی، به افزایش ناوگان حمل‌ونقل و تجهیزات حفاری نیاز دارد؛ در نتیجه ورود به ناوگان حمل‌ونقل معدنی می‌تواند یکی دیگر از فرصت‌های سرمایه‌گذاری برای بومی‌سازی و ساخت تجهیزات حمل باشد. بدون شک سرمایه‌گذاری در حوزه تولید کنسانتره از حاشیه سود بالایی برخوردار است و می‌تواند به توسعه و اشتغال‌زایی در سطح استانی و کشور کمک کند.
دستیابی به افزایش ظرفیت تولید کنسانتره و رسیدن به توازن در تولید، نیازمند برداشتن گام‌های بزرگ در حوزه اکتشاف معادن مس است. با توجه به سهم بازار قابل توجه شرکت ملی صنایع مس و توان اقتصادی و فنی این شرکت در بحث اکتشافات، توسعه در این بخش در برنامه فعالیت‌های این مجموعه قرار گرفته است که می‌تواند رونق اقتصادی را به‌ارمغان بیاورد. نگاهی به عملکرد گذشته اکتشافی در شرکت ملی صنایع مس حاکی از آن است که محدودیتی در این حوزه، پیش روی این مجموعه قرار ندارد.
البته انتظار می‌رود سایر شرکت‌های فعال معدنی در این صنعت نیز، با همکاری دولت و افزایش بودجه‌های اکتشافی، به فعالیت بیشتر در این حوزه بپردازند. در نتیجه پیش‌بینی می‌شود که حفاری‌های اکتشافی در سال جاری افزایش قابل توجهی داشته باشد و طرح‌های اکتشافی برای مناطق شناسایی شده، عملیاتی شوند. به این ترتیب و با افزودن معادن جدید به ذخایر قبلی مس در کشور، رتبه کنونی ایران از این حیث در جهان که در حال حاضر در جایگاه هشتم است ارتقا خواهد یافت.
