ایران بنا به دلایلی که ریشه در تاریخ، فرهنگ و مذهب کشور دارد و با نقش‌آفرینی زیورآلات و جواهرات، کشوری مهم در صحنه تقاضای جهانی طلا به شمار می‌رود. در مقابل عرضه طلا در ایران به خصوص از محل معادن، در سطح جهانی چندان مطرح نیست؛ اگرچه ظرفیت‌های بالقوه‌ای برای توسعه عرضه معدنی کشور نیز موجود است.
به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی «فلزات آنلاین» و به نقل از روابط عمومی شرکت مشاوره اقتصادی آرمان آتورپات، مشاور طرح جامع طلای کشور، تقاضای شمش طلا در ایران به طور قابل ملاحظه‌ای بیش از عرضه آن بوده و کسری عرضه شمش در مقطعی به بیش از ۱۲۰ تن در سال نیز رسیده است. تقاضای قابل توجه و با ثبات زیورآلات و جوهرات و وجود محرک‌های اقتصادی فراوان در کشور برای افزایش تمایل به سرمایه‌گذاری در بازار طلا، موجب برتری همیشگی تقاضا بر عرضه بوده است.
عرضه طلا در ایران نیز به تبع جهان، از دو محل عرضه معدنی و بازیافتی تامین می‌شود اما برخلاف آنچه در جهان جریان دارد، عرضه معدنی در ایران سهم به مراتب کمتری را نسبت به عرضه بازیافتی به خود اختصاص می‌دهد. اگرچه بررسی‌ها نشان‌دهنده آن است که با توجه به ذخایر طلای کشور و نرخ برداشت بسیار کمتر از میانگین جهانی، در صورت اهتمام کافی به توسعه تولید معدنی، این بخش می‌‌تواند بخشی از فاصله بین عرضه و تقاضای کشور را پوشش دهد و حتی از تولید بازیافتی نیز پیشی بگیرد.
بازیافت طلا در ایران به طور عمده از محل بازیافت زیورآلات و جواهرات انجام می‌شود و دوباره در چرخه تولید زیور مورد استفاده قرار می‌گیرد. با توجه به عدم وجود تکنولوژی‌های استاندارد برای بازیافت ضایعات الکتریکی و الکترونیکی در ایران، بازیافت از این محل به مقدار ناچیزی انجام می‌شود. در نمودار ۱ مجموع عرضه طلای معدنی ایران از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۹، به‌تفکیک معدنی و بازیافتی قابل مشاهده است.
همان طور که در نمودار ۱ قابل مشاهده است، مجموع تولید طلای معدنی کشور طی سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۹ ابتدا با کاهش قابل توجهی روبه‌رو شده و از حدود ۳۵ تن در سال ۲۰۱۰ تا حدود ۲۳ تن در سال ۲۰۱۵ کاهش یافته است. با توجه به اینکه عمده تولید طی این سالها از محل بازیافت بوده است، کاهش قابل توجه به دلیل کاهش تولید بازیافتی است و رشد اندک تولید معدنی طی این‌سال‌ها نتوانسته مانع از کاهش مجموع تولید شود.
پس از سال ۲۰۱۵، تولید با افزایش اندکی مواجه شده و در سال ۲۰۱۸ با جهش همراه بوده است. به طوری که اختلاف ایجادشده با سال‌های ابتدایی، این بازه زمانی را جبران کرده است. رشد مداوم تولید معدنی طی این سالها، موجب افزایش سهم آن از مجموع عرضه‌شده و کاهش تولید بازیافتی نسبت به سال‌های ابتدایی را جبران کرده است. مجموع عرضه در سال ۲۰۱۹ حدود ۳۸ تن برآورد می‌شود. روند افزایش مداوم تولید معدنی موجب شده است تا سهم تولید معدنی از مجموع عرضه از حدود ۷ درصد در سال ۲۰۱۰ تا ۲۲ درصد در سال ۲۰۱۹ افزایش پیدا کند.
تقاضای طلا در ایران به طور ویژه‌ای تحت تاثیر فرهنگ و مذهب ایرانی قرار دارد. استفاده از زیورآلات طلا از دیرباز در ایران رایج بوده و دین اسلام نیز از دیگر دلایلی است که موجب شده تا همواره سطحی از تقاضای زیورآلات و جواهرات در کشور حفظ شود. از سوی دیگر، شرایط خاص اقتصاد کشور و تداوم تورم با نرخ‌های بالا، تقاضای قابل توجهی را برای سرمایه‌گذاری در طلا برای حفظ ارزش پول، به وجود آورده است. البته این دو دلیل برای متقاضی طلا، منفک از یکدیگر نبوده است و در بسیاری از مواقع حتی خرید زیورآلات نیز با هدف حفظ سرمایه انجام می‌شود.
در نمودار ۲ تقاضای طلای کشور به تفکیک بخش ساخت و سرمایه‌گذاری قابل مشاهده است. منظور از بخش ساخت، تقاضای شمش طلا برای ساخت زیورآلات و جواهرات، ضرب سکه یا استفاده در صنعت است که استفاده از طلا در صنعت در ایران بسیار اندک بوده و از بین زیورالات و جواهرات و سکه نیز سهم عمده مربوط به زیور می‌شود.
همان طور که در نمودار ۲ قابل مشاهده است، تقاضای طلا در کشور با نوسان‌های قابل توجهی روبه‌رو بوده است؛ به‌طوری که در سال ۲۰۱۰ تقاضای ۱۰۶ تنی به ثبت رسیده است. پس از این سال، روند افزایش تقاضا تا سال ۲۰۱۳ با شیب تندی اتفاق افتاده و تقاضا در این سال با مقدار حدود ۱۴۰ تن، به بیشینه مقدار خود در بازه مورد بررسی رسیده است. در سال ۲۰۱۴، ناگهان افت شدید تقاضا اتفاق افتاده و این کاهش شدید تا سال ۲۰۱۶ ادامه داشته است؛ به‌طوری که تقاضای حدود ۵۲ تنی ثبت شده در این سال، تنها حدود ۴۰ درصد بیشینه تقاضای ثبت شده در بازه مورد بررسی است. پس از آن افزایش اندکی در تقاضا رخ داده که نسبت به کاهش سال‌های پیشین چندان محسوس نیست.
تقاضای بخش ساخت، به طور میانگین در بازه مورد بررسی، سهم ۶۷ درصدی از مجموع تقاضا داشته و تقاضای سرمایه‌گذاری، سهم ۳۳ درصدی را به ثبت رسانده است. سهم این دو بخش از مجموع تقاضا طی سال‌های مورد بررسی نوسان اندکی را تجربه کرده است. اگرچه به طور کلی ممکن است تقاضای زیورآلات و تقاضای سرمایه‌گذاری تاثیرات متفاوتی را از وقایع اقتصادی بپذیرند اما شرایط خاص اقتصادی ایران موجب شده است تا کاهش‌ها و افزایش‌های اتفاق افتاده در تقاضا در هر دو بخش ساخت و سرمایه‌گذاری یکسان باشد.
مقایسه عرضه و تقاضای شمش طلای ایران، نشان‌دهنده آن است که بازار کشور همواره در حالت کسری عرضه قابل توجهی قرار داشته است. به‌طور میانگین طی سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۹، تقاضا حدود ۶۴ تن بیش از عرضه بوده است و این کسری تا حدود ۱۲۰ تن در سال نیز رسیده است. این موضوع نشان‌دهنده آن است که بخش قابل توجهی از شمش مصرفی در کشور از طریق واردات انجام می‌شود.
