درخشش در صنعت کاتاليست با به‌کارگيري دانش و تجهيزات بومي

هم‌زمان با توسعه و پيشرفت صنايع مختلف به ويژه فولاد و نفت، گاز و پتروشيمی در کشور، توليد محصولات استراتژيکی همچون کاتاليست نيز با تکيه بر دانش بومی و متخصصان داخلی با رشد قابل‌توجهی همراه شده است؛ به نحوی که هم‌اکنون از ۱۵۰ تيپ کاتاليست مصرفی در سطح جهان، حدود ۱۰۰ تيپ آن در ايران مورد استفاده قرار می‌گيرد و حدود ۳۰ تيپ از آن نيز توسط شرکت‌های داخلی بومی‌سازی شده است. شرکت دانش‌بنيان گسترش کاتاليست ايرانيان، يکی از بزرگ‌ترين توليدکنندگان کاتاليست در کشور به شمار می‌آيد که علاوه بر تامين نياز بازار داخلی به اين محصول، به دنبال حضوری قدرتمند و موفق در بازارهای صادراتی همگام با بومی‌سازی کاتاليست‌های با کيفيت و استاندارد است. اين شرکت به تازگی موفق به راه‌اندازی خط توليد محصول خاص نيترات نيکل با ظرفيت توليد سالانه بالغ بر سه هزار و ۵۰۰ تن شده است و توليد ۱۳ تيپ جديد کاتاليست و همچنين احداث مجهزترين آزمايشگاه کاتاليست و عناصر نادر خاکی را در قالب طرح‌های توسعه‌ای در دست اقدام دارد. با توجه به روند رو به رشد و موفقيت‌آميز شرکت گسترش کاتاليست ايرانيان، خبرنگار پايگاه خبري و تحليلی «فلزات آنلاين» گفت‌وگويی با محمدحسين مولوی‌زاده، مديرعامل اين شرکت تدارک ديده است که متن کامل آن را در ادامه خواهيد خواند:

در خصوص تاريخچه و وضعيت کنونی صنعت کاتاليست در ايران و جهان توضيحاتی ارائه بفرماييد.

کاتالیست «Catalyst» با هدف افزایش سرعت واکنش‌های شیمیایی و مصرف انرژی کمتر، در تولید محصولاتی همچون فولاد، بنزین، کودهای شیمیایی، اقلام دارویی و… استفاده مـی‌شود و از اهمیت بسزایی در صنایع مختلف برخوردار است؛ به نحوی که در صورت عدم استفاده از کاتالیست، فرایند تولید این محصولات به دشواری انجام شده و اقتصادی و مقرون به صرفه نخواهد بود. در واقع صنعت كاتالیست، یکی از مهم‌ترين صنايع مکمل در افزايش تاب‌آوری بنگاه‌های فولادی، شیمیایی و پتروپالایشی و همچنین زمینه‌ساز توسعه پايدار زنجیره ارزش فولاد، نفت و گاز به شمار می‌آید که نبود آن، چالش‌های فنی و اقتصادی گسترده‌ای را در این صنایع ایجاد خواهد کرد. قدمت صنعت کاتالیست در ایران به اواخر دهه ۷۰ شمسی برمی‌گردد؛ زمانی که با حمایت‌های وزارت نفت و مدیریت وقت شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران، بومی‌سازی و تولید محصولاتی همچون کاتالیست ریفرمینگ اولیه با بخار آب، کاتالیست‌ پایه‌ آلومینا، کاتالیست‌ فرایند میدرکس و پرد برای تولید آهن اسفنجی و کاتالیست‌های شیفت دمای بالاو پایین توسط شرکت‌های داخلی آغاز شد. این در حالی بود که در آن زمان شرکت‌های مطرحی همچون آلبمرل «Albemarle Corporation» و گریس «Grace» در ایالات متحده آمریکا، اکسنز «Axens»، اوونیک «Evonik» و جانسون متی «Johnson Matthey» در اتحادیه اروپا به همراه نیپون شوکوبای «Nippon Shokubai» و نیکی یونیورسال «Nikki Universal» در ژاپن مشغول تولید و صادرات گسترده انواع کاتالیست‌ها بودند. در ادامه بومی‌سازی و تولید انواع کاتالیست‌ها توسط فعالان این صنعت در کشور سرعت بیشتری به خود گرفت؛ به نحوی که هم‌اکنون از ۱۵۰ تیپ کاتالیست مصرفی در سطح جهان، حدود ۱۰۰ تیپ آن در ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد و حدود ۳۰ تیپ از آن نیز توسط شرکت‌های داخلی بومی‌سازی شده است.

با توجه به توسعه روزافزون صنایع مصرف‌کننده انواع کاتالیست‌ها و طبق آخرین برآوردهای انجام شده، ارزش بازار جهانی این صنعت تا سال ۲۰۲۵ به بیش از ۳۹ میلیارد دلار خواهد رسید که بیشترین سهم مصرف کاتالیست به ترتیب متعلق به صنایع پالایش نفت، پتروشیمی‌، شیمیایی و پلیمر خواهد بود. نکته قابل توجه اینکه سالانه مصرف کاتالیست در صنایع پتروشیمی ‌و شیمیایی تا سال ۲۰۲۵ میلادی، به میزان ۴.۲ درصد افزایش خواهد یافت که این مسئله، خود مهر تاییدی بر اهمیت بالای صنعت کاتالیست در آینده جهان است. علاوه‌براین، با توجه به رشد جمعیت کره زمین و حرکت جوامع مختلف در راستای تحقق انقلاب‌های صنعتی، پیش‌بینی می‌شود بیشترین رشد بازار مصرف کاتالیست در حوزه صنایع پالایشگاهی نیز در منطقه اقیانوسیه و آسیای شرقی به وقوع پیوندد. با توجه به آمارهای ارائه شده، گردش مالی صنعت کاتالیست در دنیا طی سال ۲۰۲۲ میلادی، حدود ۳۸ میلیارد دلار بوده که سهم ایران از این میزان، تنها ۷۰۰ میلیون دلار برآورد شده است. در حالی که ایران در میان برترین کشورهای تولیدکننده فولاد و نفت جهان قرار دارد، سهم کشور از این میزان باید افزایش یابد و امیدواریم این مهم با توجه به توسعه و روند رو به رشدی که طی سالیان اخیر در صنایع مختلف کشور به ویژه فولاد و پتروشیمی حاصل شده است، محقق شود.

تحليل شما از کاربرد کاتاليست در صنعت فولاد چيست و شرکت گسترش کاتاليست ايرانيان چه اقداماتی در اين زمينه انجام داده است؟

بیش از ۹۰ درصد فولاد در ایران با استفاده از آهن اسفنجی در واحدهای احیا مستقیم و ذوب آن در کوره‌های قوس الکتریکی تولید می‌شود. استفاده از کاتالیست در کوره‌های قوس الکتریکی، باعث شکست گاز طبیعی «Natural Gas» و تبدیل آن به گاز سنتز «Synthesis Gas» و نهایتا تولید آهن اسفنجی می‌شود. به جرات می‌توان گفت که کاتالیست، قلب تپنده واحدهای احیا مستقیم است که هرگونه اخلال در تولید آن، خسارات جبران‌ناپذیری  بر بدنه شرکت‌های فولادی وارد خواهد کرد. در همین راستا، شرکت دانش‌بنیان گسترش کاتالیست ایرانیان به عنوان یکی از شرکت‌های زیرمجموعه هلدینگ سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات «ومعادن»، فعالیت خود را در سال ۱۳۹۰ با هدف بومی‌سازی و توسعه تولید انواع کاتالیست‌های مورد نیاز در صنایع فولاد، شیمیایی و نفت، گاز و پتروشیمی کشور آغاز کرده است. سبد اولیه محصولات شرکت شامل تولیدکاتالیست‌های احیای مستقیم آهن (DRR)؛ فعال «High Active »، نیمه‌‌فعال «Semi Active»، خنثی «Inert » و جاذب سولفورزدا «ZnO» با کد (ICD-710) در صنعت فولاد، کاتالیست‌های پنتا اکسید وانادیوم بالا «Synthesis High Vanadium» و وانادیوم پایین «Synthesis Low Vanadium» در صنایع شیمیایی و ریفرمینگ بخار آب اولیه «ATR»، ثانویه «SMR»، هیدروکراکینگ «Hydrocracking» و جاذب سولفورزدا «ZnO» با کد (ICD-720) در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی بوده است. در ادامه با توجه به توسعه و روند رو به رشدی که در پیش گرفته‌ایم، سبد تولیدات شرکت به ۱۲ محصول افزایش یافته است. خوشبختانه ما توانسته‌ایم کاتالیست‌های مورد نیاز در صنعت فولاد را با کیفیت عالی و بر پایه استانداردهای روز دنیا تولید کنیم و در اختیار بزرگ‌ترین شرکت‌های فولادی ایران یعنی فولاد مبارکه و فولاد خوزستان قرار دهیم.

در حال حاضر ارزش بازار کاتالیست در صنعت فولاد کشور با در نظر گرفتن پروژه‌های جاری، بالغ بر ۱۰۰ میلیون یورو برآورد می‌شود که با ظرفیت و پتانسیل‌های ایجاد شده، این میزان توسط تولیدکنندگان داخلی قابل تامین است. در همین راستا در حال انجام مطالعات برای تولید ۲۳ کاتالیست جدید مورد نیاز صنایع فولاد و همچنین پتروشیمی بوده و در تلاش هستیم تا پایان سال جاری، ۱۳ محصول جدید را در بازار عرضه کنیم. آزمایشگاه شرکت گسترش کاتالیست ایرانیان با عضویت در شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های نوین، به طیف وسیعی از تجهیزات آزمایشگاهی تخصصی صنایع فولادی و شیمیایی مجهز است و قابلیت اندازه‌گیری مهم‌ترین خواص مواد از جمله اندازه، شکل، مساحت سطح، تخلخل، جذب شیمیایی، حجم و دانستیه را داراست. از این رو آماده ارائه هرگونه خدمات تخصصی به شرکت‌های بزرگ فولادی و صنعتی با به‌کارگیری دستگاه‌های پیشرفته‌ای همچون دستگاه اندازه‌گیری توزیع اندازه ذرات، دستگاه آنالیز عنصری فلزات نمونه‌های مختلف در مقیاس «ppb» و «ppm» و دستگاه وزن‌سنج حرارتی به منظور بررسی تغییرات فازی و تعیین آنتالپی واکنش هستیم. لازم به ذکر است که در شهریور ماه امسال و هم‌زمان با هفته دولت، خطوط تولید نسل جدید کاتالیست‌های مورد استفاده در صنعت فولاد به علاوه خط تولید نیترات نیکل با ظرفیت تولید سالانه بالغ بر سه هزار و ۵۰۰ تن در مجموعه به بهره‌برداری رسید. راه‌اندازی خط تولید این محصول علاوه بر تامین نیاز داخلی و جلوگیری از خروج ارز از کشور، زمینه اشتغال‌زایی مستقیم ۱۵۰ نفر نیروی انسانی را فراهم کرده است.

به طور کلی با چه چالش‌هايی در مسير نوآوری و به‌کارگيری تکنولوژی‌های روز در صنعت کاتاليست مواجه هستيد؟

کمبود نیروی انسانی متخصص، یکی از مهم‌ترین معضلاتی به شمار می‌آید که در حال حاضر نه تنها ما بلکه اکثر شرکت‌های صنعتی کشور با آن مواجهند. از این رو در تلاش هستیم با جذب و استخدام نیروهای انسانی نخبه و جوان دانشگاهی و همچنین برگزاری دوره‌های آموزشی، زمینه رشد تولید و بومی‌سازی کاتالیست‌های مورد نیاز در صنایع مختلف به ویژه فولاد را فراهم کنیم تا هم‌زمان با رفع نیاز کشور به واردات این محصولات و جلوگیری از خروج ارز، نیم نگاهی به حضور در بازارهای خارجی نیز داشته باشیم و زمینه عرضه کاتالیست‌های تولید داخل در بازارهای بین‌المللی را فراهم کنیم. باید توجه داشت که کاتالیست، یک صنعت نوپا در کشور محسوب می‌شود که رشد و توسعه آن، در گرو حمایت دولت و رفع چالش‌های موجود به ویژه در حوزه تامین پایدار حامل‌های انرژی است. هم‌زمان با رسیدن روزهای سرد سال و افزایش مصرف گاز به ویژه در بخش خانگی، واحدهای صنعتی که سهم مصرف گاز آن‌ها از میزان کل مصرف گاز کشور ناچیز است، با محدودیت تامین گاز مواجه می‌شوند و همین مشکل می‌تواند روند توسعه در واحدهای فعال در صنعت کاتالیست را مختل کند. از طرفی به دلیل تحریم، پل ارتباطی میان تولیدکنندگان داخلی و شرکت‌های خارجی قطع شده و همین مسئله شرایط تامین تجهیزات جدید آزمایشگاهی و فناوری‌های نوین را بیش از پیش دشوار ساخته است. بر همین اساس امیدواریم چالش‌های مذکور با حمایت و پیگیری‌های دولت محترم و مسئولان ذی‌ربط رفع شود تا بتوانیم گام‌های مستحکم‌تری را در راستای پیشرفت روزافزون صنعت کاتالیست کشور برداریم.

چه چشم‌اندازی برای شرکت گسترش کاتاليست ايرانيان متصور هستيد و چه طرح‌های توسعه‌ای در دست اقدام داريد؟

شرکت گسترش کاتالیست ایرانیان اهداف و استراتژی‌های خود را بر مبنای افزایش کیفیت محصولات مطابق با استانداردهای کیفی روز تولید، برآورده‌ کردن نیاز و بهبود رضایت مشتریان، متنوع‌سازی و توسعه سبد محصولات جهت گسترش بازار، آموزش و حفظ منابع انسانی به علاوه اشتغال‌زایی پایدار و افزایش ظرفیت تولید همگام با اجرای طرح‌های توسعه‌ای تعریف کرده است. در حال حاضر با حمایت‌های هلدینگ سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات «ومعادن» به عنوان سهام‌دار عمده شرکت، طرح‌های توسعه‌ای با هدف تولید ۱۳ نوع کاتالیست مورد نیاز صنایع فولاد و پتروشیمی، احداث سالن پخت و خردایش و همچنین احداث بزرگ‌ترین آزمایشگاه کاتالیست و عناصر نادر خاکی با سرمایه‌گذاری بیش از ۱۰ هزار میلیارد ریال را در دست اقدام داریم که راه‌اندازی این طرح‌ها، زمینه اشتغال بیش از ۳۰۰ نفر نیروی انسانی را فراهم خواهد کرد و در تلاش هستیم در سریع‌ترین زمان ممکن این طرح‌ها را به مرحله بهره‌برداری برسانیم.

انتهای پیام//